List apostolski Duodecimum saeculum Ojca Świętego św. Jana Pawła II z okazji tysiąc dwusetnej rocznicy Soboru Nicejskiego II. Miejsce ikony w wierze i rozumieniu św. Jana Pawła II

Urszula Mazurczak

doi:10.18290/rh20684-4s

Urszula Mazurczak Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Polska https://orcid.org/0000-0002-9314-5094

DOI: https://doi.org/10.18290/rh20684-4s

Słowa kluczowe: ikona, obraz, ikonoklazm, sztuka sakralna, ikona – kult i wiara

Abstrakt

List Ojca Świętego Jana Pawła II napisany w Rzymie, w roku 1987, w dziesiątym roku pontyfikaty, 4 grudnia, w dniu liturgicznego wspomnienia św. Jana Damasceńskiego, doktora Kościoła w 1200 rocznicę zakończenia sporu o ikony, ma istotne znaczenie w programie ekumenizmu Papieża. Wskazywał wiele kierunków dialogu z różnymi religiami, jednak największą troską było porozumienie z Kościołem prawosławnym, co potwierdzają listy oraz inne dokumenty Ojca Świętego przytaczane w niniejszej pracy. Istotne było zachowanie tradycji Kościoła, w którym nieodłącznym ogniwem dla praktyk religijnych słowa, modlitwy i pieśni był obraz. Surowy zakaz wprowadzony przez ikonoklazm podważał nie tylko artystyczne tradycje obrazów, lecz także sięgał do podstaw dogmatów Wcielenia Chrystusa i Matki Dziewicy Maryi Panny jako Theotokos. Zakaz był zagrożeniem dla ikon, ale też dla istoty wiary chrześcijańskiej. Papież podkreślił w swoim Liście rolę Soboru Nicejskiego II, który przywrócił ikony oraz zapewnił ich pogłębione znaczenie dla kultu wiernych w ugruntowaniu wiary. Ojciec Święty wskazał również związek z Soborem Watykańskim II odnoszącym się do rozumienia funkcji i formy obrazów w Kościele współczesnym. Współczesność owładnęła niemoc duchowego wyrazu sztuki sakralnej co stanowi troskę Papieża. List jest dramatycznym ostrzeżeniem wobec zagrożeń dla sztuki religijnej w czasach współczesnych, które Ojciec Święty wyraził słowami „Ponowne odkrywanie wartości chrześcijańskiej sztuki może być również pomocą w uświadomieniu sobie konieczności przeciwstawienia się depersonalizującym skutkom oddziaływania tak wielu obrazów”.

Bibliografia

Alexander, Paul J. The Patriarch Nicephorus of Constantinople. Ecclesiastical Policy and Image Worship in the Byzantine Empire. Clarendon Press, 1958.

Alteri, Giovanni. «Immagini della storia sulle monete byzantine.» Splendori di Bisanzio. Testimonianze e riflessi d’arte e cultura bizantina nelle chiese d’Italia, Giovanni Morello Fabbri, 1990, ss. 71-83.

Belting, Hans. Obraz i kult. Historia obrazu przed epoką sztuki. Przeł. Tadeusz Zatorski, Wydawnictwo Słowo / Obraz Terytoria, 2010.

Brubaker, Leslie. Vision and Meaning in Ninth-Century Byzantium. Image as Exegesis in the Homilies of Gregory of Nazianzus. Cambridge University Press, 1998.

Brubaker, Leslie, and John F. Haldon. Byzantium in the Iconoclast Era (c. 680-850). The Sources. An Annotated Survey. Ashgate, 2001.

Büchsel, Martin, and Rebecca Müller. Intellektualisierung und Mystifizierung mittelalterlicher Kunst. „Kultbild“. Revision eines Begriffs. Mann 2010.

Culter, Anthony, and Jean-Michael Spieser, Byzance médiévale. 700-1204. Gallimard, 1996.

Dokumenty soborów powszechnych, oprac. Arkadiusz Baron i Henryk Pietras, przeł. Teresa Wnętrzak, Wydawnictwo WAM, 2001.

Grabar, André. Les voies de la création en iconographie chrétienne. Antiquité et moyen âge. Flammarion, 1994.

Grabar, André. L’iconoclasme byzantin. Le dossier archéologique. Flammarion, 1984.

Hryniewicz, Wacław, ks., Karol Karski, i ks. Henryk Paprocki. Credo. Symbol naszej wiary. Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, 2009.

Jan Paweł II. Dzieła zebrane, t. 14: Homilie i przemówienia okolicznościowe. Wydawnictwo M, 2010. Jan Paweł II. „List apostolski «Duodecimum saeculum» z okazji 1200. rocznicy Soboru Nicejskiego II” Jan Paweł II. Dzieła, t. 3: Listy, t. 2, Wydawnictwo M, 2009, ss. 436-445.

Jan Paweł II. „List apostolski «A Concilio Constantinopolitano» z okazji 1600 rocznicy I Soboru Konstantynopolitańskiego i 1550 rocznicy Soboru Efeskiego”. Jan Paweł II. Dzieła, t. 3: Listy, Wydawnictwo M, 2009.

Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym „Gaudium et spes”. Sobór Watykański II. Konstytucje. Dekrety. Deklaracje. Tekst Polski. Nowe Tłumaczenie, red. Maria Przybył, Pallottinum, 2002, s. 526-605.

Ratzinger, Josef. Der Geist der Liturgie. Eine Einführung. Herder, 2000, wyd. pol. Duch liturgii. Przeł. Eliza Pieciul, Wydawnictwo AA, 2005.

Rogozińska, Renata. „«Wyjdzie z zamętu świat ducha». Myśl estetyczna Jana Pawła II a sztuka współczesna”. Bo piękno na to jest, by zachwycało. Jan Paweł II w kulturze polskiej, red. Waldemar Chrostowski, Księgarnia św. Wojciecha, 2004, ss. 21-37.

Romano, Serena. «Rom und die Ikonen. Überlegungen zu Monument und Dokument im Mittelalter». Intellektualisierung und Mystifizierung mittelalterlicher Kunst. „Kultbild“. Revision eines Begriffs, hrsg. von Martin Büchsel, Rebecca Müller, Mann, 2010, z. 133-154.

Strzelczyk, Jerzy. Historia powszechna – średniowiecze. Wydawnictwo Poznańskie, 2008.

Świat Bizancjum, t. 2: Cesarstwo Bizantyńskie 641-1204, red. Jean-Claud Cheynet, przekł. Andrzej Graboń, Wydawnictwo WAM, 2011.

Wybór listów Ojca Świętego Jana Pawła II, red. Piotr Słabek, i Jacek Jękot, Wydawnictwo św. Stanisława B.M. Archidiecezji Krakowskiej, Wydawnictwo „M”, 1997.