Godzinki moskalofilskie Telesfora Chełchowskiego – uwagi o strukturze i stylu

Jolanta Klimek-Grądzka

doi:10.18290/rh20686-5

Jolanta Klimek-Grądzka Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Wydział Nauk Humanistycznych https://orcid.org/0000-0002-6289-5634

DOI: https://doi.org/10.18290/rh20686-5

Słowa kluczowe: modlitwa, godzinki, genologia, wzorzec gatunkowy, stylistyka

Abstrakt

Będące przedmiotem analizy Godzinki moskalofilskie. 300 dni łaski carskiej za każdorazowe odmówienie tych godzinek z pokorą i skruszonym sercem T. Chełchowskiego to tekst odpowiadający poetyce polonijnych sporów politycznych przełomu XIX i XX wieku, a przy tym czerpiący z polskiej tradycji literackiej. Za sprawą nawiązania do modlitewnego wzorca – godzinek, i uwzględniając ich genezę, Godzinki moskalofilskie uznać można za trawestację (w ujęciu Nycza) lub okaz (w ujęciu Wojtak) wzorca modlitewnego. Nawiązanie to przejawia się w siedmioczęściowej budowie (jutrznia, pryma, tercja, seksta, nona, nieszpory i kompleta) z zaczęciem, hymnem, wersetami i responsoriami, modlitwą; konsekwentnie stosowany w wezwaniach i hymnach wzorzec metryczny; apostroficzne otwarcie hymnów; wersety i responsoria następujące po hymnie i/lub modlitwie; nawiązania stylistyczne i semantyczne (wezwania do cara i bohaterów hymnów na wzór apostrof do Boga i Maryi; parafrazy kolokacji biblijnych i modlitewnych). Odstępstwem od wzorca kanonicznego są: zredukowana forma ofiarowania (tylko antyfona), brak modlitwy, modyfikowane w każdej z godzin zaczęcie.

Bibliografia

Breza, Edward. „Epitety i wyrażenia dotyczące Matki Bożej z Godzinek o Niepokalanym Poczęciu NMPanny”. Językoznawstwo: współczesne badania, problemy i analizy językoznawcze, nr 9, 2015, ss. 13-29.

Brückner, Aleksander. Słowianie a wojna. Uwagi na czasie. Nakładem Centralnego Biura Wydawnictw N.K.N, 1918.

Choroszy, Jan A. „Między teologią a antropologią słowa. O użytkach płynących z Modlitwy Pańskiej”, Napis, XVI, 2010, ss. 43-58.

Chwalba, Andrzej. „Obrzędowość i symbolika religijna w działalności partii socjalistycznych zaboru rosyjskiego (do roku 1905)”. Przegląd Historyczny, 74/1, 1983, ss. 29-47.

Jankowski, Edmund, red. Słownik pseudonimów pisarzy polskich, t. 4. Nazwiska, Ossolineum, 1996.

Karpluk, Maria. „W Maryjnym skarbcu polskiego kościoła: Godzinki”. Ruch Biblijny i Liturgiczny, 47, nr 1, 1994, ss. 17-32.

Karpluk, Maria. „Ze studiów nad językiem modlitw staropolskich: Godzinki”. O języku religijnym. Zagadnienia wybrane, red. Maria Karpluk, Jadwiga Sambor, Wydawnictwo KUL, 1988, ss. 103-132.

Kopeć, Jerzy Józef. „Małe oficja i godzinki staropolskie”. Ruch Biblijny i Liturgiczny, 43, nr 1-2, 1990, ss. 42-56.

Nycz, Ryszard. Tekstowy świat. Poststrukturalizm a wiedza o literaturze, t. 2. Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN, 1993.

Pieczyński, Maciej. „Pokusy czasu oblężenia. O trawestacjach literatury religijnej w staropolskim piśmiennictwie politycznym”. Teksty Drugie, nr 1, 2015, ss. 311-336.

Pietrzyk, Paweł. „Chleba naszego powszedniego zbawiłeś nas za panowania swego... – o parodiach tekstów religijnych w literaturze XVII i XVIII stulecia”. Napis, seria XIV, 2008, ss. 57-69.

Potocki, Andrzej. „Katecheza maryjna w spotkaniu z tradycjami polskiej pobożności ludowej”. Colloquia Theologica Ottoniana, nr 2, 2018, ss. 145-166.

Sędziak, Henryka. „Cechy językowe Godzinek o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Marii Panny”, Język – Szkoła – Religia, nr 6, 2012, ss. 365-372.

Sulikowski, Andrzej. „Godzinki o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Maryi Panny: glosy, hipotezy, interpretacje”. Tematy i Konteksty, nr 6 (11), 2016, ss. 254-301.

Szczepański, Janusz. „Polonia amerykańska w walce o niepodległość Polski”. Niepodległość i Pamięć, 18/3-4 (35-36), 2011, ss. 43-60.

Ustawy Komitetu obrony narodowej na wychodźtwie polskim w Stanach Zjednoczonych Północnej Ameryki. Drukiem Dziennika Ludowego, 1917.

Wojtak, Maria. „Genologiczna analiza tekstu”. Prace Językoznawcze, nr 16/3, 2014, ss. 63-71.