Strategia państwowej autoprezentacji: sztuka ZSRS w Warszawie 1933 r.
Abstrakt
Artykuł zawiera analizę krytycznej recepcji wystawy sztuki sowieckiej, która została zorganizowana w warszawskim Instytucie Propagandy Sztuki w marcu 1933 r. Ekspozycja wpisywała się w nasilającą się w latach 30. tendencję do akcentowania specyfiki kulturowej poszczególnych państw narodowych poprzez odpowiednio sformatowane wystawy sztuki rodzimej, podróżujące po europejskich ośrodkach. Warszawski pokaz współczesnej sztuki Kraju Rad, przywieziony z odbywającego się w 1932 r. w Wenecji Biennale Internazionale d’Arte, można zarazem postrzegać jako próbę poprawy wzajemnych relacji między II Rzeczypospolitą a ZSRS w kontekście podpisanego 25 lipca 1932 r. paktu o nieagresji. Propozycja pokazania ekspozycji polskiej publiczności wyszła od Borysa Nikołajewa, reprezentującego Wszechzwiązkowe Stowarzyszenie Łączności Kulturalnej z Zagranicą, będące de facto instrumentem komunistycznej propagandy.
Warszawska wystawa cieszyła się olbrzymim zainteresowaniem publiczności. Spodziewano się sztuki rewolucyjnej, radykalnie awangardowej, sprzężonej ze społeczno-politycznym przewrotem bolszewickim. Tymczasem ujrzano sztukę proletariacką, opiewającą w realistycznej najczęściej konwencji wielkość zwycięskiego ustroju komunistycznego. Większość krytyków oceniła ekspozycję negatywnie, widząc w niej propagandowo sformatowaną wizytówkę Kraju Rad, a nie reprezentację sowieckiej sceny artystycznej. Dla recenzentów wspierających awangardę uderzające było zerwanie z pryncypiami rewolucyjnej estetyki. Dla komentatorów sympatyzujących z trendami nowego klasycyzmu, neorealizmu czy koloryzmu rażące było polityczne sprofilowanie tematyki prac. Konsensus osiągnięto natomiast odnośnie niskiego poziomu artystycznego prezentowanego materiału. Komentatorzy poszukiwali bowiem stylu rozumianego jako oryginalna jedność formalno-tematyczna wyrażająca istotę nowego ustroju ZSRS. Konkluzja Konrada Winklera brzmiąca: „Lenin sztuki sowieckiej jeszcze się nie narodził”, zaświadcza o tym, że takiego stylu nie odnaleźli.
Bibliografia
„A Glimpse of Tomorrow”: Konstantin Vialov. Paintings and Drawings of the 1930’s. University of Southern California Press, 1992.
„Artyści mówią o sobie. Ankieta «Świata». Tadeusz Pruszkowski”. Świat, nr 8 (1934), s. 6.
Bakoš, Ján. Discourses and Strategies: The Role of the Vienna School in Shaping Central European Approaches to Art History & Realted Discourses. Peter Lang Edition, 2013.
Bennett, Tony. Formalism and Marxism. Methuen, 1986.
Beskina-Labas, Olga, red. Alexander Labas. A Memoir. [b.n.], 2004.
Bird, Alan. A History of Russian Painting. Phaidon Press, 1987.
Blakesley, Rosalind, i Susan E. Reid, red. Russian Art and the West: A Century of Dialog in Painting, Architecture, and the Decorative Arts. Northern Illinois University Press, 2007.
Bossi, Laura. „«L’homme nouveau». Dégénérescence et régénération”. Les années 1930. La fabrique de „l’Homme nouveau, red. Jean Clair. Éditions Gallimard, 2008, ss. 37-42.
Bowlt, John E. „The Society of Easel Artists”. Russian History, nr 2-3, 1982, ss. 203-226.
Bowlt, John E. Russian Art of the Avant-Garde: Theory and Criticism, 1902-1934. Thames and Hudson, 2017.
Briony, Fer, David Batchelor, i Paul Wood. Realism, Rationalism, Surrealism: Art between the Wars. Yale University Press in association with The Open University, 1993.
Bullitt, Margaret M. „Toward a Marxist Theory of Aesthetics: The Development of Socialist Realism in the Soviet Union”. Russian Review, nr 1, 1976, ss. 53-76.
Bunikiewicz, Witołd. „Rozwiana legenda o sztuce sowieckiej”. Świat, nr 10, 1933, s. 8.
Bunikiewicz, Witołd. „Sztuka włoska w IPS’ie”. Kurier Warszawski, nr 13, 1935, s. 16.
Castillo Greg. „Peoples at an Exhibition: Soviet Architecture and the National Question”. Socialist Realism without Shores, red. Thomas Lahusen, Evgeny Dobrenko, Duke University Press, 1997, ss. 102-120.
Chmielewska, Agnieszka. W służbie państwa społeczeństwa i narodu. „Państwowotwórczy” artyści plastycy w II Rzeczypospolitej. Wydawnictwo IFiS PAN, 2006.
Clair, Jean, red. Les années 1930. La fabrique de „l’Homme nouveau”. Éditions Gallimard, 2008.
Clark, Katerina, Evgeny Dobrenko i in. Soviet Culture and Power: A History in Documents, 1917-1953. Yale University Press, 2007.
Clark, Toby. „The ‘new man’s’ body: a motif in early Soviet culture”. Art of the Soviets: Painting, Sculpture and Architecture in a One-Party State, 1917-1992, red. Matthew Cullerne Bown, Brandon Taylor. Manchester University Press, 1993, ss. 33-50.
Cullerne Bown, Matthew. Art under Stalin. Phaidon Press, 1991.
Cullerne Bown, Matthew, i Brandon Taylor, red. Art of the Soviets: Painting, Sculpture and Architecture in a One-Party State, 1917-1992, Manchester University Press, 1993.
Cullerne Bown, Matthew, i Brandon Taylor, red. Socialist Realist Painting. Yale University Press, 1998.
Czyżewski, Tytus. „Wystawa sztuki sowieckiej”. Kurier Polski, nr 78, 1933, s. 7.
Czyżewski, Tytus. „List z Warszawy”. Głos Plastyków, nr 1-2, 1933, s. 19.
David-Fox, Michael. „From Illusory «Society» to Intellectual «Public»: VOKS, International Travel and Party-Intelligentsia Relations in the Interwar Period”. Contemporary European History, nr 1, 2002, ss. 7-32.
Dorontchekov, Ilia, red. Russian and Soviet Views of Modern Western Art, 1890s to Mid-1930s. University of California Press, 2009.
Elliott, David. New Worlds: Russian Art and Society 1900-1937. Thames and Hudson, 1986.
Elliott, David. Engineers of the Human Soul: Soviet Socialist Realist Painting 1930s–1960s. Museum of Modern Art, 1992.
Geyer, Michael, i Sheila Fitzpatrick, red. Beyond Totalitarianism: Stalinism and Nazism Compared. Cambridge University Press, 2008.
Golan, Romy. Modernity and Nostalgia: Art and Politics in France between the Wars. Yale University Press, 1995.
Golomstock, Igor. Totalitarian Art in the Soviet Union, the Third Reich, Fascist Italy and the People’s Republic of China. Icon, 1990.
Grabar, Igor. „Artyści Rosji Sowieckiej w ciągu 15 lat”. Izwiestja, 7 lutego 1933.
Gregorowicz, Stanisław, i Michał Jerzy Zacharias. Polska – Związek Sowiecki: stosunki polityczne w latach 1925-1939. Instytut Historii PAN, 1995.
Griffin, Roger. Modernism and Fascism. The Sense of a Beginning under Mussolini and Hitler. Palgrave Macmillian, 2007.
Groys, Boris. The Total Art of Stalinism: Avant-Garde, Aesthetic Dictatorship, and Beyond. Princeton University Press, 1992.
Groys, Boris. „The Art of Totality”. The Landscape of Stalinism: The Art and Ideology of Soviet Space, red. Evgeny Dobrenko, i Eric Naiman. University of Washington Press, 2003, ss. 96-124.
Günther, Hans, red. The Culture of the Stalin Period. Palgrave Macmillan, 1990.
Gutkin, Irina. The Cultural Origins of the Socialist Realist Aesthetic: 1890-1934. Northwestern University Press, 1999.
Heller, Leonid. „A World of Prettiness: Socialist Realism and its Aesthetic Categories”. Socialist Realism without Shores, red. Thomas Lahusen, i Evgeny Dobrenko. Duke University Press, 1997, ss. 51-75.
Hiller, Karol. „Na marginesie wystawy sowieckiej”. Forma, nr 12, 1934, s. 11.
Hiller, Karol. „Malarz, społeczeństwo a sztuka”. Forma, nr 3, 1935, ss. 2-3.
Hilton, Alison. Holiday on the Kolkhoz: Socialist Realism’s Dialog with Impressionism, red. Rosalind Blakesley, i Susan E. Reid. Russian Art and the West: A Century of Dialog in Painting, Architecture, and the Decorative Arts, Northern Illinois University Press, 2007, ss. 196-216).
Husarski, Wacław. „Sztuka sowiecka w I.P.S’ie”. Tygodnik Ilustrowany, nr 13, 1933, ss. 229-230.
Ivanov, Sergei. Unknown Socialist Realism: The Leningrad School. NP Print, 2007.
James, Vaughan C. Soviet Socialist Realism: Origins and Theory. Palgrave Macmillan, 1973.
Kamiński, Marek K., i Michał Jerzy Zacharias. Polityka zagraniczna Rzeczypospolitej Polskiej 1918-1939. Wydawnictwo LTW, 1998.
Karnicka, Zenobia, i Janina Ładnowska. Karol Hiller 1891-1939. Nowe widzenie. Malarstwo, heliografia, rysunek, grafika. Muzeum Sztuki w Łodzi, 2003.
Katalog wystawy sztuki sowieckiej Z.S.R.R. Instytut Propagandy Sztuki, 1933.
Kiaer, Christina. „Was Socialist Realism Forced Labour? The Case of Aleksandr Deineka in the 1930s.” The Oxford Journal, nr 3, 2005, ss. 323-345.
Kiaer, Christina. ”Lyrical Socialist Realism”. October Magazine, nr 147, 2014, ss. 56-77.
Kleczyński, Jan. „Szczegóły wystawy sowieckiej w «IPS»”. Kurier Warszawski, nr 71, 1933, ss. 15-16.
Kleczyński, Jan. „Wystawa sztuki sowieckiej w I.P.S.”. Kurier Warszawski, nr 64, 1933, ss. 14.
Konstantynów, Dariusz, „On the Reception of Soviet Art in Poland in the 1930s”. Centropa, nr 1, 2010, ss. 31-45.
Kossowska, Irena. Artystyczna rekonkwista. Sztuka w międzywojennej Polsce i Europie. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2017.
Lahusen, Thomas, i Evgeny Dobrenko. Socialist Realism without Shores. Duke University Press, 1997.
Luba, Iwona. „Polityka artystyczna MSZ w II Rzeczpospolitej – na przykładzie wystaw sztuki polskiej w ZSRR i w III Rzeszy”. Sztuka i dyplomacja. Związki sztuki i polskiej dyplomacji w okresie nowożytnym, red. Monika Kuhnke, Artur Badach, Ministerstwo Spraw Zagranicznych i Stowarzyszenie Historyków Sztuki, 2013, ss. 153-170.
Lucento, Angelina. „The Conflicted Origins of Soviet Visual Media. Painting, Photography, and Communication in Russia, 1925-1932”. Cahiers du monde russe, vol. 56, nr 2, 2015, ss. 401-428.
Lucie-Smith, Edward. Art of the 1930s. The Age of Anxiety. Weidenfeld & Nicolson, 1985.
Lukács, György. The Meaning of Contemporary Realism. Merlin Press, 1963.
Mally, Lynn. Culture of the Future: The Proletkult Movement in Revolutionary Russia. University of California Press, 1990, ss. 193-254.
Piwowar, Lech. „Nowa droga sztuki sowieckiej. Rozmowa ze Stefanią Zahorską”. Tygodnik Artystów, nr 13, 1935, s. 3.
Podoski, Wiktor. „Wystawa sztuki sowieckiej w IPS-ie”. A.B.C., nr 79, 1933, s. 6.
Podoski, Wiktor. „Ze świata sztuki”. Myśl Narodowa, nr 15, 1933, s. 5.
Reid, Susan E. „All Stalin’s Women: Gender and Power in Soviet Art of the 1930s”. Slavic Review, nr 1, 1998, ss. 133-173.
Reid, Susan E. „Socialist Realism in the Stalinist Terror: The «Industry of Socialism» Art Exhibtion 1935-41”. The Russian Review, nr 2, 2001, ss. 153-184.
Robin, Régine. Socialist Realism: An Impossible Aesthetic. Stanford University Press, 1992.
Rose, Margaret A. Marx’s Lost Aesthetic: Karl Marx and the Visual Arts. Cambridge University Press, 1988.
Samotyhowa, Nela. „Wystawa Sztuki Sowieckiej w Inst. Prop. Sztuki”. Kobieta Współczesna, nr 14, 1933, ss. 269-270.
Schapiro, Meyer. Worldview in Painting, Art and Society: Selected Papers. George Braziller Inc., 1999.
Schmied, Wieland. Der kühle Blick. Realismus der zwanziger Jahre. Prestel, 2001.
Silina, Maria. „The Struggle Against Naturalism: Soviet Art from the 1920s to the 1950s”. RACAR: Revue d’art canadienne, nr 2, 2016, ss. 91-104.
Silver, Kenneth E. Chaos & Classicism: Art in France, Italy, and Germany, 1918-1936. The Solomon R. Guggenheim Foundation, 2011.
Skoczylas, Władysław. „Sztuka sowiecka w I.P.S.-ie”. Gazeta Polska, nr 671, 1933, ss. 3.
Skoczylas, Władysław. „Sztuka sowiecka w Warszawie (Z powodu wystawy w Instytucie Propagandy Sztuki)”. Sztuki Piękne, nr 5, 1933, ss. 165-172.
Słucz, Siergiej. „Długa droga Stalina do ugody z Hitlerem”. Pamięć i Sprawiedliwość, nr 1, 2009, ss. 27-46.
Smith, Anthony. Nationalism and Modernism: A Critical Survey of Recent Theories of Nations and Nationalism. Routledge, 1998.
Sosnowska, Joanna, red. Materiały do dziejów Instytutu Propagandy Sztuki (1930-1939). Instytut Sztuki PAN, 1992.
Sterling, Mieczysław. „«Realizm socjalistyczny» na wystawie sztuki Sowietów”. Kurier Poranny, nr 70, 1933, s. 6.
Stone, Marla. The Patron State: Culture and Politics in Fascist Italy. Princeton University Press, 1998.
Storr Robert i in. Modern Art Despite Modernism. The Museum of Modern Art, 2000.
Strakun, Leon. „Sztuka sowiecka (Wystawa w Instytucie Propagandy Sztuki)”. Opinia, nr 8, 1933, s. 12.
Sysoyev, Vladimir P., i Aleksandr Aleksanrovich Deĭneka. Aleksandr Dejneka. Izobrazitel’noe iskusstvo, 1989.
Szczepański, Stanisław. „Wystawa sztuki sowieckiej”. Wiadomości Literackie, nr 17, 1933, s. 6.
Taylor, Brandon. Authority and Revolution 1924-1932. Art and Literature under the Bolsheviks. Vol. 2. Pluto Press, 1992.
Treter, Mieczysław. „Sztuka sowiecka w Warszawie”. Ilustrowany Kurier Codzienny, nr 85, 1933, s. 8.
Treter, Mieczysław. „Sztuka związana z życiem (Na marginesie wystawy sztuki sowieckiej w Instytucie Propagandy Sztuki)”. Gazeta Polska, nr 85, 1933, s. 5.
Turowski, Andrzej. „Notatki o awangardzie rosyjskiej w Polsce”. Warszawa – Moskwa / Moskwa – Warszawa 1900-2000, red. Maria Poprzęcka, Lidia Jowlewa, „Zachęta” Narodowa Galeria Sztuki, 2004, ss. 50-58.
Valkenier, Elizabeth. Russian Realist Art – The State and Society: The Peredvizhniki and Their Tradition. Ardis, 1977.
Wallis, Mieczysław. „Wystawa sztuki sowieckiej Z.S.R.R.”. Robotnik, nr 93, 1933, s. 3.
Weinzieher, Michał. „Sztuka sowiecka. Wystawa w Instytucie Propagandy Sztuki”. Nasz Przegląd, nr 99, 1933, s. 8.
Willett, John. The Weimar Years: a Culture Cut Short. Thames & Hudson, 1984.
Winkler, Konrad. „Wystawa sztuki sowieckiej w Instytucie Propagandy Sztuki”. Polska Zbrojna, nr 80, 1933, s. 9.
Winkler, Konrad. „Wystawa sztuki sowieckiej w Instytucie Propagandy Sztuki”. Droga, nr 5, 1933, ss. 483-484.
Winkler, Konrad. „Sztuka sowiecka na przełomie”. Robotnik, nr 68, 1936, s. 7.
Włodarczyk, Wojciech. „Socrealistyczny epizod. Warszawa 1933 – Moskwa 1958”. Warszawa – Moskwa / Moskwa – Warszawa 1900-2000, red. Maria Poprzęcka, Lidia Jowlewa, „Zachęta” Narodowa Galeria Sztuki, 2004, ss. 63-69.
Wood, Paul. „Soviet Russia”. Realism, Rationalism, Surrealism: Art between the Wars, red. Briony Fer, David Batchelor, Paul Wood, Yale University Press in association with The Open University, 1993, ss. 264-283.
Wszechzwiązkowe Stowarzyszenie Łączności Kulturalnej Z.S.R.R. z Zagranicą. Współczesna sztuka sowiecka. Katalog wystawy sztuki sowieckiej Z.S.R.R. Instytut Propagandy Sztuki, 1933, ss. 5-14.
Yablonskaya, Miuda N. Women Artists of Russia’s New Age 1900-1935. Thames & Hudson, 1990.
Žižek, Slavoj. Did Somebody Say Totalitarianism? Five Interventions in the (Mis)Use of a Notion. Second Revised Edition. Verso Books, 2011.
Copyright (c) 2020 Roczniki Humanistyczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
