Elementy folkloru słowiańskiego w powieści Andrieja Rubanowa Финист ясный сокол

Paulina Wójcikowska-Wantuch

doi:10.18290/rh20687-5

Paulina Wójcikowska-Wantuch Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Sączu https://orcid.org/0000-0002-0074-2827

DOI: https://doi.org/10.18290/rh20687-5

Słowa kluczowe: mitologia słowiańska, renesans bajki, fantasy, folklor, kultura oralna

Abstrakt

Artykuł dotyczy najnowszej powieści współczesnego pisarza rosyjskiego Andrieja Rubanowa, zatytułowanej Финист ясный сокол. Utwór został zakwalifikowany przez autora i krytyków do gatunku słowiańskiego fantasy. Gatunek ten zdobywa wśród pisarzy i czytelników coraz większą popularność na fali zjawiska renesansu bajki w literaturze rosyjskiej na przełomie XX i XXI wieku. Fabuła powieści Andrieja Rubanowa opiera się na motywach rosyjskiej baśni ludowej. Konstruując świat przedstawiony, autor sięgnął przede wszystkim do tekstów folkloru rosyjskiego, ale w celu uprawdopodobnienia wydarzeń wykorzystał również wiedzę etnograficzną i historyczną dotyczącą życia Prasłowian. Celem artykułu jest zbadanie i omówienie elementów folkloru ogólnosłowiańskiego w utworze Andrieja Rubanowa. Autorka artykułu skoncentrowała się na obszarze wierzeń słowiańskich: mitologii, demonologii, pogańskich obrzędów i rytuałów. Zostały także przedstawione takie elementy folkloru słowiańskiego, jak kultura ludowego śmiechu i narracja skazowa. Wskazano jeden z podstawowych problemów utworu, czyli rozpad kultury oralnej i zanikanie pierwotnego myślenia magicznego na rzecz kultury piśmiennej i chrześcijańskiego światopoglądu.

Biogram autora

Paulina Wójcikowska-Wantuch, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Sączu

Dr Paulina Wójcikowska-Wantuch – Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Sączu, Instytut Języków Obcych

Bibliografia

Czernow, Anna Maria. „Kiedy baśniowość jest wrogiem fantasy”. Kulturowe konteksty baśni. Tom 2: W poszukiwaniu straconego królestwa, red. Grzegorz Leszczyński, Centrum Sztuki Dziecka w Poznaniu, 2006, ss. 98-110.

„Folklor”. Słownik terminów literackich, red. Janusz Sławiński, Ossolineum 2002, ss. 162-163.

Gieysztor, Aleksander. Mitologia Słowian. Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1986.

Janion, Maria. Niesamowita Słowiańszczyzna. Fantazmaty literatury. Wydawnictwo Literackie, 2007.

Kopaliński, Władysław. Słownik mitów i tradycji kultury. Wyd. 4. Państwowy Instytut Wydawniczy, 1991.

Moszyński, Leszek. Wstęp do filologii słowiańskiej. PWN, 1984.

Moszyński, Kazimierz. Kultura ludowa Słowian, t. 2, cz. 1 i 2: Kultura duchowa. Książka i Wiedza, 1967.

Ong, Walter. Oralność i piśmienność. Słowo poddane technologii. Przeł. Józef Japola. Redakcja Wydawnictw KUL, 1992.

Podgórscy, Barbara i Adam. Wielka Księga Demonów Polskich. Leksykon i antologia demonologii ludowej. Wydawnictwo KOS, 2005.

Skibicka, Grażyna (red.). Mitologie świata. Słowianie, t. 8. Rzeczpospolita, 2007.

Strzelczyk, Jerzy. Od Prasłowian do Polaków. Krajowa Agencja Wydawnicza, 1987.

Szyjewski, Adam. Religia Słowian. Wydawnictwo WAM, 2004.

Wróblewska, Violetta. Od potworów do znaków pustych. Ludowe demony w polskiej literaturze dla dzieci. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2014.

Woźniak, Anna. Ułuda i cud. W świetle sztuki Andrieja Siniawskiego-Abrama Terca. Wydawnictwo KUL, 2004.

Zych, Paweł, Witold Vargas i Jakub Kinel. Bestiariusz słowiański. Część 1 i 2. Bosz, 2017.

Афанасьев, Aлександр. Народные русские сказки А. Н. Афанасьева в трех томах, т. 1-3. Государственное Издательство Художественной литературы, 1957-1958 [Afanas’yev, Aleksandr. Narodnyye russkiye skazki A. N. Afanas’yeva v trekh tomakh, t. 1-3. Gosudarstvennoye Izdatel’stvo Khudozhestvennoy literatury, 1957-1958].

Багдасаров, Роман. Свастика: Священный символ. Этнорелигиоведческие очерки. Белые Альвы, 2001 [Bagdasarov, Roman. Svastika: Svyashchennyy simvol. Etnoreligiovedcheskiye Ocherki. Belyye Al’vy, 2001].

Бахтин, Михаил. Творчество Франсуа Рабле и русская культура Средневековья. Художественная литература, 2014 [Bakhtin, Mikhail. Tvorchestvo Fransua Rable i russkaya kul’tura Srednevekov’ya. Khudozhestvennaya literatura, 2014].

Богатырева, Ирина. „Сказка в поисках исторических корней.” Новый мир, № 7, 2019 [Bogatyryeva, Irina. „Skazka v poiskakh istoricheskikh korney.” Novyy mir, № 7, 2019], http://www.nm1925.ru/Archive/Journal6_2019_7/Content/Publication6_7237/Default.asp. Dostęp 22.09.2019.

Вишневецкая, Марина. „Роман ли то, что я пишу? Отчет о Букеровской конференции”. Вопросы литературы, № 2, 2005, ss. 3-40 [Vishnevetskaya, Marina. „Roman li to, chto ya pishu? Otchet o Bukerovskoy konferentsii”. Voprosy literatury, № 2, 2005, ss. 3-40].

Даль, Владимир. Толковый словарь живого великорусского языка. Избранные статьи. Совмещенная редакция В.И. Дальия и И.А. Бодуэна де Куртенэ. Олма-Пресс, 2004 [Dal’, Vladimir. Tolkovyy slovar’ zhivogo velikorusskogo yazyka. Izbrannyye stat’i. Sovmeshchennaya redaktsiya V.I. Dal'ya i I.A. Baudouina de Courtenay. Olma-Press, 2004].

Ковтун, Елена. Поэтика необычайного: Художественные миры фантастики, волшебной сказки, утопии, притчи и мифа (На материале европейской литературы первой половины XX века). Издательство МГУ, 1999 [Kovtun, Yelena. Poetika neobychaynogo: Khudozhestvennyye miry fantastiki, volshebnoy skazki, utopii, pritchi i mifa (Na materiale yevropeyskoy literatury pervoy poloviny XX veka). Izdatel’stvo MGU, 1999].

Колобродов, Алексей. „Инженерия мифа.” Natsbest.ru [Kolobrodov, Aleksey. „Inzheneriya mifa”]. Natsbest.ru, http://www.natsbest.ru/award/2019/review/inzhenerija-mifa/. Dostęp 22.09.2019.

Костюхин, Eвгений. Лекции по русскому фольклору. Дрофа, 2004 [Kostyukhin, Yevgeniy. Lektsii po russkomu fol'kloru. Drofa, 2004].

Лихачев, Дмитрий. „Взаимодействие литературы и фольклора. Исторические песни.” История всемирной литературы в 9 т., т. 4, ред. Юрий Виппер, Наука, 1987, ss. 359-361 [Likhachev, Dmitriy. „Vzaimodeystviye literatury i fol’klora. Istoricheskiye pesni”. Istoriya vsemirnoy literatury v 9 t., t. 4, red. Yuriy Vipper, Nauka, 1987, ss. 359-361].

Ломыкина, Наталья. „Неоправданные ожидания: вышли два новых больших романа Сальникова и Рубанова”. Москва 24, 18.02.2019 [Lomykina, Natal’ya. „Neopravdannyye ozhidaniya: vyshli dva novykh bol’shikh romana Sal’nikova i Rubanova”. Moskva 24, 18.02.2019], https://www.m24.ru/articles/kultura/18022019/154735. Dostęp 22.09.2019.

Мокиенко, Валерий, и Татьяна Никитина. Большой словарь русских поговорок. ОЛМА Медиа групп, 2007 [Mokiyenko, Valeriy, i Tat’yana Nikitina. Bol’shoy slovar’ russkikh pogovorok. OLMA Media Grupp, 2007].

Пропп, Владимир. Морфология/Исторические корни волшебной сказки. Лабиринт, 1998. [Propp,Vladimir. Morfologiya/Istoricheskiye korni volshebnoy skazki. Labirint, 1998].

Пустовая, Валерия. „Свято и тать.” Новый мир, № 3, 2009, ss. 149-168 [Pustovaya, Valeriya. „Svyato i tat’”. Novyy mir, № 3, 2009, ss. 149-168].

Романенко, Елена. „Фольклор и массовая литература как семиосферы”. В мире науки и искусства: вопросы филологии, искусствоведения и культурологии [Новосибирск], № 25, 2013, ss. 214-222 [Romanenko, Yelena. „Fol’klor i massovaya literatura kak semiosfery”. V mire nauki i iskusstva: voprosy filologii, iskusstvovedeniya i kul’turologii [Novosibirsk], № 25, 2013, ss. 214-222].

Рубанов, Андрей. „Правда там, где тебе больно.” Интервью вела Елена Сафронова. Ревизор.ру, 3.09.2019 [Rubanov, Andrey. „Pravda tam, gde tebe bol’no”. Interv’yu vela Yelena Safronova. Revizor.ru, 3.09.2019], www.rewizor.ru/literature/interviews/ andrey-rubanov-pravda-tam-gde-tebe-bolno/. Dostęp 22.09.2019.

Рубанов, Андрей. „Протоистория Руси: ‘Финист — ясный сокол’ Андрея Рубанова, встреча с автором” [Rubanov, Andrey. „Protoistoriyarusi: ‘Finist — yasnyy sokol’ Andreya Rubanova, vstrecha s avtorom”]. YouTube, https://www.youtube.com/watch?v=Xvz_6qIxvxs. Dostęp 22.09.2019.

Рубанов, Андрей. „Я хочу показать рождение мифа”. Интервью вела Арина Стулова. Известья, 01.03.2019 [Rubanov, Andrey. „Ya khochu pokazat’ rozhdeniye mifa”. Interv’yu vela A. Stulova. Izvest’ya, 01.03.2019], iz.ru/850229/arina-stulova/khochu-pokazat-rozhdenie-mifa. Dostęp 22.09.2019.

Рубанов, Андрей. Русской цивилизацией управляют женщины. Приморская Краевая Публичная Библиотека им. А. М. Горького, [Rubanov, Andrey. Russkoy tsivilizatsiyey upravlyayut zhenshchiny. Primorskaya Krayevaya Publichnaya Biblioteka im. A. M.Gor’kogo], https://pgpb.ru/news/detail/707/. Dostęp 22.09.2019.

Рубанов, Андрей. Финист ясный сокол. Электронная книга пдф, Издательство АСТ, 2019 [Rubanov, Andrey. Finist yasnyy sokol. Elektronnaya kniga pdf. Izdatel’stvo AST, 2019].

Сафронова, Елена. „Финист и Эзоп”. Rara avis, 16.06.2019 [Safronova, Yelena. „Finist i Ezop”. Rara avis, 16.06. 2019], rara-rara.ru/menu-texts/finist_i_ehzop. Dostęp 22.09.2019.

Селина, Владислава. „SF умерла. Да здравствует F!.” Арда на куличках, 08.10.2002 [Selina, Vladislava. „SF umerla. Da zdravstvuyet F!.” Arda na kulichkakh, 08.10.2002], www.kulichki.com/tolkien/podshivka/021008.html. Dostęp 22.09.2019.

Синявский, Андрей. Очерк русской народной веры. Аграф, 2001 [Sinyavskiy, Andrey. Ocherk russkoy narodnoy very. Agraf, 2001].

Толстой, Никита. Язык и народная культура. Очерки по славянской мифологии и этнолингвистике. Индрик, 1995 [Tolstoy, Nikita. Yazyk i narodnaya kul’tura. Ocherki po slavyanskoy mifologii i etnolingvistike. Indrik, 1995].

Чупринин, Cергей. Русская литература сегодня: Жизнь по понятиям. Время, 2007 [Chuprinin, Sergey. Russkaya literatura segodnya: Zhizn’ po ponyatiyam. Vremya, 2007].

Чураков, Димитрий. Загадки матриархата: Антропогенез, история, миф. Прометей, 2018 [Churakov, Dimitriy. Zagadki matriarkhata: Antropogenez, istoriya, mif. Prometey, 2018].

Юзефович, Галина. „Финист – Ясный сокол”: русское народное фэнтези от автора „Патриота” и сценариста „Викинга”. Медуза, 26.02.2019 [Yuzefovich, Galina. „Finist – Yasnyy sokol”: russkoye narodnoye fentezi ot avtora „Patriota” i stsenarista „Vikinga”. Meduza, 26.02.2019], meduza.io/feature/2019/02/26/finist-yasnyy-sokol-russkoe-narodnoe-fentezi-ot-avtora-patriota-i-stsenarista-vikinga. Dostęp 22.09.2019.