O stylistyce i leksyce słów kilka. Potop Henryka Sienkiewicza i słoweński przekład Rudolfa Molè

Agnieszka Zatorska

doi:10.18290/rh21696-11

Agnieszka Zatorska Uniwersytet Łódzki, Polska https://orcid.org/0000-0002-2767-8888

DOI: https://doi.org/10.18290/rh21696-11

Słowa kluczowe: leksyka, stylistyka, translatoryka, dzieło literackie, język polski, język słoweński

Abstrakt

Celem opracowania jest ukazanie strategii tłumaczeniowych zastosowanych wobec stylistycznie nacechowanych wyrażeń wyekscerpowanych ze słoweńskiego przekładu powieści Potop Henryka Sienkiewicza dokonanego przez Rudolfa Molè z 1970 roku. Obserwacji poddano: latynizmy, analityzmy i frazeologizmy, ekspresywizmy oraz nazwy realiów. Wybór ekwiwalentu skutkował niejednokrotnie zatratą lub osłabieniem nacechowania stylistycznego danego fragmentu, por. fatigatus wielce SI166 – zelo utrujen MI181; — Ni pary z gęby! SI40 – Niti besede več!... MI44; synalka SI365 – sina MI394; Daj no waćpan pyska! SI203 – Daj, da te objamem! MI220. Liczne są jednakże translaty z zachowanym nacechowaniem stylistycznym, np. psubratom SII442 – pasjim bratom MII476; psiajuchy SII442 – pasje duše MII476. Nazwy historycznych realiów przetłumaczono przy pomocy generalizacji rajtar vs jezdec lub aproksymacji rapier vs meč. Przeprowadzona analiza dowiodła różnic między stylistycznym ukształtowaniem oryginału a przekładu, choć odnotowano też podobieństwa w tym zakresie. Najważniejszym celem podjętych badań było jednak wskazanie odrębności stylistycznych i semantycznych badanego przekładu wobec oryginału.

Bibliografia

Biały, Paulina. Polish and English Diminutives in Literary Translation: Pragmatic and Cross-cultural Perspectives. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2017.

Bogucki, Łukasz, i in. Słownik polskiej terminologii przekładoznawczej. Wydawnictwo Księgarnia Akademicka, 2019.

Cybulski, Marek. „Elementy polskiej etykiety językowej w Trylogii Sienkiewicza”. Rozprawy Komisji Językowej ŁTN, t. 42, 1997, ss. 43-132.

Dąmbska-Prokop, Urszula. Nowa encyklopedia przekładoznawstwa. Wyższa Szkoła Umiejętności im. Stanisława Staszica w Kielcach, 2010.

Glazer, Janko. „Miklavec, Peter (1859-1918)”. Slovenska biografija, www.slovenska-biografija.si/ oseba/sbi366703/. Dostęp 10 kwietnia 2021.

Gloger, Zygmunt. Encyklopedia staropolska, t. 1-4. Wiedza Powszechna, 1989 (reprint wydania 1900-1903).

Karaś, Halina. „Archaizmy jako wykładniki stylizacji w Potopie Henryka Sienkiewicza”. Poradnik Językowy, z. 9, 2004, ss. 19-37.

Karaś, Halina. „...okrutnieś mi do serca przypadła” – O pewnym wyrazie modnym w Potopie Henryka Sienkiewicza”. Zamknięte w języku. Studia językoznawcze, red. Halina Karaś, Wydawnictwo Wydziału Polonistyki UW, 2004, ss. 49-57.

Karaś, Halina. „Latynizmy wyrazowe w Potopie Henryka Sienkiewicza”. Słowa w różnych kontekstach, red. Stanisław Dubisz, Dom Wydawniczy ELIPSA, 1998, ss. 89-132.

Kielar, Barbara. Tłumaczenie i koncepcje translatoryczne. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1988.

Kurkowska, Halina, i Stanisław Skorupka. Stylistyka polska. Zarys. Wyd. 5 z uzupeł., Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001.

Lewicki, Roman. Zagadnienia lingwistyki przekładu. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie- Skłodowskiej, 2017.

Mariak, Leonarda. Leksykalno-stylistyczne zjawiska w Trylogii i Krzyżakach Henryka Sienkiewicza. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2019.

Muszyńska-Vizintin, Anna. „O destereotypizacji odczytań tekstu oryginału w przekładzie. Rozważania o słoweńskim tłumaczeniu kulinariów w Panu Tadeuszu”. Przekłady Literatur Słowiańskich, t. 4, cz. 1: Stereotypy w przekładzie artystycznym, red. Bożena Tokarz, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2013, ss. 37-60.

Ostromęcka-Frączak, Bożena, i Tone Pretnar, Slovensko-poljski slovar. Słownik słoweńsko-polski, Državna Založba Slovenije, 1996.

Pietrzak, Magdalena. Językowe środki kreowania postaci w twórczości historycznej Henryka Sienkiewicza. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2004.

Rzepka, Wojciech Ryszard, i Bogdan Walczak. „Socjolekt szlachecki XVII wieku”. Barok w polskiej kulturze, literaturze i języku, red. Marian Stępień, Stanisław Urbańczyk, Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992, s. 179-199.

Slovar slovenskega knjižnega jezika, Založba ZRC, 2000, fran.si/iskanje?FilteredDictionaryIds= 130&View=1&Query=%2A. Dostęp 21 maja 2020.

Uniwersalny słownik języka polskiego, red. Stanisław Dubisz, PWN, 2003, wersja CD.

Walczak, Bogdan. „Archaizacja językowa w Trylogii a zróżnicowanie socjalne polszczyzny XVII wieku”. Trylogia – Sobieski – Victoria wiedeńska, cz. I: Trylogia. W stulecie dzieła, red. Lech Ludorowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 1985, ss. 241-262.

Wilkoń, Aleksander. O języku i stylu „Ogniem i mieczem” Henryka Sienkiewicza. Wyd. 2 popr., Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2019.

Wtorkowska, Maria. „Kot w polskich i słoweńskich związkach wyrazowych”, Acta Universatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców, t. 17, 2010, ss. 195-204.

Zarębski, Rafał. Rzeczownikowe prefiksy obcego pochodzenia w historii języka polskiego. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2012.

Zatorska, Agnieszka. „Z lingwistycznych zagadnień słoweńskiego przekładu Pana Wołodyjowskiego Henryka Sienkiewicza”. Henryk Sienkiewicz. Język – Semantyka, red. Magdalena Pietrzak, Agata Zalewska, DiG, 2019, ss. 315-338.