The old College of Piarists in Chełm. History – architecture – authorship

  • Ryszard Mączyński Nicolaus Copernicus University in Toruń
Keywords: Chełm; college; profesorium; Piarists; Giuseppe Piola; Carlo Antonio Bay; architectural drawing; baroque architecture; Polish art

Abstract

The building of the old College of Piarist in Chełm – located on Lubelska Street, near the late baroque Church of Holy Apostles the Messengers – is now the seat of the Wiktor Ambroziewicz Chełm Land Museum. Until now, it has not raised much interest among researchers and – appearing as a work of architecture devoid of expressive style features – has not been the subject of scientific reflection. This situation is changed by the disclosure of the preserved drawing from 1698, showing the building in a horizontal projection and axonometric view, stored in the Archivio Generale delle Scuole Pie in Rome. The information contained in written documents kept there allow to determine the time of construction of the building for the years 1698-1700. The project proves that the preserved edifice did not change substantially its one-story block, set on the plan of the letter H. The innovations concerned only the roof part over the main body, which was originally the Krakow roof, and the extension of one of the side wings in 1720-1724 (so that the college was connected to the church). Neither did the subsequent transformations significantly affect the internal divisions, be it in the two-and-a-half tract main corpus, with the cross-corridor communication system introduced therein, or in the single tract side wings. The shape of the building and the severity of the development of its facade, representing the baroque in its classicizing version, suggests the designer – Giuseppe Piola, an architect working in Warsaw at the turn of the 17th and 18th centuries, building, at the request of the Piarist order, also their church and monastery complex in Szczuczyn. However, the extension of the college wing made in the first half of the 18th century should probably be associated with the person of another capital architect – Carlo Antonio Bay, who at the same time, together with his son-in-law, Vincenzo Rachetti, also an architect, made calculations for the Piarist priests from Chełm for the profitability of their parcel located in the suburbs of the city of Lublin. The building in Chełm was a monastic college, and at certain times also a “profesorium”, in which Piarist clerics learned philosophy at a higher level of education. Contrary to some suggestions, there was never a public school run by the Piarists in this building. It was founded – as a Russian gymnasium – only after the January Uprising and the dissolution of the Scholarum Piarum community.

References

Adamczyk M.J., Szkoły pijarskie w Podolinie i ich związki z Polską 1643-1848, Wrocław 1995.

Ausz M., Szkoły pijarskie na Lubelszczyźnie w wiekach XVII-XIX, Lublin 2006.

Babiarz K., Twórczość Paola Fontany (na przykładzie bazyliki pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny oraz kościoła Rozesłania św. Apostołów w Chełmie), [w:] Chełm nieznany. Ludzie, miejsca, wydarzenia, red. M. Karwatowska, Chełm 2009, s. 149-155.

Bednarska J., Pałac w Kościelnikach pod Krakowem, „Biuletyn Historii Sztuki” 27(1965), nr 3, s. 197-219.

Czernicki K., Chełm – przeszłość i pamiątki, Chełm 1936.

Furtak T., Ceny w Gdańsku w latach 1701-1815, Lwów 1935.

Hoszowski S., Ceny we Lwowie w latach 1701-1914, Lwów 1934.

Jabłoński M., Uszczuk B., Kościół pod wezwaniem Rozesłania św. Apostołów w Chełmie, Lublin 1995.

Jackiewicz-Garniec M., Garniec M., Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich. Dobra utracone czy ocalone?, Olsztyn 2001.

Karpowicz M., Architekci warszawscy w Szczuczynie na przełomie XVII i XVIII wieku, „Biuletyn Historii Sztuki” 19(1957), nr 3, s. 218-250.

Karpowicz M., Artisti Valsoldesi in Polonia nel ’600 e ’700, Menaggio 1996.

Karpowicz M., Sztuka oświeconego sarmatyzmu. Antykizacja i klasycyzacja w środowisku warszawskim czasów Jana III, Warszawa 1970.

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. VIII: Województwo lubelskie, z. 5: Powiat chełmski, oprac. K. Kutrzebianka, E. Smulikowska-Rowińska, Warszawa 1968.

Kazimierza Stronczyńskiego opisy i widoki zabytków w Królestwie Polskim (1844-1855), red. J. Kowalczyk, t. 5: Gubernia lubelska, oprac. J. Teodorowicz-Czerepińska przy udziale G. Michalskiej i J. Studzińskiego, Warszawa 2014.

Kłoczowski J., Zarys historii rozwoju przestrzennego miasta Chełma, „Roczniki Humanistyczne” 4(1958), z. 5, s. 193-221.

Konarski S., Pisma pedagogiczne, oprac. Ł. Kurdybacha, Wrocław 1959.

Kowalczyk J., Układ krzyżowo-korytarzowy pałaców barokowych w Polsce i jego geneza, „Biuletyn Historii Sztuki” 31(1969), nr 4, s. 437-442.

Kucha R., Ziółkowska M., Z dziejów szkół średnich w Chełmie w latach 1864-1915. Zarys działalności, „Rocznik Chełmski” 1(1995), s. 115-149.

L’architettura delle Scuole Pie nei disegni dell’Archivio della Casa Generalizia, red. N. De Mari, M.R. Nobile, S. Pascucci, Roma 1999.

Lubaszewski Z., Spacerkiem po Chełmie. Opowieści z przeszłości, Chełm 2014.

Lubaszewski Z., Zabytki Chełma. Architektura, Chełm [b.r.].

Łoza S., Architekci i budowniczowie w Polsce, Warszawa 1954.

Manikowski A., Łokieć, [w:] Encyklopedia historii gospodarczej Polski do roku 1945, t. 1, Warszawa 1981, s. 448.

Mączyński R., Palladian Church Façade – History of Scheme Reception in Poland, „Polish Art Studies” 9(1988), s. 175-182.

Mączyński R., Palladiańska fasada warszawskiego kościoła pijarów. Problem recepcji włoskiego wzoru w polskiej architekturze sakralnej, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 31(1986), z. 3/4, s. 323-342.

Mączyński R., Zespoły architektoniczne Collegium Regium i Collegium Nobilium warszawskich pijarów 1642-1834, Warszawa 2010.

Michalik O., Rachetti Wincenty, [w:] Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV-XVIII wieku, red. P. Migasiewicz, H. Osiecka-Samsonowicz, J. Sito, Warszawa 2016, s. 378-382.

Mossakowski S., Tylman z Gameren, architekt polskiego baroku, Wrocław 1973.

Mossakowski S., Tylman z Gameren (1632-1706). Twórczość architektoniczna w Polsce, Warszawa 2012.

Pitala A., Pijarskie zakłady kształcenia nauczycieli w dawnej Polsce – profesoria, [w:] Wkład pijarów do nauki i kultury w Polsce XVII-XIX wieku, red. I. Stasiewicz-Jasiukowa, Warszawa 1993, s. 391-407.

Piwowarczyk A., Chełmskie na starej pocztówce, Chełm 1988.

Prożogo K., Chełm i okolice. Przewodnik, Warszawa 1981.

Raczyński J., Centralne barokowe kościoły województwa lubelskiego, „Studia do Dziejów Sztuki w Polsce” 1(1929), s. 47-104.

Rewski Z., Materiały archiwalne do historii budowy kościoła oo. pijarów w Chełmie, „Biuletyn Historii Sztuki i Kultury” 6(1938), nr 3, s. 277-286.

Rzempołuch A., Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1993.

Samsonowicz H., Agostino Locci (1601-po 1660). Scenograf i architekt na dworze królewskim w Polsce, Warszawa 2003.

Samsonowicz H., Pierwsze konwenty pijarów w Polsce (1633-1648). Warszawa, Klimontów, Podoliniec, „Biuletyn Historii Sztuki” 52(1990), nr 1/2, s. 89-112.

Sicynśkij V., Architektura miasta Chełma w rycinach z 1780 roku, „Biuletyn Naukowy Wydawany przez Zakład Architektury Polskiej i Historii Sztuki Politechniki Warszawskiej” [później: „Biuletyn Historii Sztuki i Kultury”] 1(1932/1933), nr 4, s. 196-198.

Siegel S., Ceny w Warszawie w latach 1701-1914, Lwów 1936.

Sito J., Bay Carlo Antonio Maria, [w:] Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV-XVIII wieku, red. P. Migasiewicz, H. Osiecka-Samsonowicz, J. Sito, Warszawa 2016, s. 37-45.

Sito J., Piola Giuseppe, [w:] Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV-XVIII wieku, red. P. Migasiewicz, H. Osiecka-Samsonowicz, J. Sito, Warszawa 2016, s. 344-346.

Skrabski J., Paolo Fontana, nadworny architekt Sanguszków, Tarnów 2007.

Sulimierski W.Z., Oświata i życie kulturalno-społeczne Chełma w latach 1864-1939, Chełm 2008.

Szady B., Wspólnoty wyznaniowe w Chełmie do końca XVIII wieku, [w:] Chełm nieznany. Ludzie, miejsca, wydarzenia, red. M. Karwatowska, Chełm 2009, s. 289-302.

Świeboda J., Pijarzy w Rzeszowie w XVII-XVIII wieku, Kraków 2012.

Świeboda J., Popijarski zespół architektoniczny w Rzeszowie, Rzeszów 1995.

Taraszkiewicz J., Pierwsze stulecie zakonu pijarów na ziemiach Rzeczypospolitej Obojga Narodów (1642-1740), Gdańsk 2015.

Tomaszewski E., Ceny w Krakowie w latach 1601-1795, Lwów 1934.

Zahajkiewicz M.T., Kościół łaciński w Chełmie w okresie przedrozbiorowym, [w:] Chełm i Chełmskie w dziejach, red. R. Szczygieł, Chełm 1996, s. 265-276.

Zimmer B., Miasto Chełm. Zarys historyczny, Warszawa 1974.

Published
2019-10-24
Section
Articles