Symbols of Polish Political Life in Orator Polonus (1740) by Samuel Wysocki
Abstract
This paper discusses the function and the origin of over four hundred symbols included in the rhetoric handbook by the Piarist Samuel Wysocki, entitled Orator Polonus (published in Warsaw in 1740). The book is considered an exemplary resource book for parliamentary and local diet speeches and orations of panegyric character. In keeping with the rhetorical practice, the symbola were given the form of arguments, developed on the principle of similitude (similitudo). The author of the handbook was inspired by the compendium by Filippo Picinelli Mundus symbolicus (1681). He used the latter author’s exemplary emblems and symbols and incorporated them to his erudite and moral argumentation. The symbols used by Wysocki promoted an ideal of an exemplary Nobleman and landowner, as well as that of a state officer and a legalist. In this way, Wysocki created a pattern that was distinct from the then-popular emblems. The prevalent pattern related formally to the coats-of-arms, as testified by numerous writings and documentation of the Polish-Lithuanian Commonwealth under the Saxon dynasty. Wysocki’s works are a perfect example of the adaptation of emblems as a genre, with its typical delimitation as regards the choice of theme, symbolic composition and the function of the lemma, deeply rooted in the rhetorical rules and resulting from the political and panegyric interest of the Nobility.
References
Bąk, Wady ganione i cnoty zalecane w spuściźnie kaznodziejskiej Samuela Wysockiego, Kalisz−Ostrzeszów 2002, s. 70-71.
[Bielski S.], Vita et scripta quorundam e congregatione Cler[icorum] Reg[ularium] Scholarum Piarum in provincia Polona professorum, qui operibus editis patriae et ecclesiae proficuis nomen suum memorabile fecerunt, Varsaviae 1812.
Boniecki A., Herbarz polski, t. VII, cz. 1, Warszawa 1904.
Aresi P., Imprese sacre..., Verona: A. Tamo 1613.
Bargagli S., Dell` Imprese..., Venetia: F. de' Franceschi 1594.
Bauer B., Jesuitische „ars rhetorica” im Zeitalter der Glaubenskämpfe, Frankfurt am Main 1986.
Bogdziewicz H., Działalność literacka polskiego środowiska pijarskiego w dobie oświecenia, Kraków 2005.
Bömelburg H. J., Frühneuzeitliche Nationen im östlichen Europa. Das polnische Geschichtsdenken und die Reichweite einer humanistischen Nationalgeschichte (1500-1700), Wiesbaden 2006.
Buchwald-Pelcowa P., Emblematyka w późnobarokowych drukach polskich, „Biuletyn Historii Sztuki” 92(1980), nr 3/4, s. 401-412.
Buchwald-Pelcowa P., Na pograniczu emblematów i stemmatów, [w:] Słowo i obraz. Materiały Sympozjum Komitetu Nauk o Sztuce PAN. Nieborów 29 IX-1 X 1977, red. A. Morawińska, Warszawa 1982, s. 73-95.
Camerarius J., Symbolorum et Emblematum... centuria..., Norimbergae, J.Hofmann et H. Camoxius, 1590 (trzy kolejne części wydawane były w latach 1595-1604).
CovarrubiasOrozco de S., Emblemas morales..., Madrid: L. Sanchez 1610.
Deskrypcyja bramy tryumfalnej w Warszawie na Krakowskim Przedmieściu erygowanej, elogiis, emblematibus adornowanej na wjazd Króla J[ego]m[oś]ci Augusta Trzeciego... die 25 Novembris 1734, b.m.r. [1734], k.nlb. [1v].
Dimler G. R., Humanism and the Rise of the Jesuit Emblem, [w:] Emblematic Perceptions. Essays in Honor of William S. Heckscher on the Occasion of his Ninetieth Birthday, ed. by P.M. Daly, D.S. Russell, Baden-Baden 1997, s. 93-109.
Dygdała J., Czapski Jan Ansgary, [w:] Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. I, red. S. Gierszewski, Gdańsk 1992.
Estreicher K., Bibliografia, t. XXXIII, Kraków 1939, s. 469-471.
Ferro G., Teatro d`Imprese, Venetia: G. Sarzina 1623.
Gamberti D., L`Idea di un Principe e Heroe Cristiano in Francesco I d`Este di Modena e Reggio Duca VIII... rappresentata... nelle solenni esequie l`anno 1659... in Modena celebrate, b.m.r. [1659].
Garbaczowa M., Rosiński P., Picinelli w Sulejowie, „Studia Kieleckie” 11(1997), s. 227-233.
Goliński J. K., Orator sarmaticus. Mowy sejmowe doby saskiej wobec staropolskiej sztuki oratorskiej, [w:] Między barokiem a oświeceniem. Obyczaje czasów saskich, red. K. Stasiewicz, S. Achremczyk, Olsztyn 2000.
Górska M., Apelles symbolicus (1699) Johanna Michaela von der Kettena – źródło wiedzy o niezachowanych emblematach i inskrypcjach warszawskich, [w:] Kultura artystyczna Warszawy XVII-XXI w., red. Z. Michalczyk, A. Pieńkos, M. Wardzyński, Warszawa 2010, s. 97-109.
Górska M., Emblematyka jako źródło staropolskiej erudycji. Geneza i funkcja materiału symbolicznego w polskich kompendiach, [w:] Staropolskie kompendia wiedzy, red. I.M. Dacka-Górzyńska, J. Partyka, Warszawa 2009.
Graham D., Topical Political and Religious Content in French Emblem Books, [w:] An Interregnum of the Sign. The Emblematic Age in France. Essays in Honour of Daniel S. Russell, ed. by D. Graham, Glasgow 2001, s. 73-93.
Granowski F. H., Niebo herbownego Księżyca..., Warszawa: Druk. Scholarum Piarum 1732.
Grześkowiak R., Emblematyczna pompa nuptialis. Zbiory „symboli weselnych” z XVII w. na tle emblematyki erotycznej i erudycyjnych argumentów oratorskich, „Terminus” 13(2011), przyp. 32 [w druku].
Grześkowiak-Krwawicz A., Wkład pijarów w kształtowanie politycznej kultury szlachty w czasach stanisławowskich, [w:] Wkład pijarów..., s.133-149.
Historia Domus Varsaviensis Scholarum Piarum, oprac. L. Chmaj, Wrocław 1959.
Isselburg P., Emblemata Politica..., [Norymberga] 1617.
Janocki J. D. A., Lexicon derer itztlebenden Gelehrten in Polen..., cz. 1, Breslau: J.J. Korn 1755.
Janocki J. D. A., Excerptum Polonicae litteraturae..., t. III, Vratislaviae: W.T. Korn 1766.
Janocki J. D. A., Polonia litteraria nostri temporis..., Vratislaviae: J.J. Korn 1750.
Konarski S., De arte bene cogitandi..., Varsaviae: Druk. Scholarum Piarum 1767).
Konarski S., Ustawy szkolne, przeł. W. German, obj. J. Czubek, wstęp D.Kot, Kraków 1925.
Kriegseisen W., „Krzywda nad wszystkie krzywdy – hiberna w Polszcze”. Problem świadczeń kleru katolickiego na wojsko Rzeczypospolitej w drugiej połowie XVII i na początku XVIII wieku, „Barok” 8(2001), nr 1, s. 19-37.
Kriegseisen W., Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991.
Kwiatkowska-Frejlich L., Funkcje potrydenckiej sztuki kościelnej. Nowożytny wystrój kościoła Brygidek w Lublinie, Lublin 2009.
Lausberg H., Retoryka literacka. Podstawy wiedzy o literaturze, przeł. i oprac. A. Gorzkowski, Bydgoszcz 2002, s. 255-257.
Lichański J. Z., Retoryka od średniowiecza do baroku. Teoria i praktyka, Warszawa 1992.
Ludzie oświecenia o języku i stylu, t. I, oprac. Z. Florczak, L. Pszczołowska, red. M.R. Mayenowa, Warszawa 1958.
Łukaszewicz J., Historia szkół w Koronie i w Wielkim Księstwie Litewskim od najdawniejszych czasów aż do roku 1794, t. II, Poznań 1850.
Majorek C., Słowikowski T., Wkład pijarów w teorię wychowania patriotycznego i obywatelskiego w Polsce XVIII wieku, [w:] Wkład pijarów..., s. 433-450.
Markiewicz H., Rady senatorskie Augusta II (1697-1733), Wrocław 1988.
Masen J., Speculum imaginum veritatis occultae, exhibens symbola, emblemata, hieroglyphica, aenigmata..., Coloniae: J.A. Kinckius 1650.
Mączyński R., Pijarski Pałac Collegium Nobilium w Warszawie, Warszawa 1996, s. 34.
Mecherzyński K., Historyja wymowy w Polsce, t. III, Kraków 1860.
Michałowska T., Staropolska teoria genologiczna, Wrocław 1974.
Niedźwiedź J., „Nieśmiertelne teatra sławy”. Teoria i praktyka twórczości panegirycznej na Litwie w XVII-XVIII w., Kraków 2003.
Obremski K., Wzory osobowe jako zmiana ciągłości kultury politycznej (Sobiescy w „sapiehocentrycznym” kompendium oratorskim), [w:] Między barokiem a oświeceniem...
Palkij H., Praca komisji aukcji wojska w latach 1736-1738, „Kwartalnik Historyczny” 106(1999), nr 1.
Panuś K., Kaznodziejstwo w katedrze krakowskiej, część pierwsza: od początków do czasów rozbiorów, Kraków 1995.
Paradin C., Devises heroiques, Lyon: J. de Tournes, G. Gazeau 1551.
Pawlak W., Koncept w polskich kazaniach barokowych, Lublin 2005.
Pazera W., Polskie kaznodziejstwo epoki oświecenia, Częstochowa 2000, s. 78-84.
Pelc J., Słowo i obraz. Na pograniczu literatury i sztuk plastycznych, Kraków 2002.
Pelczar J., Zarys dziejów kaznodziejstwa w Polsce, Kraków 1892.
Philotheus (KarlLudwig, elektor Palatynatu Reńskiego), Philothei Symbola Christiana..., Frankfurt am Main, J.P. Zubrod, 1677.
Picinelli F., Mundus symbolicus in emblematum univesitate formatus..., Milano: F. Mognagha 1653.
Picinelli F., Mundus symbolicus, in emblematum univesitate formatus..., t.I, Coloniae Agrippinae, T. et H.T. von Cöllen, 1715.
Poraziński J., Funkcje polityczne i ustrojowe rad senatu w latach 1697-1717, „Kwartalnik Historyczny” 91(1984), nr 1, s. 25-44.
Poraziński J., Osiemnastowieczne kompendia sztuki oratorskiej jako przejaw mentalności i kultury politycznej szlachty, „Kultura i Edukacja” 3(1994), nr 1, s.91-99.
Radaua M., Orator extemporaneus seu Artis oratoriae breviarium bipartitum, Amstelodami, J. à Meurs, 1661.
Radzewski F., Kwestyje polityczne, obojętne statum Rzeczypospolitej Polskiej, prerogatywy urzędów w niej, zwyczaje elekcyi królów, sejmów, sejmików i inne rzeczy potrzebne do porządku onej egzaminujące, w których rezolwują się propozycyje racyjami pro et contra..., Poznań: Druk. Akademicka [?] 1743.
Reusner N., Emblemata... partim ethica, et physica, partim vero historica et hieroglyphica..., Francofurti, I. Feyerabendt, 1581.
Rollenhagen G., Selectorum Emblematum centuria secunda, Iltraiecti, C.de Passe, 1613.
Roszak S., Środowisko intelektualne i artystyczne Warszawy w połowie XVIIIw. Między kulturą sarmatyzmu i oświecenia, Toruń 1997.
Saavedra y Fajardo de D., Idea de un Principe politico christiano, Munich: N. Enrico, 1640.
Stępień R., Zasługi księży pijarów dla nauki i kultury polskiej w dobie oświecenia. Próba podsumowania, [w:] Wkład pijarów do nauki i kultury w Polsce XVII-XIX wieku, red. I. Stasiewicz-Jasiukowa, Warszawa−Kraków 1993, s. 545.
Sulzer D., Traktate zur Emblematik. Studien zu einer Geschichte der Emblemtheorien, hrsg. von G. Sauder, St. Ingbert 1992, s. 79-108.
Tesauro E., Il Cannocchiale Aristotelico, Venetia: P. Baglioni 1655.
Trębska M., Staropolskie szlacheckie oracje weselne. Genologia, obrzęd, źródła, Warszawa 2008.
Typotius J., Symbola divina et humana pontificum, imperatorum, regum..., t.I-III, Praga 1601-1603.
ValerianoBolzani G. P., Hieroglyphica, Basileae, b.dr., 1556.
Weij M. van der, `A Good Man, Burgher and Christian': the Intended Reader in Johan de Brune`s Emblemata, [w:] Emblems of the Low Countries. A Book Historical Perspective, ed. by A. Adams, M. van der Weij, Glasgow 2003, s. 111-128.
Wieruszowski K., Fama polska, publiczne stany i młódź ślachetną informująca, Poznań: Druk. Coll. Soc. Jesu 1720.
Wybór mów staropolskich, wybór i oprac. B. Nadolski, Wrocław−Kraków 1961.
Wysocki J., Wysocki Sebastian Samuel, [w:] Słownik polskich teologów katolickich, t. IV, red. H. E. Wyczawski, Warszawa 1983, s. 482-484.
Wysocki S., Kazania pod czas J[aśnie] O[świeconego] Trybunału Skarbowego, w kościele farnym radomskim miane..., Warszawa: Druk. Scholarum Piarum [1742].
Wysocki S., Nauki, homilie i materyje kazań na wszystkie w całym roku dni święte..., t. I, Warszawa: Druk. Scholarum Piarum, 1762.
Wysocki S., Orator Polonus, primo aliquot instructionibus de comitiis, legationibus, militia, politica, deinde occasionibus ibidem dicendi, modis, materiis, exemplis et supplementis informatus..., Varsaviae: Druk. Scholarum Piarum [1740].
Wysocki S., Tractatus de formandis epistolis iuxta normam veterum recentiorumque scriptorum Oratori Polono in supplementum in exemplar polonae juventuti scholas pias frequentanti..., Cracoviae: M.J.A. Dyaszewski [1743].
Załuski J. A., Zbiór rytmów przez wierszopisów żyjących lub naszego wieku zeszłych pisanych, t. III, Warszawa: Druk. Scholarum Piarum 1754.
Żeglicki K., Bibliotheca gnomico-historico-symbolico-politica..., Varsaviae: Druk. Scholarum Piarum 1742.
Zincgreff J. W., Emblematum ehtico-politicorum centuria..., Heidelberg: J.T. de Bry 1619.
Copyright (c) 2011 Roczniki Humanistyczne
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
