Oulipo et la poétique du visuel

Abstract

[Abstrakt tylko w j. polskim / Abstract only in Polish]

Oulipo i poetyka wizualności

Raymond Queneau i Georges Perec, czołowi przedstawiciele Pracowni Literatury Potencjalnej, której działalność skupiała się na odnowieniu literatury i wciągnięciu czytelnika do jej współtworzenia, realizują te założenia nie tylko za pomocą powszechnie znanych przymusów, ale również poprzez poetykę wizualności. Jest ona wprowadzona już przez motto, podkreślające rolę spojrzenia jako sugerowanej optyki odczytania literatury. Znaczący jest także aspekt graficzny tekstów obu pisarzy. U Queneau na pierwszy rzut oka dostrzegalne są jedynie szczegóły: użycie kursywy, nielinearne rozmieszczenie słów na stronie czy podział tekstu na rozdziały. Perec, oprócz kursywy, wykorzystuje również rozbudowane spacje i piktogramy oraz eksperymentuje z rodzajami i kolorem czcionki i jej rozmieszczeniem na stronie. Sztuki wizualne stanowią charakterystyczne motywy w twórczości obu pisarzy: Queneau zafascynowany jest kinem, które stanowi w jego utworach magiczną przestrzeń opozycyjną w stosunku do szarej rzeczywistości, u Pereca z kolei dominuje malarstwo i fotografia a bohaterami jego powieści są bardzo często artyści. Poetyka wizualności, zaakcentowana na poziomie graficznym i diegetycznym tekstu, tworzona jest przede wszystkim na płaszczyźnie narracji poprzez przeniesienie do literatury technik charakterystycznych dla wymienionych sztuk, jak również wykorzystanie wizualnego potencjału niektórych tradycyjnych figur literackich. Koncepcja literatury wizualnej oparta jest na swego rodzaju napięciu pomiędzy tym, co widzialne i tym, co czytelne. W przypadku Queneau poetyka wizualności wydaje się mieć charakter ikoniczny: tekst naśladuje znaczenia za pomocą transkrypcji fonetycznej, technik muzycznych czy też struktury powieściowej. W utworach Pereca, ewidentnie zdominowanych przez opisy, narracja przybiera niejako formę słownego obrazu, który pokazuje historię bardziej niż ją opowiada. Tekst jest nie tylko oparty na licznych ekfrazach, ale sam niejako staje się powieściową ekfrazą. Dokonując fuzji sztuk, Queneau i Perec nie tylko tworzą teksty o dużym potencjale wizualnym, ale wykorzystują poetykę wizualności w sposób par excellence oulipijski, jako swego rodzaju przymus, przekształcający tradycyjny sposób myślenia o literaturze.