La relation de contradiction à l’échelle de la microstructure sémique: l’exemple du SN → nom + SPrép (sans + nom)

Katarzyna Wołowska

Katarzyna Wołowska Faculty of Humanities, Catholic University of Lublin

Keywords: paradox; contradiction; seme; negation; neutralization; discourse

Abstract

[Abstrakt tylko w j. polskim / Abstract only in Polish]

Relacja sprzeczności na poziomie mikrostruktury semicznej

Na podstawie klasycznej definicji paradoksu (opinia przeciwna opinii ogólnie przyjętej) można wyróżnić dwie główne charakterystyki tego zjawiska: opinię społeczną jako normę, do której odwołuje się odbiorca (czynnik pragmatyczny), oraz swoistą relację sprzeczności między elementami, które ją tworzą (czynnik semantyczny). Ta ostatnia pozwala się zanalizować jako opozycja semiczna, powstała na osi syntagmatycznej dyskursu, np. w niektórych wyrażeniach zawierających przyimek bez („profesor bez uczniów”, „opera bez muzyki”, itp). W świetle semantyki interpretacyjnej F. Rastiera (która wpisuje się częściowo w linię semantyki strukturalnej wywodzącej się od A.J. Greimasa) relację sprzeczności obecną w tego typu syntagmach paradoksalnych można przedstawić jako wynikającą z aktualizacji dwóch sprzecznych semów (inherentnych lub aferentnych), które dyskurs przedstawia jako całkowicie kompatybilne (izotopiczne). Tak zaktualizowany paradoks może jednak ulec neutralizacji w szerszym kontekście dyskursu, nie tracąc mimo to swojego charakteru (napięcia opartego na opozycji semicznej) na poziomie semantycznym.

References

Aristote, Organon. I. Catégories, II. De l’interprétation, Paris, J. Vrin éd., 1994 (cité par Bertrand, 2000).

Bakhtine, M.: Esthétique et théorie du roman, Paris, Gallimard, 1975 (trad. fr. 1978).

Benveniste, E: Problèmes de linguistique générale, Paris, Gallimard, 1966.

Bertrand D.: Précis de sémiotique littéraire, Paris, Nathan, 2000.

Carel, M. / Ducrot, O.: Le problème du paradoxe dans une sémantique argumentative, dans: Langue française, 1999 no 123, pp. 6-26.

Coquet, J.-Cl.: La Quête du sens, coll. «Formes sémiotiques», Paris, PUF 1997.

Ducrot, O.: Esquisse d’une théorie polyphonique de l’énonciation, [in] Le Dire et le Dit, Paris, Minuit, 1984.

Genette, G.: Palimpsestes, Paris, Seuil, 1982.

Greimas, A. J.: Sémantique structurale, Paris, Larousse, 1966.

Groupe : Ironique et iconique, dans: Poétique, 1978 nº 36, pp. 427-442.

Groupe : Rhétorique de la poésie, coll. «Points», Paris, Seuil, 1977 (rééd. 1990).

Julia, C.: Fixer le sens? La sémantique spontanée des gloses de spécification du sens, Paris, Presses de la Sorbonne nouvelle, 2001.

Kerbrat-Orecchioni, C.: La Connotation, Lyon, PUL, 1977.

Kerbrat-Orecchioni, C.: Ironie comme trope, dans: Poétique, 1978 nº 36, pp. 108-127.

Kerbrat-Orecchioni, C.: L’Enonciation. De la subjectivité dans le langage, Paris, Armand Colin, 1980.

Kerbrat-Orecchioni, C.: Pour une approche pragmatique du dialogue théâtral, dans: Pratiques, 1984 no 41.

Kerbrat-Orecchioni, C.: L’Implicite, Paris, Armand Colin, 1986.

Pottier, B.: Linguistique générale. Théorie et description, Paris, Klincksieck, 1974.

Pottier, B.: Comment dénommer les sèmes?, dans: Bulletin du GRSL, 1980 14, pp. 21-29 (cité par Rastier, 1987).

Rastier, F.: Sémantique interprétative, Paris, PUF, 1987.

Riffaterre, M.: Sémiotique de la poésie, coll. «Poétique», Paris, Seuil, 1978 (trad. fr. 1983).

Sperber, D. / Wilson, D.: Les ironies comme mentions, dans: Poétique, 1978 nº 36, pp 399-412.

Sperber, D. / Wilson, D.: La Pertinence. Communication et cognition, Paris, Minuit, 1989.

Tesnière, L.: Eléments de syntaxe structurale, Paris, Klincksieck, 1965.

Todorov, T.: Mikhaïl Baktine, le principe dialogique, coll. «Poétique», Paris, Seuil, 1981.

Dictionnaire: Le Petit Robert, Paris 1979 (abrév.: PR).