Plato’s Philosophical Definition of Catharsis

Abstract

[Abstrakt tylko w j. polskim / Abstract only in Polish]

Platońska filozoficzna definicja katharsis

Artykuł stanowi próbę weryfikacji trafności definicji formy κάqαρσις, jaką Platon daje w Sofiście (Soph. 226d 5-10 jako καqαρμός, 226e 5-6 utożsamiony z κάqαρσις), a którą streszcza autor Definicji Platońskich jako „oddzielenie tego, co gorsze, od tego, co lepsze” (Def. 415d 4). W tym celu dokonano przeglądu różnych typów oczyszczeń i różnych typów μιάσμα, znanych kulturze greckiej, a zaprezentowanych w publikacjach Louisa Mouliniera i Roberta Parkera.

Oczyszczenie jest przywróceniem stanu czystości. Stan ten, określany przez Greków słowem καqαρμός, był rozumiany przez analogię do stanu czystości fizycznej. Czystość fizyczna, niezależnie od sposobu, w jaki została osiągnięta, jest dla Greków stanem bycia sobą, wolności od domieszek. Z tego względu jest pożądana jako stan dobry. W tym też sensie człowiek zdrowy jest człowiekiem czystym.

Nazwa κάqαρσις stosuje się wszelako w języku greckim wyłącznie do oczyszczenia na sucho, bez użycia wody, oraz do uleczenia, w tym wypadku już w dowolny sposób. Natomiast nazwa καqαρμός jest używana jedynie na oznaczenie oczyszczeń rytualnych.

Wydaje się, że cel wielu oczyszczeń rytualnych można ująć jako usunięcie piętna zła. Przez jakiś zły postępek lub przez kontakt ze złem, ze śmiercią, przez obrazę bogów pojawia się na konkretnym człowieku rodzaj niewidocznego brudu, μιάσμα. Brud ten stwarza barierę między owym człowiekiem a bóstwem lub społeczeństwem. Jego usunięcie, analogiczne do obmycia się z brudu, pozwala na powrót do społeczności i ponowienie czynności sakralnych.

W kulturze greckiej istniały ponadto oczyszczenia rytualne o charakterze zbawczym. Dzięki nim miało być możliwe zbliżenie człowieka do bogów. W koncepcji Empedoklesa służą one oczyszczeniu dajmona, którym w istocie jesteśmy, ze wszystkiego, co ziemskie; mit orficki pozwala w nich widzieć oddzielenie boskiej cząstki w nas od tego, co śmiertelne. Nie wiadomo jednak, jak dokładnie rozumiano wiele rodzajów oczyszczenia zbawczego. Zapewne też nie zawsze było to jasne dla ludzi, którzy takie oczyszczenia praktykowali. Dokonywano także wielu oczyszczeń o zupełnie niejasnym przedmiocie i celu.

Oczyszczenia rytualne można by przeto, zgodnie z intencją Platona, ująć jako rodzaj oddzielenia zła i dobra, podobnie jak przywrócenie czystości fizycznej i uleczenie, lecz należy zarazem pamiętać, że jest to już interpretacja nałożona na grecki uzus i związane z nim intencje. Interpretacja taka uznaje za mało istotne dwa fakty: to, że dla Greka słowa κάqαρσις i καqαρμός nie miały tego samego znaczenia, oraz to, że często nie był on w stanie w danym typie oczyszczenia wyraźnie wskazać dobrego z natury przedmiotu oczyszczenia i usuwanego zeń w jakiś sposób zła.

Definicja Platona nie oddaje więc istotnego, choć być może dla nie-filozofów niejawnego sensu greckich słów κάqαρσις i καqαρμός. Platon raczej sens ten modyfikuje: przekształca w ścisły i filozoficzny termin coś, co dla Greków było tylko zbiorem niezbyt jasno zdefiniowanych słów i wiążących się z nimi podobnych, lecz zarazem licznych i w szczegółach odmiennych idei.