Deux siècles de réflexion critique sur la pensée politique d'Antoine de Rivarol (1753-1801)

Abstract

[Abstrakt tylko w j. polskim / Abstract only in Polish]

Dwa wieki badań krytycznych nad myślą polityczną Antoine'a de Rivarol (1753-1801)

Tematem niniejszego opracowania jest przedstawienie stanu badań nad myślą polityczną jednego z przedstawicieli francuskiej Kontrewolucji końca XVIII wieku, Antoine'a de Rivarol. Ponieważ stan badań nad dziełem tego autora nie był nigdy przedmiotem zainteresowań krytyki, artykuł ten proponuje dość szczegółowy przegląd wyników prac badawczych. Chodzi o pokazanie, w sposób dokładny i chronologiczny, jak przebiegał, na przestrzeni prawie dwóch stuleci, rozwój głównych kierunków badań krytycznych nad Rivarolem oraz jakie były i są tendencje w sposobie ujmowania jego twórczości i myśli politycznej.

Pierwsze opracowania o Rivarolu, pisane już na początku XIX w. przez jego przyjaciół, mają charakter biograficzno-wspomnieniowy. Pokazują one raczej historię życia autora, jak również zawierają przypadkowo zebrane jego maksymy i anegdoty o nim samym, lecz nie próbują w jakikolwiek sposób przedstawić jego idei politycznych. Dopiero połowa XIX w. przynosi znaczącą zmianę w tym stanie rzeczy. Powstają pierwsze poważne prace monograficzne, oparte na bogatym materiale źródłowym i starające się podkreślać istnienie bogactwa tematycznego w twórczości Rivarola. Ważną ich cechą jest nie tylko solidność dokumentacji, lecz także podejmowanie pierwszych prób wyodrębniania niektórych tematów jego piśmiennictwa, zwłaszcza w dziedzinie literatury, polityki czy religii. Druga połowa tegoż stulecia jest również okresem powstawania prac pseudokrytycznych, w których tendencyjnie i z pobudek czysto ideologicznych przedstawiany jest zafałszowany obraz Rivarola jako pozbawionego głębszych myśli politycznych reakcjonisty i zwolennika ancien regime'u. Charakterystyczna jest także tendencja zestawiania jego nazwiska z postacią i twórczością Nicolasa Chamfort.

Wiek XX przynosi dalsze rozwinięcie zakresu tematów badawczych nad myślą Rivarola, którego zaczyna się stawiać obok Josepha de Maistre i Louisa de Bonald jako jednego z pierwszych teoretyków Kontrewolucji. Podkreśla się istnienie w jego myśli zwartej koncepcji politycznej, jak również dostrzega się jej orginalne i indywidualne cechy. Dokonuje się ponadto syntezy niektórych tematów myśli autora, wśród których zaznaczyć należy poszukiwanie związków między polityką a ekonomią, koncepcją językoznawczą a ideą polityczną, czy też środkami stylistycznymi a przekazem politycznym.

Konkludując przegląd wyników prac badawczych poświęconych twórczości i myśli Rivarola, trudno byłoby nie zauważyć sukcesywnego i nieustannego rozszerzania pola zainteresowań krytyki na przestrzeni dwóch stuleci. Z drugiej jednak strony należy zaznaczyć, iż mimo sporej liczby opracowań nie ujęto dotychczas w formie syntetycznej i pogłębionej całości jego teorii politycznej (cel ten postawiłem sobie w mojej rozprawie doktorskiej, o której mówię w przypisie 1). Ponadto można też stwierdzić, iż mimo zwiększonego zainteresowania myślą kontrewolucyjną, jakie da się zauważyć we Francji w ostatnich czasach, Rivarol pozostaje wciąż autorem jeśli nie pomijanym, to z pewnością niedocenianym w historii francuskiej myśli politycznej.