Madame Bovary et Thérèse Desqueyroux. L'évasion impossible

Abstract

[Abstract only in Polish]

Pani Bovary i Teresa Desqueyroux. Ucieczka niemożliwa

Niniejszy artykuł stanowi część obszerniejszego studium porównawczego, poświęconego dwom pozornie odmiennym, a jednak bardzo pokrewnym postaciom − Pani Bovary i Teresie Desqueyroux. Pomimo pewnych rozbieżności łączy je wiele wspólnych cech i doświadczeń. Nie znalazłszy szczęścia w małżeństwie, czują się rozczarowane, niezrozumiane i osamotnione. Żyjąc w dusznym i ciasnym środowisku prowincjonalnym, które uniemożliwia pełen rozkwit jednostki, nie pozwala na zaspokojenie ich pragnień − doznają uczucia nudy, cierpienia, uwięzienia. Poczucie zniewolenia, a zarazem tęsknota za „prawdziwym życiem”, które Emma odkrywa dzięki swoim romantycznym lekturom, Teresa zaś dzięki rozmowom z Jeanem Azévédo, budzą w nich bunt i pragnienie ucieczki, uwolnienia się od otaczającej je rzeczywistości.

Ucieczka okazuje się jednak niemożliwa. Pomimo nieustannych wysiłków i ciągłych zmagań ani Emmie, ani Teresie nie udaje się nigdy uwolnić definitywnie.

Jedną z form ucieczki od przytłaczającej rzeczywistości są marzenia, roztaczające wizję lepszego jutra, bądź wspomnienia, umożliwiające powrót do utraconego raju dzieciństwa, epoki szczęścia i złudzeń. Ucieczka ta okazuje się jednak nieskuteczna i krótkotrwała, gdyż kończy się zawsze nieuchronnym przebudzeniem i powrotem do rzeczywistości.

Ale także wszystkie inne rzeczywiste zabiegi bohaterek, zmierzające do uwolnienia się, okażą się bezowocne i daremne. Ucieczkę uniemożliwią najpierw piętrzące się przeszkody zewnętrzne.

Zbrodnia Teresy, która miała na celu wyzwolenie się bohaterki z więzów małżeństwa, wyeliminowanie opresora, obróci się przeciwko niej. Teresa stanie się ofiarą swego własnego czynu, skazaną przez rodzinę na odosobnienie i uwięzienie na pustkowiu Argelouse.

Ucieczka to także wyjazd, zmiana miejsca, podróż. Nieustannym pragnieniem Emmy i Teresy jest opuszczenie prowincji. I chociaż pierwsza część cyklu kończy się wyjazdem Teresy do Paryża, wyzwolenie to jest również złudne, gdyż dotyczy tylko zewnętrznych warunków życia, nie umożliwia zaś bohaterce uzyskania prawdziwej, wewnętrznej wolności. Emma natomiast, mimo licznych wyjazdów, nie dotrze nigdy do „ziemi obiecanej”, którą jest dla niej Paryż bądź odległe kraje, uznane za romantyczne.

Inną formą ucieczki od przygnębiającej codzienności jest miłość. I chociaż pozwala ona bohaterkom przeżyć momenty szczęścia, jest również ucieczką krótkotrwałą i złudną. Prawdziwe i trwałe szczęście miłosne jest nieosiągalne, gdyż miłość jest niczym innym, jak tylko walką dwóch istot, opartą na zazdrości i kłamstwie.

Tymczasem od uwarunkowań zewnętrznych dołączają się także przeszkody wewnętrzne, wynikające z charakteru, z natury bohaterek, i one właśnie definitywnie udaremniają wszelkie ich wysiłki, niweczą ich trudy. Piekło jest w nich samych i od tego wewnętrznego piekła nie uda im się nigdy uwolnić. Piekłem Emmy Bovary jest jej bezustanne nienasycenie. Nic ani nikt nie potrafi zaspokoić jej pragnień. Nawet gdy chwilowo urzeczywistniają się jej marzenia, Emma odczuwa pustkę i rozczarowanie, pragnie już czegoś innego. Piekłem natomiast i więzieniem Teresy jest zbrodnia, którą popełniła i która ciąży na jej sumieniu. Bezustanna czujność bohaterki nie pozwala jej nigdy wymazać z pamięci koszmaru tego czynu.

Daremny więc trud: ani Emma, ani Teresa nie zaznają nigdy w życiu szczęścia. Mimo licznych rozczarowań, nie chcą się one jednak z tą myślą pogodzić. Ciągłe, gwałtowne poszukiwania szczęścia sprowadzają je na złą drogę, deprawują, a w przypadku Emmy prowadzą nawet do samounicestwienia.

Tym, co popycha Emmę i Teresę do buntu i do ucieczki, jest złudzenie. Obydwie bowiem dotknięte są „bovaryzmem”, skłonnością do ulegania złudzeniu, co powoduje, że ich wizja świata, jak i postrzeganie samych siebie jest zniekształcone. Tymczasem ani rzeczywistość, ani one same nie są w stanie przeistoczyć się na podobieństwo własnych marzeń. Z tego też powodu ucieczka Emmy i Teresy okazuje się niemożliwa, a życie bohaterek naznaczone jest nieustannym, głębokim konfliktem między marzeniami a rzeczywistością.