The Idea of a Free, Sovereign and Independent State – a Phenomenon of the Change of Times of the Four-Year Sejm?

Keywords: Grand Sejm, reforms of the Stanislaus era, state – citizen in the Republic of the 18th century, Stanislaus’ elites, political parties

Abstract

The Stanislaus times brought citizens’ reflection on the essence of the Republic. This reflection led to an attempt to reform the state in the times of the Great Sejm. This process in its surface layer we know, but we do not understand how exactly it proceeded. Indeed, what prompted the contemporaries to reflect was the misfortunes that affected the Polish-Lithuanian state. These misfortunes – defined differently – played a greater or lesser role in this process of “rebirth of the nation.” For this change to occur, it had to be made more widely thought about the causes of the country’s weakness. This issue seems crucial in order to understand the essence of the Stanislaus times and their reforms. One can agree with the thesis that this process was started by the elites of the time, including Stanislaw August. However, the ideas of repairing the state to materialize had to find more substantial support, which proved to be the average nobility. This hypothesis, its confirmation, still requires much research. However, many indicate that it led, not so much to the acceptance of the 3 May Constitution but to a situation in which most noble people were ready to accept it. This was decided by a change in the thinking of the noble’s elites about the state’s role, which was accompanied by a change in the hierarchy of internal values, significant in society’s life (which by no means meant abandoning republican ideas). The latter issue is challenging to define, and in this area, the sources are very often declarative – e.g. the value of oaths, declarations of sacrifice for the homeland.

References

Adolphowa, Krystyna. „Szlachta litewska wobec Zbioru Praw Andrzeja Zamoyskiego (w świetle litewskich instrukcji poselskich z lat 1776, 1778, 1780, 1782)”. W Księga pamiątkowa Koła Historyków słuchaczy USB w Wilnie, 156-188. Wilno: Zrzeszenie Kół Naukowych Uniwersytetu Stefana Batorego, 1933.

Augustyniak, Urszula. „Granice wolności obywatela Rzeczypospolitej w XVI‒XVII w. Jednostka wobec władzy, prawa i społeczeństwa”. W Wolność i jej granice. Polskie dylematy, red. J. Kloczkowski, 13-36. Kraków: Ośrodek Myśli Politycznej, Wyższa Szkoła Europejska im. ks. J. Tischnera, 2007.

Bartkiewicz, Kazimierz. Obraz dziejów ojczystych w świadomości historycznej w Polsce doby oświecenia. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979.

Bernacki, Włodzimierz. Myśl polityczna I Rzeczypospolitej. Kraków: Arcana, 2011.

Burszta, Józef. Lud – naród – kultura. Z początków ludoznawstwa. W Naród. Kultura. Osobowość. Księga poświęcona Profesorowi Józefowi Chałasińskiemu, 39-49. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1983.

Butterwick, Richard. Polska rewolucja a kościół katolicki 1788‒1792. Kraków: Arcana, 2012.

Cheliński, Stanisław. Organizacja państwa polskiego według ustaw Sejmu Grodzieńskiego z r. 1793. Warszawa, 1918.

Czaja, Aleksander. Między tronem, buławą a dworem petersburskim. Z dziejów Rady Nieustającej 1786‒1789. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988.

Danilczyk, Adam. W kręgu afery Dogrumowej. Sejm 1786 roku. Warszawa: Neriton, 2010.

Dukwicz, Dorota. Rosja wobec sejmu rozbiorowego warszawskiego (1772‒1775). Warszawa: Instytut Historii PAN, 2015.

Filipczak, Witold. Sejm 1778 roku. Warszawa: Semper, 2000.

Filipczak, Witold. Życie sejmikowe prowincji wielkopolskiej w latach 1780‒1786. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2012.

Grabski, Andrzej Feliks. Myśl historyczna polskiego oświecenia. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976.

Grześkowiak-Krwawicz, Anna. „Przyszłam do Polski z Lechem… Konfederaci barscy a polska tradycja wolności”. W Konfederacja barska, jej konteksty i tradycje, red. A. Buchmann, A. Danilczyk, 237-254. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2010.

Grześkowiak-Krwawicz, Anna. Regina libertas. Wolność w polskiej myśli politycznej XVIII wieku. Gdańsk: Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, 2006.

Grześkowiak-Krwawicz, Anna. „Wolność w propagandzie powstania kościuszkowskiego”. W Kościuszko – powstanie 1794 r. – tradycja. Materiały z sesji naukowej w 200-lecie powstania kościuszkowskiego, 15-16 kwietnia 1994 r., red. J. Kowecki, 27-60. Warszawa: Biblioteka Narodowa, 1997.

Kalenkiewiczówna, Anna. „Rozkład partii Tyzenhauza na tle sejmików litewskich”. W Księga pamiątkowa Koła Historyków słuchaczy USB w Wilnie, 121-155. Wilno: Zrzeszenie Kół Naukowych Uniwersytetu Stefana Batorego, 1933.

Konopczyński, Władysław. Konfederacja barska, t. I. Warszawa: Volumen, 1991.

Kościałkowski, Stanisław. Antoni Tyzenhauz, podskarbi nadworny litewski, t. I‒II. Londyn: Wydawnictwo Społeczności Akademickiej Uniwersytetu Stefana Batorego w Londynie, 1971.

Kurdybacha, Łukasz i Mitera-Dobrowolska Mieczysława. Komisja Edukacji Narodowej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973.

Leśnodorski, Bogusław. „Mowy Andrzeja Zamoyskiego na konwokacji 1764”. W Księga pamiątkowa 150-lecia Archiwum Głównego Akt Dawnych, 384-396. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1958.

Lis, Rafał. W poszukiwaniu prawdziwej Rzeczypospolitej. Główne nurty myśli politycznej Sejmu Czteroletniego. Kraków: Akademia Ignatianum, Wydawnictwo WAM, 2015.

Łaszewski, Ryszard. Sejm polski w latach 1764‒1793. Studium historyczno-prawne. Warszawa‒Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975.

Łepkowski, Tadeusz. Polska ‒ narodziny nowoczesnego narodu 1764‒1870. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967.

Michalski, Jerzy. „Konarski Hieronim (Stanisław)”. W Polski słownik biograficzny, t. XIII, red. E. Rostworowski, 471-477. Wrocław‒Warszawa‒Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1967‒1968.

Michalski, Jerzy. „O rzekomych i rzeczywistych pismach A. Zamoyskiego”. W J. Michalski. Studia Historyczne z XVIII i XIX wieku, t. I: Polityka i społeczeństwo. Warszawa: Stentor, 2007.

Michalski, Jerzy. „Plan Czartoryskich naprawy Rzeczypospolitej”. W J. Michalski. Studia Historyczne z XVIII i XIX wieku, t. I: Polityka i społeczeństwo. Warszawa: Stentor, 2007.

Michalski, Jerzy. „Radziwiłł Karol Stanisław”. W Polski słownik biograficzny, t. XXX, red. E. Rostworowski, 248-262. Wrocław‒Warszawa‒Kraków‒Gdańsk‒Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1987.

Michalski, Jerzy. „Rejtan i dylematy Polaków w dobie pierwszego rozbioru”. W J. Michalski. Studia Historyczne z XVIII i XIX wieku, t. I: Polityka i społeczeństwo. Warszawa: Stentor, 2007.

Michalski, Jerzy. Schyłek konfederacji barskiej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1970.

Michalski, Jerzy. „Sejm polski w czasach panowania Stanisława Augusta”. W Historia sejmu polskiego, red. J. Michalski, t. I. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1984.

Pelcowa, Halina. „Wolność i niepodległość w systemie wartości mieszkańców wsi”. Rozprawy Komisji Językowej ŁTN 60 (2014): 219-233.

Rolnik, Dariusz. Leonarda Marcina Świeykowskiego (1721‒1793) ostatniego wojewody podolskiego życie codzienne i publiczne oraz jego myśli o Rzeczypospolitej. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2016.

Rolnik, Dariusz. Portret szlachty czasów stanisławowskich, epoki kryzysu, odrodzenia i upadku Rzeczypospolitej w pamiętnikach polskich. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2009.

Rolnik, Dariusz. „Sejmiki poselskie drugiej połowy panowania Stanisława Augusta (1778‒1793). O czynnikach i motywacjach decydujących o wyborze posłów sejmowych”. W Po unii – sejmiki szlacheckie w Rzeczypospolitej XVI‒XVIII wieku, red. H. Lulewicz, M. Wagner, 331-355. Siedlce: Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego, 2013.

Rolnik, Dariusz. „Społeczeństwo szlacheckie Rzeczypospolitej a wojsko w czasie Sejmu Czteroletniego i w okresie rządów konfederacji targowickiej (1788‒1793)”. W Społeczeństwo staropolskie. Seria nowa, t. IV, red. I.M. Dacka-Górzyńska, A. Karpiński, M. Nagielski, 309-334. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2015.

Rostworowski, Emanuel. „Moszczeński Adam”. W Polski słownik biograficzny, t. XXII, red. E. Rostworowski, 87-91. Wrocław‒Warszawa‒Kraków‒Gdańsk‒Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1977.

Rostworowski, Emanuel. „Z dziejów genezy konfederacji barskiej. Związek wojskowy Pułaskiego a dworski projekt reformy kawalerii”. W Z dziejów wojny i polityki. Księga pamiątkowa ku uczczeniu siedemdziesiątej rocznicy urodzin Janusza Wolińskiego, red. K. Hanulak. Warszawa: Wojskowa Akademia Polityczna im. F. Dzierżyńskiego, Wydział Historyczno-Polityczny, 1964.

Rudnicki, Kazimierz. Biskup Kajetan Sołtyk 1715‒1788. Kraków‒Warszawa: W.L. Anczyc, 1906.

Stasiak, Arkadiusz Michał. Patriotyzm w myśli konfederatów barskich. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2005.

Stasiak, Arkadiusz Michał. Teoria władzy monarszej czasów stanisławowskich. Studium idei. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2013.

Szczygielski, Wojciech. Referendum trzeciomajowe. Sejmiki lutowe 1792 roku. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 1994.

Wąsicki, Jan. Konfederacja targowicka i ostatni sejm Rzeczypospolitej z 1793 roku (studium historyczno-prawne). Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 1952.

Zahorski, Andrzej. „Powstanie kościuszkowskie 1794”. W Trzy powstania narodowe, kościuszkowskie, listopadowe, styczniowe, red. W. Zajewski. Warszawa: Książka i Wiedza, 2000.

Zielińska, Zofia. „O sukcesyi tronu w Polszcze” 1787‒1790. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1991.

Zielińska, Zofia. „Sejmiki 8 lutego 1790. Pierwsze referendum na temat dokonań sejmu”. Wiek Oświecenia 9 (1993): 113-137.

Zielińska, Zofia. „Stanisław August wobec konfederacji i konfederatów barskich”. W Konfederacja barska jej konteksty i tradycje, red. A. Buchmann, A. Danilczyk, 117-130. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2010.

Żerek-Kleszcz, Hanka. „Michał Walewski podkomorzy krakowski i wojewoda sieradzki i jego korespondencja z królem Stanisławem Augustem 1777‒1787”. Rocznik Łódzki 48 (2001): 47-65.

Żerek-Kleszcz, Hanka. „Nominacje senatorskie Stanisława Augusta Poniatowskiego w okresie Rady Nieustającej”. Przegląd Nauk Historycznych 5, nr 1 (2006): 209-233.

Published
2021-03-19
Section
Articles