Spiritual Motives and Motivations in Mikhail Bulgakov’s The Master and Margarita in Polish Periodical and Non-Serial Sources Since 1989

Keywords: Bulgakov, reception, The Master and Margarita, gnosis, theology

Abstract

This article is an attempt to look at Mikhail Bulgakov’s The Master and Margarita from the perspective of the novel’s relationship with the spiritual aspect of human life. The analysis includes press and magazine texts, as well as non-serial publications in which we could find references to the religious life of the writer or the moral status of his most famous work. Differing views of representatives of various scientific fields are also presented; not only those of theologists and scholars of religion, but also those of cultural experts, philologists, literary critics, commentators and journalists. The main goal is to present the new trends in the reception of the book which can be observed in Poland since 1989, and the article has been structured with that aim in mind. The preliminary part of the text focuses on the reception of the novel in the context of Christian ethics in the 1970s and 80s, and the changes introduced by the different socio-historical conditions after the fall of Communism. The following parts analyse the image of Bulgakov himself. At the time, the author was an important role model, seen as a continuation of the image presented by the character-symbols of his novels. The article also presents the problem of the evolution of various interpretations and evaluations of The Master and Margarita that have drifted towards their compatibility with the truth of the Gospel. Attention is also paid to the book as seen from a theological perspective, especially those of the Roman Catholic Church and the Orthodox Church. Its reception was also influenced by other forms of spirituality – Manichaeism, gnosticism and esotericism. All of the above have led to a presentation of its influence on modern human spiritual pursuits, and its importance in the cultural dimension.

References

Barański, Zbigniew. „Postać Piłata w literaturze rosyjskiej”. Studia Rossica Posnaniensia, nr 27, 1996, ss. 9-21.

Bończa-Szabłowski, Jan. „Każdy ma swojego Bułhakowa”. Rzeczpospolita. Plus Minus, nr 94, nr 16, 2019, s. 17.

Bronowicka, Anna. „Chrystus i Szatan według Bułhakowa”. Arytmia, nr 3-4, 1998, ss. 13, 18, 20.

Bylińska, Hanna. „Bóg, szatan i człowiek”. Zeszyty Karmelitańskie, nr 3, 1995, ss. 145-149.

Chołojczyk, Ewa. „Misterium Bułhakowa: «Mistrz i Małgorzata»”. Polonistyka, nr 7, 1996, ss. 451-456.

Chudzińska-Parkosadze, Anna. „Koncepcja wcielonego zła w powieściach «Mistrz i Małgorzata» M. Bułhakowa i «Portret Doriana Graya» O. Wilde’a (próba analizy porównawczej)”. Slavia Occidentalis, nr 2, 2014, ss. 103-120.

Chudzińska-Parkosadze, Anna. „Symbolika gnozy w powieści Michaiła Bułhakowa «Mistrz i Małgorzata»”. Gnoza. Gnostycyzm. Literatura, red. Barbara Sienkiewicz, Mariusz Dobkowski i Artur Jocz, Zakład Wydawniczy Nomos, 2012, ss. 188-197.

Czura Tomasz. „Nadzieja powszechnego zbawienia jako naczelny wątek teologiczny «Mistrza i Małgorzaty» Michaiła Bułhakowa”. Świat i Słowo, nr 1, 2015, ss. 105-116.

Diomin, Andriej. „Czy «Mistrz i Małgorzata» to powieść satanistyczna?”. Tłum. Marcin Mścisławski, Fronda, nr 50, 2009, ss. 124-137.

Drawicz, Andrzej. „«Jesteś wolny!» Kategoria wolności w «Mistrzu i Małgorzacie» Michała Bułhakowa”. Kategoria wolności w kulturach słowiańskich, red. Teresa Dąbek-Wirgowa i Andrzej Z. Makowiecki, Uniwersytet Warszawski, 1994, ss. 153-157.

Drawicz, Andrzej. „Jaki diabeł? Dobro i zło w «Mistrzu i Małgorzacie» Michała Bułhakowa”. Kategoria dobra i zła w kulturach słowiańskich, red. Teresa Dąbek-Wirgowa i Andrzej Z. Makowiecki, Uniwersytet Warszawski, 1994, ss. 149-154.

Edelman, Ada. Tarot Bułhakowa. Od Głupca do Mistrza. Wydawnictwo KOS, 2017.

Gębalska, Anna. Zrozumieć zło w „Mistrzu i Małgorzacie” Michaiła Bułhakowa, Wydawnictwo Naukowe Scriptorium, 2012.

Gloger, Maciej. „Agnostycyzm, apokryficzność, apokalipsa. Henryk Sienkiewicz i Michaił Bułhakow – religijne oświetlenia wzajemne”. Henryk Sienkiewicz i chrześcijaństwo. Idee – obrazy – konteksty, red. Anna Janicka, Łukasz Zabielski, Książnica Podlaska im. Łukasza Górnickiego, 2017, ss. 193-212.

Horczak, Dorota. Treści religijno-filozoficzne w powieści „Mistrz i Małgorzata” Michaiła Bułhakowa. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, 2002.

Jastrząb, Dariusz. „Diabeł według Bułhakowa”. Pastores, nr 2, 2003, ss. 58-68.

Jastrząb, Dariusz. „Wątek infernalny w «Mistrzu i Małgorzacie» M. Bułhakowa”. Zeszyty Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej. Nauki Humanistyczne Gorzów Wielkopolski, nr 1, 2008, ss. 113-121.

Korab-Kowalski, Bogusław. „Ewangelisty Michaiła historia Piłata. Rzecz o twórczości, władzy, wolności, sumieniu i prawdzie”. Literatura na Świecie, nr 7, 1991, ss. 223-261.

Korcz, Karolina. Cień Wolanda nad PRL. „Mistrz i Małgorzata” Michaiła Bułhakowa w Polsce w latach 1969-1989. Obecność. Recepcja. Odzew. Wydawnictwo „Bonami”, 2019.

Korcz, Karolina. „Wartości uniwersalne kontra wartości socjalizmu. Problematyka aksjologiczna w artykułach prasowych poświęconych powieści «Mistrz i Małgorzata» Michaiła Bułhakowa w latach 1969-1989”. Studia Philosophiae Christianae, nr 4, 2014, ss. 79-97.

Korta, Katarzyna A. „Diabły i wiedźmy w «Mistrzu i Małgorzacie» M. A. Bułhakowa – ich źródła i portrety”. Przegląd Humanistyczny, nr 2, 2001, ss. 37-52.

Kowalczyk, Dariusz. „Szatan na Patriarszych Prudach. Na marginesie «Mistrza i Małgorzaty» Michaiła Bułhakowa”. Życie Duchowe, nr 40, 2004, ss. 81-89.

Kowalska, Halina. „Satyryk czy filozof?”. Słowo Powszechne, nr 51, 1990, s. 4.

Krajski, Stanisław. „Kanon wybiórczy”. Nasz Dziennik, nr 130, 2004. s. 11.

Krawczyk, Urszula. „Chrystus i Piłat. Semantyka wątku w powieściach «Mistrz i Małgorzata» Michaiła Bułhakowa oraz «Golgota» Czingiza Ajtmatowa”. Slavia Orientalis, nr 3, 2002, ss. 385-402.

Krawiecka, Ewa. „Posłany mocą ducha – Michaił Bułhakow”. Biblia i Ekumenizm, t. 3, 2006, ss. 89-109.

Krawiecka, Ewa. Apokalipsa według Michaiła Bułhakowa. Przestrzeń i symbolika „Mistrza i Małgorzaty”. Wydawnictwo Naukowe UAM, 2008.

Kruszelnicki, Michał. Mistrz w księżycowym stroju. Tradycja kulturowo-literacka i symbolika w „Mistrzu i Małgorzacie” Michaiła Bułhakowa. Wydawnictwo Adam Marszałek, 2004.

Łęcicki, Grzegorz. „«Mistrz i Małgorzata» Michaiła Bułhakowa – profanacja czy apologia chrystianizmu?”. Warszawskie Studia Teologiczne, t. 33, 2010, ss. 59-70.

Łęcicki, Grzegorz. „Czarny teolog”. Inspiracje, nr 24/25/26, 1994, ss. 20-21.

Łupina, Tomasz. „Awatary pana Inkognito”. Czas Fantastyki, nr 1, 2009, ss. 12-16.

Mizińska, Jadwiga. „Tchórzostwo i odwaga”. Świadomość czasu zwichniętego. Filozoficzne troski współczesności, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, 1994, ss. 43-58.

Nęcek, Robert, i Anna Zięba. „Formy przezwyciężania zła w powieści «Mistrz i Małgorzata» Michaiła Bułhakowa”. Studia Salvatoriana Polonica, nr 7, 2013, ss. 257-268.

Olszański, Tadeusz A. „Diabeł na moskiewskich wywczasach. Garść uwag o «Mistrzu i Małgorzacie» Michaiła Bułhakowa”. Czas Fantastyki, nr 3, 2009, ss. 23-26.

Ostowicz, Anna. „Ewangelie w «Mistrzu i Małgorzacie» Michaiła Bułhakowa”. Warsztaty Polonistyczne, nr 2, 1997, ss. 75-79.

Paprocki, Henryk. „Bułhakow, opisując sąd nad Jezusem, poucza, że totalitarna władza jest zawsze diabelska”, Teologia polityczna. teologiapolityczna.pl/ks-prof-henryk-paprocki-bul hakow-dal-nam-do-zrozumienia-ze-totalitarna-wladza-jest-zawsze-diabelska-1. Dostęp 25.09. 2019.

Pasek, Mariusz. „Moskwa nie wierzy łzom, tylko magii”. Gwiazdy mówią, nr 7, 2010, ss. 10.

Pasek, Mariusz. „Szlakiem «Mistrza i Małgorzaty»”. Gwiazdy mówią, nr 7, 2010, ss. 10-11.

Posacki, Aleksander. „Ezoteryzm – współczesne idee, inspiracje interdyscyplinarne, perspektywy badawcze”. Ezoteryzm w zachodniej kulturze, red. Robert T. Ptaszek i Diana Sobieraj, Wydawnictwo KUL, 2013, ss.15-32.

Prokopiuk, Jerzy. „Po trzykroć romantyczny «Mistrz»”. Jestem heretykiem. Ogdoada gnostycka. Studio Astropsychologii, 2004, ss. 213-217.

Raźny, Anna. „«Mistrz i Małgorzata» Michaiła Bułhakowa – chrześcijaństwo bez Chrystusa”. Biblia w literaturze i folklorze narodów wschodniosłowiańskich, red. Ryszard Łużny i Danuta Piwowarska, Universitas, 1998, ss. 359-365.

Rutkiewicz, Katarzyna. „Dwa bale z przesłaniem moralnym (Bułhakow i Goethe)”. Przegląd Rusycystyczny, nr 2, 2007, ss. 51-65.

Sandurski, Krzysztof. „Szatan i tragedia przebudzonego sumienia”. Przegląd Artystyczno- Literacki, nr 6, 1994, ss. 21-22.

Semczuk, Antoni. „O powieści «Mistrz i Małgorzata» Bułhakowa (poetyka wątku ewangelicznego)”. Acta Albaruthenica, nr 10, 2010, ss. 196-201.

Skóbel, Anna. „Wobec zła…, czyli o tym, co łączy, a co dzieli «Mistrza i Małgorzatę» od «Matki Joanny od Aniołów»”. Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów UJ. Nauki Humanistyczne, nr 2, 2011, ss.139-150.

Stepnowska, Tatiana. „Totalitarne satanalia w «Mistrzu i Małgorzacie» Michała Bułhakowa (uwagi wstępne)”. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria, nr 37, 1995, ss. 121-133.

Wroński, Stanisław. „Natura zła i obrona tego, co ludzkie, według Michała Bułhakowa, w powieści «Mistrz i Małgorzata»”. Problemy w literaturze, t. 3, Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2006, ss. 37-48.

Published
2021-08-11
Section
Articles