Between idea and construction. Jan Matejko’s altarpiece designs

Keywords: Jan Matejko, Władysław Łuszczkiewicz, Józef Łepkowski, historicism, neo-Gothic altarpieces, restoration of monuments, Wit Stwosz’s altarpiece, principle of unity of style, renovation of Wawel crypts

Abstract

The article concerns the reception of medieval altarpieces by the most significant Polish history painter, Jan Matejko. That was used for a creation of new works of art based upon historical forms (but not stylistic) that were derived from real historical monuments. Matejko was interested neither in contemporary pattern books for architects nor in reconstructions done according to imagined vision of style, mainly Gothic, which was proposed by restorers like Carl Heideloff or Eugène-Emmanuel Viollet-le-Duc. He gained his knowledge about real, existing medieval altarpieces during his journeys in Poland and abroad, which he took in his youth, and also through his participation in restorations of medieval monuments in Kraków, first of all – the Gothic altarpiece by Wit Stwosz in Mariacki church. Thanks to these experience he got to know a construction of altarpieces and details such as the types of medieval figures, their costumes, weapons, crafts, but also stylistic features that were not well recognized by restorers’ environment in Kraków. Additionally, that verified two types of the reception of the Middle Ages. One, philosophical and emotional, characteristic for Romanticism and propagated by the philosopher and art lover Józef Kremer and the second, characteristic for the artist, restorer and one of the first historians of art, Władysław Łuszczkiewicz that criticized artistic realisations done ages ago from the contemporary point of view. Repairing old and designing new altarpieces was a difficult task for Matejko as very often he was confronted by different points of view on restoration. The most discouraging was a dispute between followers of the unity of style (Józef Łepkowski, Władysław Łuszczkiewicz) and their opponents who appreciated the original form of the monument, including later elements from different epochs (Piotr Michałowski, Paweł Popiel, Stanisław Tomkowicz). Then Matejko’s work was located between verification of ideas of restoration, models of writing about art, opinions about style of monuments on one side and the analytical research on an external appearance and features of construction of local objects on the other side. Neither his knowledge, experience trained thanks to deep and critical observations and comparisons of historic works of art – but, unfortunately, without a support in an authority of restoration theories done by western historians of art and architecture – nor his designs, did not gained respect in Krakow among people concentrated on theoretical opinions on restoration and on ideas concerning forms and meaning of the monuments in Krakow.

Author Biography

Barbara Ciciora, The Pontifical University of John Paul II in Krakow

Dr Barbara Ciciora, Katedra Historii Sztuki Nowoczesnej, Instytut Historii i Dziedzictwa Kulturowego, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie

References

Banach, Jerzy. Ikonografia Wawelu, t. 2, Ministerstwo Kultury i Sztuki, 1977.

Bęczkowska, Urszula. „Karol Kremer a Józef Kremer: o obecności koncepcji estetycznych autora «Listów z Krakowa» w praktyce architektonicznej i konserwatorskiej krakowskich budowniczych połowy XIX wieku”. Józef Kremer (1806-1875), red. Jacek Maj, Universitas, 2007, ss. 321-342.

Bocheński, Zbigniew. Dwór obronny w Dębnie. Ministerstwo Wyznań, Religii i Oświecenia Publicznego, 1926.

Ciciora, Barbara. „Fascynacje Jana Matejki postacią Wita Stwosza”. Wokół Wita Stwosza. Materiały z międzynarodowej konferencji naukowej w Muzeum Narodowym w Krakowie 19-22 maja 2005. Muzeum Narodowe w Krakowie, 2006, ss. 358-369.

Ciciora, Barbara. Katalog Jana Matejki w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie, cz. 1: Studia z natury (złożony do druku).

Czas, 5 sierpnia 1871, nr 177.

Czyżewski, Krzysztof. „Spór o ołtarz główny w katedrze na Wawelu w latach 1871-1883”. Studia Waweliana, vol. 3, 1994, ss. 181-192.

Dobrzycki Jerzy. Dzieje Almae Matris pendzla Michała Stachowicza. Nakł. i dr. W.L. Anczyca i Spółki, 1925.

Estreicher, Karol. Collegium Maius. Dzieje Gmachu. (Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, T. CLXX, Prace z Historii Sztuki, z. 6). Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, 1968.

Frycz, Jerzy. Restauracja i konserwacja zabytków architektury w Polsce w latach 1795-1918. Wydawnictwo Naukowe PWN, 1975.

Gadomski, Jerzy. Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski 1500-1540. Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995.

Gadomski, Jerzy. Późnogotyckie retabulum ołtarza głównego w katedrze na Wawelu. Universitas, 2001.

Gazeta Krakowska nr 272 z 25 listopada 1884.

Gorzkowski, Marian. Jan Matejko. Epoka od r. 1861 do końca życia artysty. Kraków, Drukarnia Związkowa, 1898.

Heideloff, Carl Alexander von. Der christliche Altar, archäologisch und artistisch dargestellt, Ein Beitrag zur Erhaltung älterer Kirchendenkmale und deren Wiederstellung. Für Geistliche aller Confession, Kirchenverwaltung und Architekten. Nürnberg, Riegel und Wiessner, 1838.

Jabłoński-Pawłowicz, Izydor. Wspomnienia o Janie Matejce. Nakł. H. Altenberga, 1912.

Kieniewicz, Stefan. „Paweł Popiel”. Polski Słownik Biograficzny, t. 27, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1983, ss. 568-572.

Kremer, Józef. Listy z Krakowa, t. 3, Wilno, J. Zawadzki, 1855.

Kremer, Józef. O tryptyku z wystawy archeologicznej krakowskiej i kilka z tego powodu uwag nad architekturą i rzeźbą gotyckiego stylu. Wilno, A.H. Kirkor, 1859.

„Kronika”. Przyjaciel Sztuki Kościelnej, t. 2, nr 5-6, 1884, s. 87.

Kuczyński, Stefan Krzysztof. Polskie herby ziemskie. Geneza, treści, funkcje. Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993.

[Lasocki, Józef]. Drugie Sprawozdanie Dozoru Kościoła N. Maryi Panny o restauracyi Ołtarza Wielkiego dzieła Stwosza. Kraków, Drukarnia „Czasu”, 1868.

Łepkowski, Józef. Z przeszłości. Studia i szkice. Kraków, Drukarnia „Czasu”, 1862.

Łuszczkiewicz, Władysław. O treści i znaczeniu artystycznem ołtarza w kościele Panny Maryi w Krakowie, arcydzieła Stwosza. Odczyt publiczny miany dnia 20-go marca 1868 r. w Sali Towarzystwa Naukowego. Kraków, Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1868.

Łuszczkiewicz, Władysław. Wskazówka do utrzymania kościołów, cerkwi i przechowywanych tamże zabytków przeszłości opracowana przez Prof. Władysława Łuszczkiewicza pod kierunkiem Oddziału Sztuk i Archeologii w Towarzystwie nauk. Krak. Kraków, Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1869.

Łuszczkiewicz, Władysław. Poradnik dla zajmujących się utrzymaniem i restauracją kościołów i kościelnych sprzętów. Warszawa, Drukarnia F. Czerwińskiego, 1887.

Łuszczkiewicz, Władysław. Restauracya kościoła katedralnego na Wawelu. Kraków, Drukarnia „Czasu”, 1888.

Łuszczkiewicz, Władysław. Restauracya wnętrza prezbiterium Kościoła Panny Maryi w Krakowie. Kraków, Drukarnia „Czasu”, 1889.

Matejko, Jan. Listy Matejki do żony Teodory 1863-1881. Wstęp Maciej Szukiewicz. Księgarnia J. Czerneckiego, Zarząd Domu Matejki, 1927.

Mieroszewscy, Sobiesław i Stanisław. Wspomnienia lat ubiegłych. Wydawnictwo Literackie, 1964.

Mikołajska, Ewa. „Neośredniowieczne ołtarze w Krakowie”. Wojciech Bałus, Ewa Mikołajska, Jacek Urban i Joanna Wolańska. Sztuka sakralna Krakowa w wieku XIX. Universitas, 2004, ss. 141-187.

Pavoni, Marian. Odpowiedź OO. Dominikanów krakowskich na zarzuty, które p. Stanisław Tomkowicz w feljetonie „Czasu” pod dniem 6 lutego 1887 r. umieścił pod tytułem „Nieco o zabytkach krakowskich, ich miłośnikach i niszczycielach”. Kraków, b.w., 1887.

Pencakowski, Paweł. „Dzieje nastaw ołtarza głównego katedry wawelskiej od połowy XV do początku XXI wieku”. Rocznik Krakowski, t. 73, 2007, ss. 17-42.

Popiel, Paweł. „Z powodu artykułu o Sukiennicach krakowskich”. Czas, t. 141, 1861, s. 2.

Popiel, Paweł. W sprawie kościoła dominikańskiego. Kraków, b.w., 1887.

Popiel, Paweł. W doniosłej sprawie restauracyi kościoła Panny Maryi w Krakowie. Kraków, b.w., 1888.

Przegląd wystawy starożytności i zabytków sztuki urządzonej w Krakowie przez Komisyją delegowaną z Oddziału archeologii i sztuk pięknych w c. k. Tow.[arzystwie] Nauk.[owym] Krakowskiem. Kraków, Drukarnia „Czasu”, 1858.

Reichensperger, August. Fingerzeige auf dem Gebiete der kirchlichen Kunst. Leipzig, Weigel, 1854.

Serafińska, Stanisława. Jan Matejko. Wspomnienia rodzinne. Wydawnictwo Literackie, 1958.

Skubiszewski, Piotr. „Styl Wita Stosza”. Wit Stosz. Studia o sztuce i recepcji, red. Adam Labuda. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1986, ss. 5-69.

Szydłowski, Tadeusz. „O Wita Stwosza ołtarzu Marjackim i jego pierwotnym wyglądzie”. Prace Komisji Historii Sztuki, t. 2, 1920, ss. 1-100.

Tomkowicz, Stanisław. Nieco o zabytkach krakowskich ich miłośnikach i niszczycielach. Kraków, b.w., 1887.

Tomkowicz, Stanisław. W sprawie budynków poszpitalnych Św. Ducha. Kraków, b.w., 1887.

Urban, Jacek. Katedra na Wawelu (1795-1918). UNUM, 2000.

Viollet-le-Duc, Emmanuel. Dictionnaire raisonné du mobilier français de l’époque carlovigienne à la Renaissance. Paris, Libraire Gründ et Maguet, 1873-1874.

Viollet-le-Duc, Emmanuel. Dictionnaire raisonné de l’architecture française du XIe au XVIe siècle, t. 8, Paris, Imprimiere de E. Martinet, 1866.

Witko, Andrzej. „Nowe urządzenie krypt królewskich na Wawelu w latach siedemdziesiątych XIX wieku”. Studia Waweliana, vol. 1, 1992, ss. 97-111.

Wolańska, Joanna. „Dzieje Towarzystwa św. Łukasza”. Wojciech Bałus, Ewa Mikołajska, Jacek Urban i Joanna Wolańska. Sztuka sakralna Krakowa w wieku XIX. Universitas, 2004, ss. 44-87.

Zanoziński, Jerzy. „Materiały do działalności Lucjana Siemińskiego w dziedzinie krytyki artystycznej”. Materiały do Studiów i Dyskusji z Zakresu Teorii i Historii Sztuki, Krytyki Artystycznej oraz Badań nad Sztuką, vol. 3, nr 10-11, 1952, ss. 245-360.

Published
2020-08-25
Section
Articles