Norwid i sybiracy

  • Renata Gadamska-Serafin Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Wydział Polonistyki
Słowa kluczowe: Norwid; Rosja; Syberia; Sybir; sybiracy; zesłańcy; literatura zesłańcza XIX w.

Abstrakt

Syberyjskie zsyłki przeorały świadomość Norwida już w latach gimnazjalnych (to jest 30. XIX w.), bowiem wtedy rozpoczęła się kolejna (po polistopadowej) ich fala. Temat zesłań i męczeństwa był często podejmowany przez Norwida w rozmowach i korespondencji z przyjaciółmi. Nawet pośród bliższych i dalszych krewnych (bądź powinowatych) poety nie brakowało ludzi dotkniętych wyrokami deportacji na Wschód (Józef Hornowski, Kleczkowscy, Konstanty Jarnowski). Lista Norwidowskich znajomych-sybiraków jest przerażająco długa: Karol Baliński, Maksymilian Jatowt (pseud. Jakub Gordon), Agaton Giller, Karol Ruprecht, Stefan Dobrycz, Andrzej Deskur, Bronisław Zaleski, Antoni i Michał Zalescy, Anna Modzelewska i jej brat, Aleksander Hercen, Piotr Ławrow. Zdarzały się też spotkania z zesłańcami bądź ich rodzinami przypadkowe (Aniela Witkiewiczówna, Aleksander Czekanowski). Norwid pilnie słuchał ustnych relacji tych, którzy powrócili, sięgał również po publikacje na tematy syberyjskie, ukazujące się od początku lat 50. (m.in. Gillera, Gordona, B. Zaleskiego). W swoich wystąpieniach i listach wielokrotnie zwracał uwagę na konieczność upamiętniania „wygnańców sybirskich” i udzielania im wsparcia – modlitewnego i materialnego, a także utworzenia Towarzystwa Syberyjskiego, „gdzie by dośrodkowały się wszystkie pojedyncze wycierpienia i zdobycze”. Otoczenie sybiraków opieką państwa i umożliwienie im powrotu do ojczyzny stało się nawet jednym z punktów Norwidowskiego projektu zasad ustrojowo-społecznych przyszłej Polski.

Bibliografia

Brus A., Kaczyńska E., Śliwowska W., Zesłanie i katorga na Syberii w dziejach Polaków, Warszawa 1992.

Caban W., Z Orenburga do Paryża. Bronisław Zaleski 1820-1880, Kielce 2006.

Fiećko J., Rosja, Polska i misja zesłańców. Syberyjska twórczość Agatona Gillera, Poznań 1997.

Giller A., Podróż więźnia etapami po Syberii w roku 1854, Lipsk 1866.

Glaubicz-Sabiński J., Dziennik syberyjski. Dziewiętnaście lat wyrwanych z mojego życia, czyli dziennik mojej niewoli i wygnania od 1838 r. do 1857 r. włącznie, t. I-III, przedm. i przyp. J. Trynkowski, Warszawa 2009.

Gordon J., Moskwa: pamiętniki J. G., Polaka z Korony, Obywatela Stanów Zjednoczonych Ameryki, Paryż 1861.

Gordon J., Obrazki caryzmu. Pamiętniki J. Gordona, Lipsk 18632.

Gordon J., Sołdat, czyli sześć lat w Orenburgu i Uralsku: nowe pamiętniki J. Gordona, Bruksela–Lipsk 1864.

Janik M., Dzieje Polaków na Syberii, Kraków 1928.

Jędrychowska B., Polscy zesłańcy na Syberii 1830-1883, Wrocław 2000.

Kasperski E., Wokół „Syberii” Norwida. Dwa modele etyki, historiozofii i patriotyzmu, [w:] Kresy, Syberia i literatura. Doświadczenie dialogu i uniwersalizmu, red. E. Czaplejewicz, E. Kasperski, Warszawa 1995, s. 153-172.

Librowicz Z., Polacy w Syberii, Wrocław 1993.

Łapiński Z., Norwid, Kraków 1984.

Machnik L., Fotografie powstańców styczniowych, Wrocław 2002.

Malinowska E., Rosja i Rosjanie we wspomnieniach Maksymiliana Jatowta, [w:] Od oświecenia ku romantyzmowi i dalej... Autorzy – dzieła – czytelnicy, red. M. Piechota, J. Ryba, Katowice 2004, s. 184-199.

Migration and Mobility in the Modern Age: Refugees, Travelers, and Traffickers in Europe and Eurasia, ed. by: A. Walke, J. Musekamp, N. Svobodny, Bloomington 2016.

Nowak M., Działalność społeczno-ekonomiczna Andrzeja Deskura, właściciela Sancygniowa, w drugiej połowie XIX wieku, „Studia Humanistyczno-Społeczne” 2009, nr 3, s. 13-26.

Radomska M., Franciszek Dyonizy Cywiński – członek Spisku Braci Dalewskich w Wilnie i jego potomni, http://zeslaniec.pl/38/Radomska.pdf [dostęp: 20.08.2017].

Skalińska E., „Dwie Syberie” – Norwid i Dostojewski o losach zesłańców polskich, [w:] taż, Norwid – Dostojewski Między diachronią a synchronią odniesień, Warszawa 2012, s. 247-254.

Śliwowska W., Zesłańcy polscy w Imperium Rosyjskim w pierwszej połowie XIX wieku: słownik biograficzny, Warszawa 1998.

Toruń W., Norwid o niepodległej, Lublin 2013.

Toruń W., Syberia w twórczości Cypriana Norwida, [w:] Zesłańcy postyczniowi w Imperium Rosyjskim. Studia dedykowane profesor Wiktorii Śliwowskiej, red. E. Niebelski, Lublin–Warszawa 2008, s. 373-384.

Trojanowiczowa Z., Dambek Z., Kalendarz życia i twórczości Cypriana Norwida, t. I: 1821-1860, Poznań 2007.

Trojanowiczowa Z., Lijewska E., Kalendarz życia i twórczości Cypriana Norwida, t. II: 1861-1883, Poznań 2007.

Trojanowiczowa Z., Sybir romantyków, Kraków 1992.

Trynkowski J., Polski Sybir. Zesłańcy i ich życie. Narodziny mitu, do druku przygot. W. Śliwowska, Warszawa 2017.

Wiercińska J., Przeoczone ogniwo. Rzecz o Antonim Zaleskim, „Biuletyn Historii Sztuki” 43(1981), nr 4, s. 339-398.

Wykaz szlachty w 1863 roku więzionej, prześladowanej i zesłanej z powiatu lidzkiego guberni wileńskiej, http://genealogia.lt/pdfs/Powstancy%201863%20r..pdf [dostęp: 20.08.2017].

Z Orenburga. Listy Bronisława Zaleskiego za lata 1849-1856 podane przez Kalinkę. „Przegląd Polski” 60(1881), s. 3-273.

Zaleski B., Wygnańcy polscy w Orenburgu, „Rocznik Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu za rok l866”, Paryż 1867, s. 76-107.

Opublikowane
2019-11-14
Dział
Artykuły