Niepokój a religijność

Jacek Śliwak

Jacek Śliwak Katolicki Uniwersytet Lubelski

Słowa kluczowe: poziom niepokoju; struktura niepokoju; niepokój ogólny; niepokój jawny; niepokój ukryty; religijność; relacje religijne do Boga

Abstrakt

Wielu autorów, np. Horney (1976, s. 53), Kępiński (1987, s. 298), Argyle (1999), dowodzi, że lęk wywiera duży wpływ na zachowania człowieka. Argyle, znany badacz stosunków międzyludzkich, pisze o następujących konsekwencjach wysokiego poziomu niepokoju i lęku: izolowanie się od innych, brak przyjaciół, egocentryzm, społeczne nieprzystosowanie, mała asertywność, skłonność do submisji. R. B. Cattell twierdzi, że osoba przeżywająca lęk charakterologiczny (czysty) charakteryzuje się obniżoną sprawnością do przystosowania się, poczuciem niepewności, brakiem zaufania do siebie i innych. Biorąc pod uwagę powyższe, podjęto temat związku między niepokojem a religijnością rozumianą jako przeżywane relacje do Boga. Celem analiz jest poszukiwanie powiązań między poziomem przeżywanego przez człowieka lęku ogólnego (EN), jawnego (NJ) i ukrytego (NU) (badanego Arkuszem Niepokoju Cattella) a przeżywanymi relacjami do Boga (badanego Kwestionariuszem Relacji Religijnych Hutsebauta). Uzyskane wyniki wykazują, że biorąc pod uwagę niepokój ogólny, jawny i ukryty oraz wyodrębnione ze względu na płeć podgrupy, na siedem badanych wymiarów relacji religijnych powiązania istotne statystycznie istnieją z czterema skalami: buntowniczością, winą-lękiem, identyfikacją i współhumanitarnością. Przy czym dwie pierwsze skalę wiążą się z niepokojem dodatnio (dodatnie współczynniki korelacji), natomiast dwie następne mają wartość ujemną.

Bibliografia

Anderson, J. R. (1976). Language, memory and thought. Hillsdale: Lawrance Erlbaum Associates.
Argyle, M. (1999). Psychologia stosunków międzyludzkich. Warszawa: PWN.
Cattell, R. B., Scheier, I. H. (1967). Handbook the IPAT Anxiety Scale Questionire. Institute for Personality and Ability Testing. Illinois.
Cekiera, Cz. (1985). Toksykomania. Warszawa: PWN.
Chlewiński, Z. (1987). Postawy a cechy osobowości. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Eagly, A. H. (1983). Gender and social influence: A social psychological analysis. American Psychologist, 38, 9, 971-981.
Frączek, A., Kirwil, L. (1986). Identyfikacja ze społecznym wzorcem płci a agresja u dzieci. W: A. Frączek (red.), Studia nad uwarunkowaniami i regulacją agresji interpersonalnej (s. 47-78). Wrocław: Ossolineum.
Grzesiuk, L, Trzebińska E. (1978). Jak ludzie porozumiewają się. Warszawa: Nasza Księgarnia.
Horney, K. (1976). Neurotyczna osobowość naszych czasów. Warszawa: PWN.
Hutsebaut, D. (1980). Belief as livd relations. Psychologica Belgica, 20, 33-47.
Jacyniak, A., Płużek, Z. (1996). Świat ludzkich kryzysów. Kraków: WAM.
Jagiełło, A. (1987). Rodzina a rozwój postaw religijnych. Wrocław.
Jarymowicz, M. (1979). Modyfikowanie wyobrażeń dotyczących „ja” dla zwiększenia gotowości do zachowań prospołecznych. Wrocław: Ossolineum.
Jarosz, M. (2004). Interpersonalne uwarunkowania religijności. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Karyłowski, J. (1982). O dwóch typach altruizmu. Wrocław: Ossolineum.
Kępiński, A. (1987). Lęk. Warszawa: PZWL.
Konieczna, J., Tomkiewicz, A. (1994). Postawy religijne osób z małżeństw pozasakramentalnych. Roczniki Teologiczne, 41, 6, 97-123.
Krawczyk, M. (1972). Nastawienia egocentryczne i nieegocentryczne a choroba psychosomatyczna. Zeszyty Naukowe Instytutu Psychologii UW, 1, 81-142.
Łazowski, J., Płużek, Z. (1985). Program własnych badań. W: J. Łazowski (red.), Problemy psychosomatyczne w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy (s. 64-106) Warszawa: PZWL.
Malewska, H. (1965). Poczucie zagrożenia a stosunek do innych. Studia Socjologiczne, 2, 101-118.
Maruszewski, M. (1983). Analiza procesów poznawczych jednostki w świetle idealizacyjnej teorii nauki. Poznań: WN UAM.
Matuszewska, M. (1993). Pełnienie ról rodzinnych a zmiany rozwojowe w postawach altruizmu- -egocentryzmu u młodych dorosłych. Przegląd Psychologiczny, 36, 1, 49-63.
Mądrzycki, T. (1986). Deformacje w spostrzeganiu ludzi. Warszawa: PWN.
Mika, S. (1984). Psychologia społeczna. Warszawa: PWN.
Otto, R. (1993). Świętość. Elementy racjonalne i irracjonalne w pojęciu bóstwa. Wrocław: Thesaurus Press.
Popielski, K. (1998). Fenomen religijności a noetyczny wymiar człowieka. Zeszyty Naukowe KUL, 41, 49-63.
Potocka-Hoser, A. (1971). Wyznaczniki postawy altruistycznej. Warszawa: PWN.
Pospiszyl, K. (1986). Psychologia kobiety. Warszawa: PWN.
Prężyna, W. (1968). Skala Postaw Religijnych. Roczniki Filozoficzne, 4, 75-90.
Prężyna, W. (1981). Funkcja postawy religijnej w osobowości człowieka. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
Siek, S. (1980). Osobowość a higiena psychiczna. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej.
Siek, S. (1983). Wybrane metody badania osobowości. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej.
Szymołon, J. (1999). Lęk i fascynacja. Osobowościowe korelaty lęku i fascynacji w przeżyciu religijnym. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
Szymołon, J. (2002). Postawy prospołeczne a religijność. Roczniki Psychologiczne, 5, 181-193.
Śliwak, J. (1988). Psychologiczne korelaty altruizmu endocentrycznego i egzocentrycznego (mps pracy doktorskiej, Lublin, Katolicki Uniwersytet Lubelski).
Śliwak, J. (1993). Altruizm a religijność człowieka – badania empiryczne. Roczniki Filozoficzne, 41, 4, 41-52.
Śliwak, J. (1996). Altruizm endo-egzocentryczny a poziom niepokoju. Analecta Cracoviensia, 28, 143-159.
Śliwak, J. (2001). Osobowość altruistyczna. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
Śliwak, J., Szafrańska, M. (2000). Poziom altruizmu a przeżywane relacje religijne do Boga. W: T. Doktór, K. Franczak (red.), Postawy wobec religii. Psychologiczne uwarunkowania i konsekwencje (s. 161-185) Warszawa: Wydawnictwo Salezjańskie.
Zalewska, A. (1999). Ważność altruizmu jako wartości dla uczącej się młodzieży. Psychologia Wychowawcza, 42, 2, 108-119.
Zdybicka, Z. (1977). Człowiek i religia. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.