“Who is the controller?” Agent, consciousness and “self” in light of contemporary cognitive psychology
Keywords:
cognitive sciences; agent; will; agency; consciousness; automatic processes; implicit cognition; apparent mental control; cognitive unconsciousness
Abstract
Categories such as: “consciousness”, “self’, “agent” - after decades of absence - regain recognition as a specific novelty in the field of cognitive psychology (cognitive sciences and related disciplines: social cognition, cognitive neuroscience, social neuroscience, etc.). In this context, a particular approach towards the person and the nature of his/her actions emerges. The main mark of this approach seems to undermine our commonsense convictions on the man’s functioning as a conscious agent who controls the course of his actions according to his conscious plans, intentions or will: an increasing amount of evidence indicates that complex processes responsible for human behavior do not require awareness; an important class of these unconscious processes is automatic: we are only aware of some of their effects. The text provides a number of empirically grounded arguments (advanced especially in the field of social cognition and neuroscience) in favor of the thesis mentioned above. Some evidence confirms a significant role of so called “cognitive unconsciousness” in various complex mental processes, although this raises some questions. Just to name some of the key difficulties: Who (if not the conscious "I”) is the controller of one S own behavior and who guides it? What do we need consciousness for? What is the role of human sense of agency and a subjective experience of the will? And finally, to bring forward the fundamental one: can a scientific theory deal with the category of an ‘agent as such ’?
References
Baars, B. J. (2003). How brain reveals mind. Neural studies support the fundamenta role of conscious experience. Journal of Consciousnes Studies, 10, 9-10, 100-114.
Bargh, J. A. (1999). Automatyzmy dnia powszedniego. Czasopismo Psychologiczne, 5, 209-256. Bargh, J. A. (2005). Bypassing the will: Toward demistyfying the nonconscious control of social behavior. W: R. Hassin, J. Uleman, J. Bargh (red.), The new unconscious (s. 37-58). New York: Oxford University Press.
Bargh, J. A., Chen, M., Burrows, L. (1996). Automacity of social behavior: Direct effects of trait construct and stereotype activation on action. Journal of Personality and Social Psychology, 71, 230-244.
Bargh, J. A., Ferguson, M. J. (2000). Beyond behaviorism: On the automaticity of higher mental processes. Psychological Bulletin, 126, 6, 925-945.
Bobryk, J. (1996). Akty świadomości i procesy poznawcze. Wrocław: Leopoldinum.
Brerthoz, A., Petit, J.-L. (2006). Physiologie de l’action et Phenomenologie. Paris: Odile Jacob. Cacioppo, J., Berntson, G., Sheridan, J., McClintock, M. (2000). Multilevel integrative analyses of human behavior: Social neuroscience and the complementing nature of social and biological approaches. Psychological Bulletin, 126, 6, 829-843.
Churchland, P. (2002). Mechanizm rozumu, siedlisko duszy. Warszawa: Fundacja Aletheia.
Damasio, A. (2000). Tajemnica świadomości. Ciało i emocje współtworzą świadomość. Poznań: Rebis.
Dennett, D. (1991). Consciousness explained. Boston, MA: Little Press.
Dennett, D. (2006). Słodkie sny. Filozoficzne przeszkody na drodze do nauki o świadomości. Warszawa: Wydawnictwo Prószyński i S-ka.
Dijksterhuis, A. D., van Knippenberg, A. (1998). The relation between perception and behavior, or how to win a game of Trivial Pursuit. Journal of Personality and Social Psychology, 74, 865-877.
Doliński, D. (2002). Samoregulacja - proces dowolny czy automatyczny? W: M. Jarymowicz, R. Ohme (red.), Natura automatyzmów. Dyskusje interdyscyplinarne (s. 213-218). Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.
Dupuy, J.-P. (1999). Philosophy and cognition: Historical roots. W: J. Petitot, F. Varela, B. Pachoud, J.-M. Roy (red.), Naturalizing phenomenology. Issues in contemporary phenomenology and cognitive science (s. 539-558). California: Stanford University Press.
Gallagher, S. (2004). Hermeneutics and cognitive sciences. Journal of Consciousness Studies, 11, 10-11, 162-174.
Gazzaniga, M. (2006). The ethical brain. The science of our moral dilemmas. New York-London- Toronto-Sydney: Harper Perennial.
Gazzaniga, M., Le Doux, J. E. (1978). The integrated mind. New York: Plenum.
Glaser, J., Kihlstrom, J. (2005). Compensatory automacity: Unconscious volition is not an oxymoron. W: R. Hassin, J. Uleman, J. A. Bargh (red.), The New unconscious (s. 171-195). New York: Oxford University Press.
Gollwitzer, P., Bayer, U., McCulloch, K. (2005). The control of the unwanted. W: R. Hassin, J. Uleman, J. A. Bargh (red.), The new unconscious (s. 485-515). New York: Oxford University Press.
Haeffner, G. (2006). Wprowadzenie do antropologii filozoficznej. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Hassin, R. R. (2005). Nonconscious control and implicit working memory. W: R. Hassin, J. Uleman. J. A. Bargh, (red.), The new unconscious (s. 196-222). New York: Oxford University Press.
Herzyk, A. (2004). Mózgowa organizacja procesów nieświadomych - poza dowolną kontrolą. W: G. E. Kwiatkowska (red.), Wybrane zagadnienia psychologii współczesnej (s. 199-213). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Ingarden, R. (1975). Książeczka o człowieku. Warszawa: PAX.
James, W. (1890/2002). The principles of psychology. New York: Holt.
Jarymowicz, M., Ohme, K. R. (red.) (2002). Natura automatyzmów: Dyskusje interdyscyplinarne. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.
Kolańczyk, A. (1999). Czuję, myślę, jestem. Świadomość i procesy poznawcze w ujęciu poznawczym. Gdańsk: GWP.
Libet, B. (1985). Unconscious cerebral initiative and the role of conscious will in the initiation of action. Behavioral and Brain Sciences, 8, 529-566.
Libet, B. (2003). Can conscious experience affect brain activity? Journal of Consciousness Studies, 10, 12, 24-28.
Libet, B., Gleason, C. A., Wright, E. W., Pearl, D. K. (1983). Time of conscious intention to act in relation to onset of cerebral activity (readiness potential): The unconscious initiation of a freely voluntary act. Brain, 106, 623-642.
Lutz, A., Thompson, E. (2003). Neurophenomenology. Integrating subjective experience and brain dynamics in the neuroscience of consciousness. Journal of Consciousness Studies, 10, 9-10, 31-52.
Maruszewski, T. (2001). Łukasz a powaby psychologii poznawczej. W: D. Doliński, B. Weigl (red.), Od myśli i uczuć do decyzji i działań (s. 47-58). Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.
Nisbett, R. E., Wilson, T. D. (1977/1995). Powiedzieć więcej, niż się wie. Sprawozdania słowne o procesach psychicznych. W: T. Tyszka (red.), Czy powrót do introspekcji? (s. 59-115). Warszawa: PWN.
Pockett, S. (2004). Does consciousness cause behaviour? Journal of Consciousness Studies, 11, 2, 23-40.
Popper, C. R. (1998). Wiedza a zagadnienie ciała i umysłu. W obronie interakcji. Warszawa: Książka i Wiedza.
Posner, M., diGirolamo, G. (2000). Cognitive neuroscience: Origins and promise. Psychological Bulletin, 126, 873-889.
Reykowski, J. (2002). Czy w psychologii jest miejsce dla pojęcia podmiotowości? W: M. Jary- mowicz, R. Ohme (red.), Natura automaty zmów: dyskusje interdyscyplinarne (s. 233-237). Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.
Rumelhart, D. (1993/1999). Architektura umysłu. Podejście koneksyjne. W: Z. Chlewiński (red.), Modele umysłu (s. 240-272). Warszawa: PWN.
Searle, J. S. (1990/1999). Świadomość, inwersja wyjaśniania i nauki kognitywne. W: Z. Chlewiński (red.), Modele umysłu (s. 144-177). Warszawa: PWN.
Searle, J. S. (1995). Umysł, mózg i nauka. Warszawa: PIW.
Searle, J. S. (1999). Umysł na nowo odkryty. Warszawa: PIW.
Sperry, R. W. (1961). Cerebral organization and behavior. Science, 133, 1749-1757.
Sperry, R. W. (1974). Lateral specialisation in the surgically separated hemispheres. W: F. Schmidt, F. Worden (red.), Neurosciences third study program (s. 5-19). Cambridge: MIT Press.
Stachowski, R. (2000). Historia współczesnej myśli psychologicznej. Od Wundta do czasów najnowszych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Trzópek, J. (2003). Problem woli. Między antropologią filozoficzną a psychologią mechanizmów regulacyjnych. Kraków: Wydawnictwo Societas Vistulna.
Trzópek, J. (2006). Filozofie psychologii. Naturalistyczne i antynaturalistyczne podstawy psychologii współczesnej. Kraków: Wydawnictwo UJ.
Uleman, J. (2005). Becoming aware of the new unconscious. W: R. Hassin, J. Uleman, J. A. Bargh (red.), The new unconscious (s. 3-15). New York: Oxford University Press.
Underwood, G (red.) (2004). Utajone poznanie. Poznawcza psychologia nieświadomości. Gdańsk: GWP.
Velmans, M. (2002). How could conscious experiences affect brains? Journal of Consciousness Studies, 9, 11, 3-29.
Velmans, M. (2003). Preconscious free will. Journal of Consciousness Studies, 10, 12, 42-61.
Wegner, D. (1994). Ironic processes of mental control. Psychological Review, 101, 1, 34-52.
Wegner, D. (2002). The illusion of conscious will. Cambridge, MA-London: The MIT Press.
Wegner, D. (2005). Who is the controlled of controlled processes? W: R. Hassin, J. Uleman, J. A. Bargh (red.), The new unconscious (s. 19-36). New York: Oxford University Press.
Wilson, T. (2002). Strangers to ourselves. Discovering the adaptive unconscious. Cambridge, MA-London: Harvard University Press.
Wilson, T., Dunn, E. (2004). Self-knowledge: Its limits, value, and potential for improvement. Annual Review of Psychology, 55, 493-518.
Witwicki, W. (1913/1995). Psychologia uczuć i inne pisma. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Varela, F. (1999). The specious present: A neurophenomenology of time consciousness. W: R. Hassin, J. Uleman, J. A. Bargh (red.), The new unconscious (s. 266-314). New York: Oxford University Press.
Wojciszke, B. (1995). Ewolucja wyjaśnienia poznawczego we współczesnej psychologii społecznej. W: K. Zamiara (red.), Materiały z historii psychologii (s. 346-366). Poznań: Wydawnictwo Uniwersyteckie.
Zaleśkiewicz, T., Piskorz, Z. (2003). Mózg, umysł, decyzje. Neurobiologia nie tylko subiektywnego prawdopodobieństwa. W: T. Zaleśkiewicz, Z. Piskorz (red.), Psychologia umysłu (s. 198-216). Gdańsk: GWP.
Bargh, J. A. (1999). Automatyzmy dnia powszedniego. Czasopismo Psychologiczne, 5, 209-256. Bargh, J. A. (2005). Bypassing the will: Toward demistyfying the nonconscious control of social behavior. W: R. Hassin, J. Uleman, J. Bargh (red.), The new unconscious (s. 37-58). New York: Oxford University Press.
Bargh, J. A., Chen, M., Burrows, L. (1996). Automacity of social behavior: Direct effects of trait construct and stereotype activation on action. Journal of Personality and Social Psychology, 71, 230-244.
Bargh, J. A., Ferguson, M. J. (2000). Beyond behaviorism: On the automaticity of higher mental processes. Psychological Bulletin, 126, 6, 925-945.
Bobryk, J. (1996). Akty świadomości i procesy poznawcze. Wrocław: Leopoldinum.
Brerthoz, A., Petit, J.-L. (2006). Physiologie de l’action et Phenomenologie. Paris: Odile Jacob. Cacioppo, J., Berntson, G., Sheridan, J., McClintock, M. (2000). Multilevel integrative analyses of human behavior: Social neuroscience and the complementing nature of social and biological approaches. Psychological Bulletin, 126, 6, 829-843.
Churchland, P. (2002). Mechanizm rozumu, siedlisko duszy. Warszawa: Fundacja Aletheia.
Damasio, A. (2000). Tajemnica świadomości. Ciało i emocje współtworzą świadomość. Poznań: Rebis.
Dennett, D. (1991). Consciousness explained. Boston, MA: Little Press.
Dennett, D. (2006). Słodkie sny. Filozoficzne przeszkody na drodze do nauki o świadomości. Warszawa: Wydawnictwo Prószyński i S-ka.
Dijksterhuis, A. D., van Knippenberg, A. (1998). The relation between perception and behavior, or how to win a game of Trivial Pursuit. Journal of Personality and Social Psychology, 74, 865-877.
Doliński, D. (2002). Samoregulacja - proces dowolny czy automatyczny? W: M. Jarymowicz, R. Ohme (red.), Natura automatyzmów. Dyskusje interdyscyplinarne (s. 213-218). Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.
Dupuy, J.-P. (1999). Philosophy and cognition: Historical roots. W: J. Petitot, F. Varela, B. Pachoud, J.-M. Roy (red.), Naturalizing phenomenology. Issues in contemporary phenomenology and cognitive science (s. 539-558). California: Stanford University Press.
Gallagher, S. (2004). Hermeneutics and cognitive sciences. Journal of Consciousness Studies, 11, 10-11, 162-174.
Gazzaniga, M. (2006). The ethical brain. The science of our moral dilemmas. New York-London- Toronto-Sydney: Harper Perennial.
Gazzaniga, M., Le Doux, J. E. (1978). The integrated mind. New York: Plenum.
Glaser, J., Kihlstrom, J. (2005). Compensatory automacity: Unconscious volition is not an oxymoron. W: R. Hassin, J. Uleman, J. A. Bargh (red.), The New unconscious (s. 171-195). New York: Oxford University Press.
Gollwitzer, P., Bayer, U., McCulloch, K. (2005). The control of the unwanted. W: R. Hassin, J. Uleman, J. A. Bargh (red.), The new unconscious (s. 485-515). New York: Oxford University Press.
Haeffner, G. (2006). Wprowadzenie do antropologii filozoficznej. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Hassin, R. R. (2005). Nonconscious control and implicit working memory. W: R. Hassin, J. Uleman. J. A. Bargh, (red.), The new unconscious (s. 196-222). New York: Oxford University Press.
Herzyk, A. (2004). Mózgowa organizacja procesów nieświadomych - poza dowolną kontrolą. W: G. E. Kwiatkowska (red.), Wybrane zagadnienia psychologii współczesnej (s. 199-213). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Ingarden, R. (1975). Książeczka o człowieku. Warszawa: PAX.
James, W. (1890/2002). The principles of psychology. New York: Holt.
Jarymowicz, M., Ohme, K. R. (red.) (2002). Natura automatyzmów: Dyskusje interdyscyplinarne. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.
Kolańczyk, A. (1999). Czuję, myślę, jestem. Świadomość i procesy poznawcze w ujęciu poznawczym. Gdańsk: GWP.
Libet, B. (1985). Unconscious cerebral initiative and the role of conscious will in the initiation of action. Behavioral and Brain Sciences, 8, 529-566.
Libet, B. (2003). Can conscious experience affect brain activity? Journal of Consciousness Studies, 10, 12, 24-28.
Libet, B., Gleason, C. A., Wright, E. W., Pearl, D. K. (1983). Time of conscious intention to act in relation to onset of cerebral activity (readiness potential): The unconscious initiation of a freely voluntary act. Brain, 106, 623-642.
Lutz, A., Thompson, E. (2003). Neurophenomenology. Integrating subjective experience and brain dynamics in the neuroscience of consciousness. Journal of Consciousness Studies, 10, 9-10, 31-52.
Maruszewski, T. (2001). Łukasz a powaby psychologii poznawczej. W: D. Doliński, B. Weigl (red.), Od myśli i uczuć do decyzji i działań (s. 47-58). Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.
Nisbett, R. E., Wilson, T. D. (1977/1995). Powiedzieć więcej, niż się wie. Sprawozdania słowne o procesach psychicznych. W: T. Tyszka (red.), Czy powrót do introspekcji? (s. 59-115). Warszawa: PWN.
Pockett, S. (2004). Does consciousness cause behaviour? Journal of Consciousness Studies, 11, 2, 23-40.
Popper, C. R. (1998). Wiedza a zagadnienie ciała i umysłu. W obronie interakcji. Warszawa: Książka i Wiedza.
Posner, M., diGirolamo, G. (2000). Cognitive neuroscience: Origins and promise. Psychological Bulletin, 126, 873-889.
Reykowski, J. (2002). Czy w psychologii jest miejsce dla pojęcia podmiotowości? W: M. Jary- mowicz, R. Ohme (red.), Natura automaty zmów: dyskusje interdyscyplinarne (s. 233-237). Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.
Rumelhart, D. (1993/1999). Architektura umysłu. Podejście koneksyjne. W: Z. Chlewiński (red.), Modele umysłu (s. 240-272). Warszawa: PWN.
Searle, J. S. (1990/1999). Świadomość, inwersja wyjaśniania i nauki kognitywne. W: Z. Chlewiński (red.), Modele umysłu (s. 144-177). Warszawa: PWN.
Searle, J. S. (1995). Umysł, mózg i nauka. Warszawa: PIW.
Searle, J. S. (1999). Umysł na nowo odkryty. Warszawa: PIW.
Sperry, R. W. (1961). Cerebral organization and behavior. Science, 133, 1749-1757.
Sperry, R. W. (1974). Lateral specialisation in the surgically separated hemispheres. W: F. Schmidt, F. Worden (red.), Neurosciences third study program (s. 5-19). Cambridge: MIT Press.
Stachowski, R. (2000). Historia współczesnej myśli psychologicznej. Od Wundta do czasów najnowszych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Trzópek, J. (2003). Problem woli. Między antropologią filozoficzną a psychologią mechanizmów regulacyjnych. Kraków: Wydawnictwo Societas Vistulna.
Trzópek, J. (2006). Filozofie psychologii. Naturalistyczne i antynaturalistyczne podstawy psychologii współczesnej. Kraków: Wydawnictwo UJ.
Uleman, J. (2005). Becoming aware of the new unconscious. W: R. Hassin, J. Uleman, J. A. Bargh (red.), The new unconscious (s. 3-15). New York: Oxford University Press.
Underwood, G (red.) (2004). Utajone poznanie. Poznawcza psychologia nieświadomości. Gdańsk: GWP.
Velmans, M. (2002). How could conscious experiences affect brains? Journal of Consciousness Studies, 9, 11, 3-29.
Velmans, M. (2003). Preconscious free will. Journal of Consciousness Studies, 10, 12, 42-61.
Wegner, D. (1994). Ironic processes of mental control. Psychological Review, 101, 1, 34-52.
Wegner, D. (2002). The illusion of conscious will. Cambridge, MA-London: The MIT Press.
Wegner, D. (2005). Who is the controlled of controlled processes? W: R. Hassin, J. Uleman, J. A. Bargh (red.), The new unconscious (s. 19-36). New York: Oxford University Press.
Wilson, T. (2002). Strangers to ourselves. Discovering the adaptive unconscious. Cambridge, MA-London: Harvard University Press.
Wilson, T., Dunn, E. (2004). Self-knowledge: Its limits, value, and potential for improvement. Annual Review of Psychology, 55, 493-518.
Witwicki, W. (1913/1995). Psychologia uczuć i inne pisma. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Varela, F. (1999). The specious present: A neurophenomenology of time consciousness. W: R. Hassin, J. Uleman, J. A. Bargh (red.), The new unconscious (s. 266-314). New York: Oxford University Press.
Wojciszke, B. (1995). Ewolucja wyjaśnienia poznawczego we współczesnej psychologii społecznej. W: K. Zamiara (red.), Materiały z historii psychologii (s. 346-366). Poznań: Wydawnictwo Uniwersyteckie.
Zaleśkiewicz, T., Piskorz, Z. (2003). Mózg, umysł, decyzje. Neurobiologia nie tylko subiektywnego prawdopodobieństwa. W: T. Zaleśkiewicz, Z. Piskorz (red.), Psychologia umysłu (s. 198-216). Gdańsk: GWP.
Published
2019-03-29
Issue
Section
Articles
Copyright (c) 2010 Roczniki Psychologiczne
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
