Społeczeństwo obywatelskie a religia. Typy relacji w perspektywie wiodących teorii socjologii religii
Abstrakt
Celem artykułu jest identyfikacja i analiza głównych tez dotyczących relacji pomiędzy społeczeństwem obywatelskim a religią na tle wiodących paradygmatów socjologii religii. Koncepcję wzajemnych relacji tytułowych rzeczywistości ujęto w trzy modelowe twierdzenia: przeciwieństwa/konkurencyjności, autonomicznej koegzystencji oraz komplementarności. Z racji ścisłych związków z przemianami w sferze społecznej, gospodarczej, kulturowej, moralnej, na poziomie mikro- i makrospołecznym oraz dla pełniejszego zobrazowania tezy te zaprezentowano w kontekście współczesnych teorii socjologii religii, z wykorzystaniem studiów i systematycznych ustaleń poczynionych przez wybitnego socjologa religii, ks. prof. Janusza Mariańskiego w obydwóch kwestiach. Ukazano też powiązania poszczególnych tez z wiodącymi tradycjami interpretacyjnymi społeczeństwa obywatelskiego.
Bibliografia
Adamczyk T.: Desekularyzacja w warunkach globalizacji, w: Religia i religijność w warunkach globalizacji, red. M. Libiszowska-Żółtkowska, Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS 2007, s. 64-76.
Bartkowski J., Jasińska-Kania A.: Organizacje dobrowolne a rozwój społeczeństwa obywatelskiego, w: Polacy wśród Europejczyków. Wartości społeczeństwa polskiego na tle innych krajów europejskich, red. A. Jasińska-Kania, M. Marody, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar 2002, s. 69-92.
Beckford J.: Teoria społeczna a religia, tłum. T. Kunz, M. Kunz, Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS 2006.
Berger P.: Święty baldachim. Elementy socjologicznej teorii religii, Kraków: Wydawnictwo NOMOS 1997.
Beyer P.: Religia i globalizacja, tłum. T. Kunz, Zakład Wydawnicyz NOMOS, Kraków 2005.
Bobko A.: Religia w życiu publicznym, w: Religia we współczesnej Europie, red. J. Dziedzic, Kraków: PAT 2008, 144-171.
Böckenförde E.W.: Wolność – państwo – Kościół, tłum. Paweł Kaczorowski, Kraków: Wydawnictwo Znak 1994.
Borowik I.: Religia i Kościół a społeczeństwo obywatelskie w procesie demokratycznej transformacji na przykładzie Polski, w: Katolicyzm polski na przełomie wieków. Teologiczny, instytucjonalny i wspólnotowy wymiar Kościoła, red. J. Baniak, Poznań: UAM, Wydział Teologiczny 2002, s. 73-84.
Borowik I.: Religia i społeczeństwo. Tropami klasyków w teoriach współczesnych socjologów religii, w: Socjologia życia religijnego w Polsce, red. S. H. Zaręba, Warszawa: Wydawnictwo UKSW 2009, s. 55-71.
Borutta M.: Religion und Zivilgesellschaft. Zur Theorie und Geschichte ihrer Beziehung, Diskussion Paper Nr. SP IV 2005-404, Berlin: Wissenschaftszentrum Berlin für Sozialforschung [WZB] 2005.
Casanova J.: Einwanderung und der neue religiöse Pluralismus. Ein Vergleich zwischen der EU und den USA, „Leviatan“ 34(2006), z. 2, s. 182-207.
Dahrendorf R.: Zagrożone społeczeństwo obywatelskie, w: Rozmowy w Castel Gandolfo, t. I, red. K. Michalski, Warszawa–Kraków: Centrum Myśli Jana Pawła II–Wydawnictwo Znak 2010, s. 658-667.
Delsol Ch.: Esej o człowieku późnej nowoczesności, tłum. M. Kowalska, Znak, Kraków 2003.
Drozdowski R.: Demokratyczne społeczeństwo obywatelskie w Polsce w obecnych warunkach funkcjonowania państwa, w: Religia i Kościół w społeczeństwie demokratycznym i obywatelskim w Polsce. Między losem a wyborem, red. J. Baniak, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Społecznych UAM 2012, s. 23-35.
Fischer R.: Kirche und Zivillgeselschaft. Probleme und Potentiale, Stuttgart: W. Kohlhammer GmbH 2008.
Fukuyama F.: Kapitał społeczny, w: Kultura ma znaczenie, red. L.E. Harrison, S.P. Huntington, Warszawa: Zysk i S-ka Wydawnictwo 2003, s. 169-187.
Gabriel K.: Kirche und Glauben im gesellschaftlichen Wandel, „Münsteraner Diskussionspapiere zum Nonprofit-Sektor“, 2000, nr 8.
Gliński P.: Idealna wizja polskiego sektora obywatelskiego. Jak mogłoby być i dlaczego tak nie jest?, „Trzeci Sektor” 2012, nr 26 – wiosna, s. 8-21.
Gliński P.: Przemiany sektora obywatelskiego po roku 2000 – analiza porównawcza wybranych wyników badań empirycznych, w: Samoorganizacja społeczeństwa polskiego: III sektor i wspólnoty lokalne w jednoczącej się Europie, red. P. Gliński, B. Lewenstein, A. Siciński, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN 2004, s. 59-65.
Habermas J.: Zwischen Naturalismus und Religion. Philosophische Aufsätze, Frankfurt a. Main 2005.
Herbert U.: Liberalisierung als Lernprozess. Die Bundesrepublik in der deutschen Geschichte – eine Skizze, w: Wandlungsprozesse in Westdeutschland. Belastung, Integration, Liberalisierung 1945-1980, Göttingen 2002, s. 7-49.
http://www.katecheta.pl/nr/recenzje/regina_polak_religion_kehrt.html (dostęp: 10.09.2014).
Huntington S.: Trzecia fala demokratyzacji, tłum. A. Dziurdzik, Warszawa 1995.
Kamiński T.: Kościół i trzeci sektor w Polsce, „Trzeci Sektor” 2008, nr 15 – zima, s. 7-22.
Kaufmann F.X.: Kirchen und Religion in der Zivilgesellschaft, w: Unterwegs mit Visionen. Festschrift für Rita Süssmuth, red. M. Langer, A. Laschet, Freiburg–Basel–Wien: Verlag Herder 2002, s. 27-41.
Knapp M.: Religia w społeczeństwie postsekularnym, w: Religia we współczesnej Europie, red. J. Dziedzic, Kraków: PAT 2008, s. 330-351.
Kocka J.: Zivilgesellschaft als historisches Projekt: Moderne europäische Geschichtsforschung in vergleichender Absicht, w: Europäische Sozialgeschichte. Festschrift für Wolfgang Schieder, red. Ch. Dipper, Berlin 2000, s. 475-484.
Kwieciński Z.: Pedagogie postu. Preteksty – konteksty – podteksty, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012.
Lewis B.: Europa, islam i społeczeństwo obywatelskie, w: Rozmowy w Castel Gandolfo, t. I, red. K. Michalski, Warszawa–Kraków: Centrum Myśli Jana Pawła II–Wydawnictwo Znak 2010, s. 605-614.
Libiszowska-Żółtkowska M.: Casanova José, w: Leksykon socjologii religii. Zjawiska – badania – teorie, red. M. Libiszowska-Żółtkowska, J. Mariański, Warszawa: Verbinum 2004, s. 44-46.
Libiszowska-Żółtkowska M.: Socjologia religii, w: Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, t. V, red. T. Pilch, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak” 2006, s. 821-826.
Liedhegener A., Werkner I. J.: Religion, Zivilgesellschaft und politisches System – ein offenes Forschungsfeld, w: Religion zwischen Zivilgesellschaft und politischem System. Befunde – Positionen – Perspektiven, red. A. Liedhegener, I.J. Werkner, Wiesbaden: VS Verlag 2011, s. 9-38.
Mariański J.: Kościół katolicki w Polsce w przestrzeni życia publicznego. Studium socjologiczne, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek 2013.
Mariański J.: Praktyki religijne w Polsce w procesie przemian. Studium socjologiczne, Sandomierz: Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu 2014.
Mariański J.: Przemiany religijno-kulturowe polskiego katolicyzmu na początku XXI wieku, w: Polska początku XXI wieku: przemiany kulturowe i cywilizacyjne, red. K. Frysztacki, P. Sztompka, Warszawa 2012, s. 309-310.
Mariański J.: Religia w społeczeństwie ponowoczesnym, Warszawa: Oficyna Naukowa 2010, s. 76.
Mariański J.: Sekularyzacja, w: Leksykon socjologii religii. Zjawiska – badania – teorie, red. M. Libiszowska-Żółtkowska, J. Mariański, Warszawa: Verbinum 2004, s. 364 -369.
Mariański J.: Sekularyzacja. Desekularyzacja. Nowa duchowość. Studium socjologiczne, Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS 2013.
Mariański J.: Społeczeństwo i moralność. Studia z katolickiej nauki społecznej i socjologii moralności, Tarnów: Wydawnictwo Diecezji Tarnowskiej Biblos 2008.
Marody M., Mandes S.: Polak katolik, „Dziennik” 5. 11. 2007 http://wiadomosci.dziennik.pl/wydarzenia/artykuly/178747,polak-katolik.html (dostęp: 6.02.2015)
Münkler H.: Zivilgesellschaft und Bürgertugend, w: Zivilgesellschaft. Bürgerliches Engagement von der Antike bis zur Gegenwart. Texte und Kommentare, red. J. Schmidt, Hamburg: Rowohlt Taschenbuch Verlag 2007, s. 267-270.
Pietrzyk-Reeves D.: Idea społeczeństwa obywatelskiego. Współczesna debata i jej źródła, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 2004.
Pippa N., Inglehart R.: Sacrum i profanum. Religia i polityka na świecie, tłum. R. Babińska, Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS 2006.
Putnam R.D.: Demokracja w działaniu. Tradycje obywatelskie we współczesnych Włoszech, tłum. J. Szacki, Kraków: Wydawnictwo Znak 1995.
Putnam R.D.: Samotna gra w kręgle. Upadek i odrodzenie wspólnot lokalnych w Stanach Zjednoczonych, tłum. P. Sadura, S. Szymański, Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne 2008.
Putnam R.D.: Better Together: Report of the Saguaro Seminar, Harvard University, Cambridge: John F. Kennedy Scholl of Government 2001.
Schmidt-Lux T., BergerP. L.: Religia jako święty kosmos, w: Filozofia religii od Schleiermachera do Eco, oprac. V. Drehsen, W. Gräb, B. Weyel, tłum. L. Łysień, Kraków: Wydawnictwo WAM 2008, s. 207-215.
Shils E.: Co to jest społeczeństwo obywatelskie?, w: Rozmowy w Castel Gandolfo, t. I, red. K. Michalski, Warszawa–Kraków: Centrum Myśli Jana Pawła II–Wydawnictwo Znak 2010, s. 513-542.
Steinert H.: Die Reise nach Amerika, damals und heute. Tocquevilles Forschungsprogramm und kulturindustrielle Politik, „Berliner Journal für Soziologie“ 15( 2005), nr 4, s. 541-550.
Strachwitz R.G.: Zivilgesellschaftliche Organisation Kirche?, w: Forschung zu Zivilgesellschaft, NPOs und Engagement: Quo vadis?, red. A. Zimmer, R. Simsa, Wiesbaden: Springer VS 2014, s. 149-162.
Sułek A.: Doświadczenie, działania dla społeczności i kompetencje obywatelskie, w: Diagnoza społeczna 2013. Warunki i jakość życia Polaków, red. J. Czapiński, T. Panek, Warszawa: Rada Monitoringu Społecznego 2013, s. 275-284.
Szymczak W.: Rozwój społeczeństwa obywatelskiego – społeczeństwo obywatelskie przestrzenią rozwoju, w: Społeczeństwo. Gospodarka. Ekologia. Perspektywa encykliki społecznej „Caritas in veritate”, red. S. Fel, M. Hułas, S. G. Raabe, Lublin: Wydawnictwo KUL 2010, s. 107-124.
Śmierć Boga zniszczyła politykę. Rozmawiają Marcel Gauchet i Maciej Nowicki, 2008, w: Idee z pierwszej ręki, Antologia najważniejszych tekstów „Europy” – sobotniego dodatku do „Dziennika”, red. C. Michalski, M. Nowicki, WarszawaAxel Springer Polska 2008, s. 130-136.
W kraju pańszczyzny i outsourcingu. Wywiad z prof. Januszem Czapińskim, psychologiem społecznym, kierownikiem zespołu prowadzącego badania „Diagnoza społeczna”, „Do Rzeczy” 2014, nr 10/058 z 3-9 marca, s. 33-35.
Wiemeyer J.: Religia i polityka w dzisiejszej Europie, w: Religia we współczesnej Europie, red. J. Dziedzic, Kraków: Wydawnictwo PAT 2008, s. 199-229.
Wnuk-Lipiński E.: Socjologia życia publicznego, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar 2005.
Yinger J.M.: Religia jako czynnik integracji społecznej, w: Socjologia religii, red. F. Adamski, Kraków: Wydawnictwo Petrus 2011, s. 167-181.
Zaborowski L.: Miasto jest nasze?, w: http://www.teologiapolityczna.pl/leszek-zaborowski-miasto-jest-nasze/ (dostęp: 18.08.2014).
Copyright (c) 2015 Roczniki Nauk Społecznych
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
