Wypełnianie szczeliny? O perspektywie feministycznej w refleksji literaturoznawczej nad polskim oświeceniem
Abstrakt
Celem artykułu jest poruszenie problemu zastosowania instrumentarium krytyki feministycznej do badań nad literaturą polskiego oświecenia. Jak dotąd, nie cieszy się ona popularnością w środowisku rodzimych znawców tej epoki. Wskazano zalety feminizmu w literaturoznawstwie jak również potencjalne zagrożenia, związane z aplikowaniem kategorii gender do badań nad literaturą dawną. Największym zagrożeniem wydaje się nieuwzględnianie kontekstu historycznego i społeczno-kulturowego. Przywołano prace odnoszące się do innych epok lub literatur obcych, które mogą stanowić punkt wyjścia do badań piśmiennictwa polskiego oświecenia. Jedną z nich jest monografia Marka Jastrzębca-Mosakowskiego, zatytułowana Strategie wymazywania. Kobiece bohaterki w męskich tekstach francuskiego Oświecenia. Wymieniono badaczy polskiego oświecenia, którzy dostrzegają potencjał gender studies (Barbara Judkowiak, Weronika Pawlik-Kwaśniewska). Wskazano obszary badań i możliwości, jakie daje użycie narzędzi krytyki feministycznej. Spodziewane efekty to przywrócenie imienia anonimowych dotąd autorek, odkrycie lub ponowne odczytanie ich twórczości, otwarcie nowych przestrzeni dla jej opisu i interpretacji.
Bibliografia
Aleksandrowicz Alina, To także powieść z kluczem. „Malwina” Marii z ks. Czartoryskich Wirtemberskiej, [w:] Kobieta epok dawnych, red. Iwona Maciejewska, Krystyna Stasiewicz, Olsztyn 2008.
Banasiak Bogdan, De Sade. Integralna potworność, Łódź 2006.
Banot Aleksandra E., Kiedy kobieta kocha mężczyznę. O seksualności heteronormatywnej w literaturze polskiej, „Women Writing Online” 2014, nr 3.
Bator Joanna, Feminizm, postmodernizm, psychoanaliza. Filozoficzne dylematy feministek „drugiej fali”, Gdańsk 2001.
Bator Joanna, Pożegnanie oświeceniowej metanarracji?, [w:] taż, Feminizm, postmodernizm, psychoanaliza. Filozoficzne dylematy feministek „drugiej fali”, Gdańsk 2001.
Bobako Monika. Powrót kobiet do historii – niedokończony projekt, „Biblioteka Online Think Tanku Feministycznego” 2009, http://www.ekologiasztuka.pl/pdf/f0083bobako.pdf
Bogucka Maria, Białogłowa w dawnej Polsce. Kobieta w społeczeństwie polskim XVI-XVIII w. na tle porównawczym, Warszawa 1998.
Bogucka Maria, Gorsza płeć. Kobieta w dziejach Europy od antyku po wiek XXI, Warszawa 2005.
Bohuszewicz Paweł, Związki niebezpieczne, związki konieczne. O „alternatywnych” sposobach lektury tekstów staropolskich, „Roczniki Humanistyczne” 59(2011), z. 1, s. 251-268.
Borkowska Grażyna, Metafora drożdży: co to jest literatura/poezja kobieca, „Teksty Drugie” 1995, nr 3-4.
Burzyńska Anna, Łebkowska Anna, Nastulczyk Tomasz, Skucha Mateusz, Świerkosz Monika, Walas Teresa, Rozmowa „Wielogłosu”: Krytyka feministyczna – dokonania i perspektywy, „Wielogłos” 2(10)2011, s. 7-35.
Cixous Hélène, Śmiech Meduzy, przeł. Anna Nasiłowska, [w:] Ciało i tekst. Feminizm w literaturoznawstwie – antologia szkiców, red. Anna Nasiłowska, Warszawa 2001.
Charewiczowa Łucja, Kobieta w dawnej Polsce, Poznań 2002.
Czechowicz Agnieszka, Glosa o metodologii przyczynków, czyli po co nam to wszystko, „Roczniki Humanistyczne” 59(2011), z. 1, s. 271-278.
Danowska Ewa, Urszula z Morsztynów Dembińska, starościna Wolbromska – „krakowska carowa”, [w:] Słynne kobiety w Rzeczypospolitej XVIII wieku, red. Agata Roćko, Magdalena Górska, Warszawa 2017.
Głażewski Jacek, Pani Roland i trauma Rewolucji, „Napis” 19(2013).
Godineau Dominique, Kobieta, tłum. Jolanta Kornecka, [w:] Człowiek oświecenia, red. Michel Vovelle, Warszawa 2001.
Grabowska Barbara, Mary Wollstonecraft, czyli oświeceniowe początki feminizmu, „Kultura i Wartości” 16(2015).
Hanusiewicz-Lavallee Mirosława, O badaniu literatury dawnej (i owadów). Glosa do polemiki, „Roczniki Humanistyczne” 59(2011), z. 1, s. 281-285.
Jastrzębiec-Mosakowski Marek, Strategie wymazywania. Kobiece bohaterki w męskich tekstach francuskiego Oświecenia, Gdańsk 2007.
Jaxa-Różen Hanna, Staropolskie siostry Szekspira, „Teksty Drugie” 2008, nr 1-2.
Judkowiak Barbara, Inny głos? Wokół ekspresji kobiecości w utworach Franciszki Urszuli Radziwiłłowej. Kobieta epok dawnych w literaturze, kulturze i społeczeństwie, red. Iwona Maciejewska, Krystyna Stasiewicz, Olsztyn 2008.
Kaczyński Paweł, Rodzina w literaturze stanisławowskiej. Motywy – konwencje – poglądy, Wrocław 2009.
Kobrzycka Agnieszka, Na tropie głupoty. Charakterystyka zjawiska w literaturze polskiego oświecenia, Warszawa 2013.
Kolinko Emilia, Tylko dzienniki. Diarystyka kobieca jako przedmiot badań w Polsce i za granicą, „Przegląd Humanistyczny” 4(2016).
Kosiński Dariusz, Półsierota? W poszukiwaniu matki teatru polskiego, [w:] Inna scena. Kobiety w historii i współczesności teatru polskiego, red. Agata Adamiecka-Sitek, Dorota Buchwald, Warszawa 2006.
Kostkiewiczowa Teresa, Między dramatami polityki a idyllą ogrodową. (Wakacyjne refleksje o zainteresowaniach badaczy piśmiennictwa polskiego oświecenia w początkach XXI wieku), „Prace Polonistyczne” 68(2013).
Kowalewska Danuta, Negatywny stereotyp niewiasty w literaturze polskiego oświecenia. Wybrane przykłady, [w:] Historie nieobojętne. Kądziel – Kołyska – Łoże. Atrybuty kobiecości na przestrzeni dziejów, red. Anetta Głowacka-Penczyńska, Katarzyna Grysińska-Jarmuła, Monika Opioła-Cegiełka, Bydgoszcz 2017.
Kowalewska Danuta, Baby, wiedźmy, czarownice, kobiety magiczne w literaturze dawnej, [w:] Kobieta w kulturze i literaturze – od antyku po XXI wiek, red. naukowa Monika Malinowska, Warszawa 2017.
Kraskowska Ewa, Kilka uwag na temat powieści kobiecej, [w:] Ciało i tekst. Feminizm w literaturoznawstwie – antologia szkiców, red. Anna Nasiłowska, Warszawa 2001.
Krzywy Roman, Cztery portrety Salomei z Rusieckich Pilsztynowej, czyli o rozmaitych lekturach jednej autobiografii z feminizmem w tle, [w:] Słynne kobiety w Rzeczypospolitej XVIII wieku, red. Agata Roćko, Magdalena Górska, Warszawa 2017.
Kuchowicz Zbigniew, Wizerunki niepospolitych niewiast staropolskich XVI-XVIII wieku, Łódź 1972.
Kupisz Kazimierz, W kręgu feminizmu. Studia z literatury kobiecej XVI stulecia we Francji, Wrocław 1990.
Maciejewska Iwona, Jak wyjść z getta? O poszukiwaniu nowych dróg w badaniu literatury staropolskiej, „Prace Literaturoznawcze” 1(2013).
Marciniak, Katarzyna, Królewna Wanda – pierwsza polska feministka? Kobieta epok dawnych, red. Iwona Maciejewska i Krystyna Stasiewicz, Olsztyn 2008.
Nasiłowska Anna, Teksty feministyczne, [w:] Ciało i tekst. Feminizm w literaturoznawstwie – antologia szkiców, red. Anna Nasiłowska, Warszawa 2001.
Nastulczyk Tomasz, Oczko Piotr, „Tradycyjni” czy „nowocześni”? O metodologicznych dylematach badaczy staropolszczyzny, cz. 1-2, „Terminus” 15(2013), z. 3(28), s. 383-400.
Obremski Krzysztof, Ksieni Teresa Chreptowiczówna i jej „feministyczne” mowy. Kobieta epok dawnych, red. Iwona Maciejewska, Krystyna Stasiewicz, Olsztyn 2008.
Obremski Krzysztof, Metodologia: efektywność a efektowność, [w:] Literatura dawna a współczesna humanistyka, red. tenże, Toruń 2010.
Partyka Joanna, Lewandowska Julia, Jak pisać o pisarkach? Podsumowania, „Terminus” 18(2016), z. 2(39), s. 117-130.
Partyka Joanna, Żona wyćwiczona. Kobieta pisząca w kulturze XVI i XVII wieku, Warszawa 2004.
Pawlik-Kwaśniewska Weronika, Córka, żona, matka. Kobieca prywatność a oświeceniowy utylitaryzm, [w:] Historie nieobojętne. Kądziel – Kołyska – Łoże. Atrybuty kobiecości na przestrzeni dziejów, red. Anetta Głowacka-Penczyńska Katarzyna, Grysińska-Jarmuła Monika Opioła-Cegiełka, Bydgoszcz 2017.
Pawlik-Kwaśniewska Weronika, Kobieta w epitalamiach Stanisława Trembeckiego, [w:] Poezja okolicznościowa w Polsce w latach 1730-1830. W kręgu spraw prywatnych i środowiskowych, red. Roman Magryś, Marek Nalepa, Grzegorz Trociński, Rzeszów 2014.
Pietrzyk Paweł, „Druga płeć” i „płeć pierwsza” w „Barbarze Radziwiłłównie” Alojzego Felińskiego, [w:] Kobieta epok dawnych, red. Iwona Maciejewska, Krystyna Stasiewicz, Olsztyn 2008.
Polski Grand Tour w XVIII i w początkach XIX wieku, red. Agata Roćko, Warszawa 2014.
Popiel Monika, Feminizm i filologia, [w:] Ciało i tekst. Feminizm w literaturoznawstwie – antologia szkiców, red. Anna Nasiłowska, Warszawa 2001.
Przybylski Ryszard, Witkowska Alina, Romantyzm, Warszawa 1997.
Pusz Wiesław, Literatura późnego oświecenie. Rejestr zadań, [w:] tenże, Oświeceni i nie tylko, Łódź 2003.
Outram Dorinda, Panorama oświecenia, przeł. Joanna Kolczyńska, Warszawa 2008.
Ritz German, Granice i perspektywy gender studies, [w:] tenże, Nić w labiryncie pożądania. Gender i płeć w literaturze polskiej od romantyzmu do postmodernizmu, Warszawa 2001.
Salmonowicz Stanisław, Śmierć cnotliwego rewolucjonisty, „Wiek Oświecenia” 1992, t. 8.
Świerkosz Monika, Czy feminizm zmienił polskie literaturoznawstwo?, „Women Writing Online” 2014, nr 3, http://www.womenonlinewriting.org [dostęp: 15.06.2018].
Wichrowska Elżbieta, Między Berlinem a Warszawą. Judyta z Levich Bucca Jakubowiczowa, [w:] Słynne kobiety w Rzeczypospolitej XVIII wieku, red. Agata Roćko, Magdalena Górska, Warszawa 2017.
Wichrowska Elżbieta, Twoja śmierć. Początki dziennika intymnego w Polsce na przełomie XVIII i XIX wieku. Antoni Ostrowski, Życie najlepszej żony opisane przez czułego jej małżonka dla kochanych dzieci oraz Dziennik moich uczuciów, czyli elegia serca, Warszawa 2012.
Wiśniewska Halina, Świat płci żeńskiej baroku zaklęty w słowach, Lublin 2003.
Wollstonecraft Mary, Wołanie o prawa kobiety, tłum. Ewa Bodal, Magdalena Cichoń i in., Warszawa 2011.
Copyright (c) 2019 Roczniki Humanistyczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
