The Symbolic Role of Poverty in the Franciscan Preaching of the Saxon Era

Filip Wolański

doi:10.18290/rh.2018.66.2-3se

Filip Wolański University of Wrocław

DOI: https://doi.org/10.18290/rh.2018.66.2-3se

Keywords: preaching; poverty; charity; axiology; social communication; Franciscanism

Abstract

The Polish version of the article was published in “Roczniki Humanistyczne,” vol. 61 (2013), issue 2.

The article presents selected aspects of the functioning of the concept of poverty in the narrative of Old Polish Franciscan preaching of the Saxon era. The relationship between the context formed by Old Polish culture and the role of the idea of poverty in the Franciscan movement is presented. The author attempts to present the adaptation of the topica, drawing on the broadly conceived Christian tradition, to the realities of the Polish Republic. To do so, an analysis of the discourse of various types of sermons is presented. The object of the analysis is Sunday and holiday preaching. The article, though, focuses on funeral sermons, which apparently has great significance for the Sarmatian culture. The concluding section highlights the extreme importance of the issue of poverty as one of those cultural symbols that defined the place and meaning of caritas in Old Polish culture. It was also necessary to form various aspects of the social sensitivity of those times.

References

Baranowski, Andrzej Józef. Koronacje wizerunków maryjnych w czasach baroku. Zjawisko kulturowe i artystyczne [Coronations of Marian images in the time of Baroque. The cultural and artistic phenomenon]. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2003.

Baranowski, Andrzej Józef. “Oprawa uroczystości koronacyjnych wizerunków Marii na Rusi Koronnej w XVIII w. [The setting of coronation celebrations for images of Virgin Mary in the 18th century Red Ruthenia].” Biuletyn Historii Sztuki 57, nos. 3–4 (1995): 299–320.

Brzozowski, Mieczysław. “Teoria kaznodziejstwa [The theory of preaching].” Dzieje teologii katolickiej w Polsce [History of Catholic theology in Poland], edited by Marian Rechowicz, vol. 2/1, 363–428. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1975.

Bystroń, Jan Stanisław. Dzieje obyczajów w dawnej Polsce wiek XVI–XVIII [The history of customs in former Poland in the 16th to 18th centuries], vol. 2, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1994.

Ciesielski, Tomasz. “Koronacje cudownych obrazów w osiemnastowiecznej Rzeczypospolitej [Coronations of miraculous paintings in the 18th-century Polish Republic].” Cywilizacja prowincji Rzeczypospolitej szlacheckiej [Civilising the provinces of the Republic of Nobles], edited by Aleksander Jankowski and Andrzej Klonder, 195–211. Bydgoszcz: Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej, 2004.

Chrościcki, Juliusz A. “Caritas et artis. Kazania i mowy pogrzebowe jako źródło historii sztuki [Caritas et artis. Sermons and funeral speeches as a source in the history of art].” Biuletyn Historii Sztuki 3 (1968): 384–405.

Chrościcki, Juliusz A. “O przestrzeni ceremonialnej [On ceremonial space].” Artyści włoscy w Polsce XV–XVIII wiek [Italian artists in Poland in the 15th to 18th centuries], edited by Juliusz A. Chrościcki, 67–85. Warszawa: Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego, 2004.

Chrościcki, Juliusz A. Pompa funebris. Z dziejów kultury staropolskiej [Pompa funebris. From the history of Old Polish culture]. Warsaw: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974.

Dobrowolski, Paweł T. Wincenty Ferrer kaznodzieja ludowy późnego średniowiecza [Wincenty Ferrer, a folk preacher from the late Middle Ages]. Warsaw: Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, 1996.

Drob, Janusz A. “Drukowane kazania franciszkańskie w XVI i XVII wieku. Próba postawienia problemu [Printed Franciscan sermons in the 16th and 17th centuries. An attempt to present the problem].” Zakony franciszkańskie w Polsce, Franciszkanie w Polsce XVI–XVIII wieku [Franciscan Orders in Poland, Franciscans in Poland in the 16th to 18th centuries], edited by Jerzy Kłoczowski, vol. 2/1, 320–338. Niepokalanów: Wydawnictwo Ojców Franciszkanów, 1998.

Drob, Janusz A. “Obraz św. Franciszka w polskich kazaniach drukowanych w XVII w. [The image of St. Francis in Polish sermons printed in the 17th century]. Studia Franciszkańskie 2 (1986): 107–113.

Drob, Janusz A. Trzy zegary. Obraz czasu i przestrzeni w polskich kazaniach barokowych [Three clocks. The image of time and space in Polish Baroque sermons]. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1998.

Iriarte, Lazaro. Historia franciszkanizmu [The history of Franciscanism]. Kraków: Serafin, 1998.

Kłoczowski Jerzy, Lidia Müllerowa, and Jan Skarbek. Zarys dziejów Kościoła katolickiego w Polsce [An outline of the history of the Catholic Church in Poland]. Kraków: Znak, 1986.

Litak, Stanisław. Parafie w Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku. Struktura, funkcje społeczno- religijne i edukacyjne [Parishes in Poland in the 16th–18th centuries]. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2004.

Litak, Stanisław. “Ze studiów nad religijnością niższych warstw społecznych w Rzeczypospolitej w XVIII w. [From the studies on religiousness of the lower classes in the eighteenth-century Polish Republic].” Przegląd Humanistyczny 40, no. 1 (1996): 163–73.

Maciuszko, Janusz T. Symbole w religijności polskiej doby baroku i kontrreformacji [Symbols of religious observance in the Polish Baroque and Counter-Reformation]. Warszawa: Chrześcijańska Akademia Teologiczna, 1986.

Nehring, Przemysław. Topika wczesnych łacińskich żywotów świętych (od “Vita Antonii” do “Vita Augustini”) [The topica of early Latin lives of saints (from “Vita Antonii” to “Vita Augustini”)]. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 1999.

Nieznanowski, Stefan and Janusz Pelc, editors. Nurt religijny w literaturze polskiego średniowiecza i renesansu [The religious trend in the literature of the Polish Middle Ages and Renaissance]. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1994.

O’Collins, Gerald, Katarzyna Franek, and Klementyna Chrzanowska. Chrystologia. Jezus Chrystus w ujęciu biblijnym, historycznym i systematycznym [Christology. Jesus Christ seen from the biblical, historical and systematic perspective]. Krakow: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2008.

Panuś, Kazimierz. Zarys historii kaznodziejstwa w Kościele katolickim, cz. 2, Kaznodziejstwo w Polsce od średniowiecza do baroku [Outline of the history of preaching in the Catholic Church, part 2: Preaching in Poland from the Middle Ages to the Baroque]. Kraków: Wydawnictwo M, 2001.

Pawlak, Wiesław. Koncept w polskich kazaniach barokowych [The concept in Polish Baroque sermons]. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2005.

Pelc, Janusz. “Bohaterowie literaccy a wzorce osobowe” [Literary heroes versus role models]. Problemy literatury staropolskiej [Issues of Old Polish literature], edited by Janusz Pelc, Series 3, 5–45. Warszawa–Wrocław–Kraków: Wydawnictwo Ossolineum, 1972–1978.

Platt, Dobrosława. Kazania pogrzebowe z przełomu XVI i XVII wieku. Z dziejów prozy staropolskiej [Funeral sermons from the turn of the 17th century. From the history of Old Polish prose]. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum, 1992.

Polecritti, Cynthia L. Preaching Peace in Renaissance Italy. Bernardino of Siena and His Audience. Washington: Catholic University of America Press, 2000.

Rok, Bogdan. “Życie religijne w sanktuariach maryjnych na ziemiach Rzeczypospolitej w czasach saskich” [Religious life in Marian shrines in the land of the Polish Republic of the Saxon era]. Między barokiem a oświeceniem. Obyczaje czasów saskich [Between Baroque and Enlightenment. Customs of the Saxon era], edited by Krystyna Stasiewicz and Stanisław Achremczyk, 155–65. Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych, 2000.

Rothenbuhler, Eric W. Komunikacja rytualna. Od rozmowy do ceremonii medialnej [Ritual communication. From conversation to media ceremony]. Krakow: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2003.

Sarcevičienė, Jolita. “Bene vixit ideo bene mortua est: śmierć kobiety w kazaniach pogrzebowych Wielkiego Księstwa Litewskiego pierwszej połowy XVII wieku [Bene vixit ideo bene mortua est: woman’s death in funeral sermons of the Grand Duchy of Lithuania in the first half of the 17th century].” Barok. Historia—Literatura—Sztuka 25, no. 1 (2006): 49–58.

Skwara, Marek. O dowodzeniu retorycznym w polskich drukowanych oracjach pogrzebowych XVII w. [On rhetorical argumentation in Polish printed funeral orations of the 17th century]. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 1999.

Skwara, Marek. Polskie drukowane oracje pogrzebowe XVII w. Bibliografia [Polish printed funeral orations of the 17th century. Bibliography]. Gdańsk: Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria, 2009.

Suchojad, Henryk. “Mentalność religijna szlachty małopolskiej w drugiej połowie XVII wieku [Religious mentality of the nobility of Lesser Poland in the second half of the 17th century].” Pamiętnik Świętokrzyski. Studia z dziejów kultury chrześcijańskiej [The Świętokrzyski diary. Studies of the history of Christian culture], edited by Longin Kaczanowski, 123–37. Kielce: KTN, 1991.

Szady, Bogumił. Geografia struktur religijnych i wyznaniowych w Koronie w II połowie XVIII w. [Geography of religious structures in the Crown in the second half of the 18th century]. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2010.

Szulc, Alicja. Homo religiosus późnego średniowiecza. Bernardyński model religijności masowej [Homo religiosus of the late Middle Ages. The Bernardine model of mass religiousness]. Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza Wydział Teologiczny. Redakcja Wydawnictw, 2007.

Szulc, Alicja. “Reduc me in memoriam. Wokół nurtu pasyjnego średniowiecznych kazań bernardyńskich [Reduc me in memoriam. Around the Passion themes of medieval Bernardine sermons].” Bernardyni na Śląsku w późnym średniowieczu [Bernardines in Silesia in the late Middle Ages], edited by Jakub Kostowski, 157–68. Wrocław: Oficyna Wydawnicza “Atut”–Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe, 2005.

Tazbir, Janusz. “Wzorce osobowe szlachty polskiej w XVII w. [Personal models of the Polish nobility in the 17th century].” Kwartalnik Historyczny 88, no. 4 (1976): 784–95.

Wiślicz, Tomasz. “Religijność wiejska w Rzeczpospolitej szlacheckiej: problemy i trzy przybliżenia [Rural religiousness in the Nobles’ Republic: problems and three perspectives].” Barok. Historia—Literatura—Sztuka 11, no. 2 (2004): 97–118.

Wiślicz, Tomasz. Zarobić na duszne zbawienie. Religijność chłopów Małopolskich od połowie XVI do końca XVIII wieku [To earn the soul’s salvation. Religiousness of Lesser Poland’s peasantry from the mid-16th to the end of the 18th century]. Warszawa: Instytut Historii PAN, 2001.

Wyczawski, Henryk, Eugeniusz, editor. Słownik polskich pisarzy franciszkańskich. Warszawa: Archiwum Prowincji OO. Bernardynów, 1981.

Zieliński, Tomasz. “Kazania pogrzebowe w konwencji sarmackiej pompa funebre [Funeral sermons in the Sarmatian convention of pompae funebre].” Od liryki do retoryki. W kręgu słowa, literatury i kultury. Prace ofiarowane profesorom Jadwidze i Edmundowi Kotarskim [From lyric to rhetoric. In the circle of words, literature and culture. Works dedicated to Professors Jadwiga and Edmund Kotarski], edited by Irena Kadulska and Radosław Grześkowiak, 189–95. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2004.