Język nadwrażliwców – o „Jańciu Wodniku” Jana Jakuba Kolskiego
Abstrakt
Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie przeglądu najważniejszych zabiegów językowo-stylistycznych występujących w Jańciu Wodniku Jana Jakuba Kolskiego. Środki artystyczne pojawiające się zarówno w opowiadaniu (będącym pierwowzorem ekranizacji), jak i w filmie zanalizowano przez pryzmat trzech kategorii: ludowej poetyckości, magiczności i naiwności. Autor odwołuje się do tradycji ludowej, sięgając po różnego rodzaju powtórzenia i paralelizmy, a także ballady. Efekt magiczności uzyskuje dzięki wprowadzeniu aluzji do rytuałów słownych (jak klątwy czy obrzędu nadania imienia), a swoistą naiwność – poprzez stylizację na mowę potoczną. Dzięki analizie tych chwytów językowych udało się uzasadnić tezę, że za jeden z elementów składających się na autorski styl reżysera można również uważać kreację warstwy językowej.
Bibliografia
Bartmiński J.: Ludowy styl artystyczny, w: Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, wyd. 4., Lublin 2012, s. 223-233.
Bartmiński J.: O rytualnej funkcji powtórzenia w folklorze. Przyczynek do poetyki sacrum, w: Sacrum w literaturze, red. J. Gotfryd, M. Jasińska-Wojtkowska, S. Sawicki, Lublin 1983, s. 257-266.
Bartmiński J.: Styl potoczny, w: Język a Kultura, t 5: Potoczność w języku i kulturze, red. J. Anusiewicz, F. Nieckula, Wrocław 1992, s. 37-54.
Bazin A.: Film i rzeczywistość, tłum. i oprac. B. Michałek, Warszawa 1963, s. 177-192.
Bobowski S.: Márquez z kamerą? O filmach Jana Jakuba Kolskiego, „Tygiel Kultury” 2000, nr 4-6, s. 158-163.
Cirlot J.E.: Słownik symboli, przeł. I. Kania, Kraków 2006.
Czaja D.: Dlaczego jest tak, jak jest? Poema naiwne, „Kwartalnik Filmowy” 1997, nr 18, s. 5-22.
Dunaj B., Przybylska R., Sikora K.: Język na co dzień, w: Polszczyzna 2000. Orędzie o stanie języka na przełomie tysiącleci, red. W. Pisarek, Kraków 1999, s. 227-251.
Engelking A.: Klątwa. Rzecz o ludowej magii słowa, Warszawa 2010.
Engelking A.: Magiczna moc słowa w polskiej kulturze ludowej, w: Język a Kultura, t. 1: Podstawowe pojęcia i problemy, red. J. Anusiewicz, J. Bartmiński, Wrocław 1991, s. 157-166.
Engelking A.: Rytuały słowne w kulturze ludowej. Próba klasyfikacji, w: Język a Kultura, t. 4: Funkcje języka i wypowiedzi, red. J. Bartmiński, R. Grzegorczykowa, Wrocław 1991, s. 75-85.
Felis P.T.: Minialfabet Kolskiego, „Gazeta Wyborcza” 4.06.2009 r., http://www.archiwum.wyborcza.pl/Archiwum/1,0,7028756,20090604RP-TFK,Minialfabet_Kolskiego,zwykly.html [dostęp: 4.01.2015].
Frydryk M.: Filmowa Arkadia Jana Jakuba Kolskiego, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Prace Literackie” 43(2004), s. 227-242.
Gajda S.: O pojęciu idiostylu, w: Język jako przedmiot badań lingwistycznych, red. J. Brzeziński, Zielona Góra 1988, s. 23-34.
Hendrykowska M.: Kronika kinematografii polskiej 1895-2011, wyd. 2., Poznań 2012.
Hollender B.: Od Wajdy do Komasy, cz. 1, Warszawa 2014, s. 255-269.
Jan Jakub Kolski o sztuce opowiadania baśni, w: K. Janowska, P. Mucharski, Rozmowy na nowy wiek 2, Kraków 2002, s. 139-148.
Kamiński M.: O lokalistycznej wizji świata w magii, w: Język a Kultura, t. 1: Podstawowe pojęcia i problemy, red. J. Anusiewicz, J. Bartmiński, Wrocław 1991, s. 167-172.
Kapuściński J.: Czas przyczyn. Rozmowa z Janem Jakubem Kolskim, „Kino” 1991, nr 8, s. 43.
Kopaliński W.: Słownik mitów i tradycji kultury, wyd. 7. popr., Warszawa 2001.
Korczarowska N.: Ojczyzny prywatne. Mitologia przestrzeni prywatności w filmach Tadeusza Konwickiego, Jana Jakuba Kolskiego, Andrzeja Kondratiuka, Kraków 2007, s. 151-200.
Kubacka K.: Niewiele trzeba mówić trawie, żeby przytuliła. Rozmowa z Janem Jakubem Kolskim, w: Debiuty polskiego kina, red. M. Hendrykowski, Konin 1998, s. 304-323.
Kubisiowska K.: Diabła można oswoić, „Przekrój” 1998, nr 25, s. 14-16.
Lebda R.: potoczność – czyli mowa bytu, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” 2003, z. 59, s. 113-124.
Lubelski T.: Historia kina polskiego. Twórcy, filmy, konteksty, Chorzów 2008.
Lubelski T.: Przypowieść o zaczynaniu od nowa, „Kino” 1994, nr 3, s. 20-21.
Masternak Z.: „Jańcio Wodnik” Jana Jakuba Kolskiego, czyli u Pana Boga za piecem, w: Kino polskie 1989-2009. Historia krytyczna, red. A. Wiśniewska, P. Marecki, Warszawa 2010, s. 59-70.
Michalski A.: Dojrzewam i dorastam powoli, „Topos” 1998, nr 5/6, s. 105-109.
Mielnik W.: Kulturowe archetypy w twórczości Jana Jakuba Kolskiego, „Topos” 2001, nr 1, s. 119-127.
Mikołajczak S.: Reduplikacja leksykalna w języku polskim, w: Poznańskie Spotkania Językoznawcze, t. III, red. Z. Krążyńska, Z. Zagórski, Poznań 1998, s. 65-81.
Otto W.: Od ułomności do fenomenu: o bohaterach filmów Jana Jakuba Kolskiego, „Kultura Współczesna” 2007, nr 4, s. 143-155.
Pietrasik Z.: Kino kolskie, „Polityka” 1995, nr 4, s. 15.
Rybarczyk-Dyjewska J.: Język jako narzędzie magii na przykładzie zaklęć rosyjskich, Kraków 2013.
Sadowska M.: Miejsce pod żebrami, „Kino” 1998, nr 3, s. 25-27.
Siedlik K.: Kino jest ciągle dla mnie chłopięcą przygodą, „Kino” 2005, nr 6, s. 22-24.
Sobolewski T.: Ekologia duszy, „Kino” 1994, nr 3, s. 16-19.
Stachówna G.: Filmowy Jańcioland Jana Jakuba Kolskiego, „Kino” 1998, nr 12, s. 23-26.
Stanisławska I.: Pracuję w nadfiolecie, „Film” 1996, nr 4, s. 104-105.
Sulima R.: Pasterze i kuglarze, „Regiony” 1995, nr 4, s. 153-161.
Szewczyk M.: Realizm magiczny: geneza – terminologia – praktyka literacka (różnorodność programowo-artystyczna), „Przegląd Humanistyczny” 2001, nr 3, s. 31-49.
Świrek K.: Zabić bobra, „Kino” 2014, nr 3, s. 74.
Tokarz B.: Mimesis – realizm – magia, w: Realizm magiczny. Teoria i realizacje artystyczne, red. J. Biedermann, G. Gazda, I. Hübner, Łódź 2007, s. 5-17.
Urbanek M.: Lepsi niż reszta ludzi, „Polityka” 1994, nr 12, s. 11.
Wajda K.: Jan Jakub Kolski – „Dobijam się o osobność”, w: Autorzy kina polskiego, red. G. Stachówna, Kraków 2004, s. 197-213.
Wajda K.: Przed magiczną trzynastką, „Kino” 2009, nr 6, s. 15-17.
Walaszek A.: Mityczność w filmie „Jańcio Wodnik” Jana Jakuba Kolskiego, „Akcent” 1998, nr 1/2, s. 229-238.
Waszakowa K.: Przejawy internacjonalizacji w słowotwórstwie współczesnej polszczyzny, Warszawa 2005.
Wielki słownik frazeologiczny PWN z przysłowiami, oprac. A. Kłosińska, E. Sobol, A. Stankiewicz, Warszawa 2005.
Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN, red. A. Markowski, Warszawa 2012.
Wójcik J.: Jestem nie do kupienia, „Rzeczpospolita” 27.11.1998, http://archiwum.rp.pl/artykul/202516-Jestem-nie-do-kupienia.html?_=Rzeczpospolita-202516?_=1 [dostęp: 5.01.2014 ].
Copyright (c) 2015 Roczniki Humanistyczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
