Das Verhältnis zwischen Rationalem und Irrationalem im Schimmelreiter von Theodor Storm

Abstract

[Abstrakt tylko w j. polskim / Abstract only in Polish]

Elementy racjonalistyczne i irracjonalistyczne w noweli Theodora Storma Jeździec na siwym koniu

Nowela Jeździec na siwym koniu jest przez wielu uważana za kwintesencję twórczości Theodora Storma. Akcja noweli rozgrywa się XVIII wieku i przedstawia tragiczną historia młodego fryzyjskiego wieśniaka Hauke. Jego rozum i przedsiębiorczość ścierają się z przesądami i zwyczajami społeczności wiejskiej. Dzięki swojej wiedzy i zaradności Hauke Haien zdobywa majątek, zostaje wójtem i zarazem nadzorcą nadmorskich wałów. Jednak jego plan wybudowania nowych wałów wzbudza nieufność wśród pozostałych Fryzyjczyków. Haien drażni ich ponadto, jeżdżąc ostentacyjnie na siwym koniu, którego uważają oni za ducha konia pojawiającego się na wyspie. Rozstrzygający pojedynek z naturą i ludzkimi zabobonami rozgrywa się podczas wielkiego sztormu. Stare wały pękają, nowe wytrzymują próbę, lecz zostają wyszczerbione przez przesądnych wieśniaków. Morze pochłania Hauke, który stara się uratować swoją żoną Elke i małą córeczką. Nieakceptowany przez społeczność nadzorca żyje odtąd w legendzie jako jeździec na siwym koniu. Nowela, będąca wiernym odbiciem epoki poetyckiego realizmu, jest początkowo kolorowym przedstawieniem życia młodego Fryzyjczyka, z czasem komplikuje się, stając się coraz bardziej tajemniczą i mroczna historią.

Główną tezą niniejszego artykułu jest przedstawienie i analiza dwóch przeciwstawnych światopoglądów: racjonalnej postawy umysłowej, która bezwarunkowo akceptuje wyższość rozumu nad innymi narzędziami poznawczo-wartościującymi, realizowanej w noweli przede wszystkim poprzez Hauke, oraz irracjonalnej – reprezentowanej przez w większości zabobonne społeczeństwo fryzyjskiej wioski – stawiającej przyjmowanie argumentów rozumowych niżej od argumentów na mocy tradycji, autorytetu, wiary, instynktu, intuicji czy emocji. W tym celu szczegółowo naświetlone zostały następujące kwestie: dualizm przedstawianego świata literackiego (wzajemna relacja światopoglądu oświecenia i wywodzących się z romantyzmu przesądów, w tym w szczególności motyw paktu z diabłem) oraz elementy fantastyczne obecne na wszystkich płaszczyznach opowiadania, które dezorientują czytelnika co do narzucającego się po przeczytaniu noweli pytania, który z omawianych światopoglądów wypadałoby uznać za słuszny.