Zdrowie i choroba w korespondencji Zygmunta Augusta i jego sióstr z drugiej połowy XVI wieku
Abstrakt
According to the epistolographic principles of those times the Jagiellons devoted a lot of place and of attention to the problems of the health in their letters. This subject was a dominant one especially in the letters written by the King's sisters: Isabelle, Sophia, Catherine, and first of all Anne Jagiellon; but in King Sigismund II Augustus's letters this issue was quite often present. In the royal letters information can be found concerning not only their authors, but in fact the whole Jagiellonian family. The analyzed epistolary material allows to define Jagiellons' state of health and the kind of the diseases they suffered from, to present the medical personnel working in the circle of Sigismund II Augustus and his family including folk healers, and to indicate the treatments and cures used at the royal court, including magical manipulations and jewels so popular in the Renaissance Europe. In the light of letters written by the last generation of the Jagiellons a certain typicality of diseases they suffered from is clearly seen; it is connected with their living standards and characteristic of social layers whose situation was best, and also connected with the wrong diet they had. The letters also throw light on the significant issue of the effect of the state of the monarch's health on the way the state functioned as well as the effect of the epidemics spreading on Polish and Lithuanian territories in the 16th century on the efficiency of the state apparatus.
Bibliografia
Adamczyk J.: Czary i magia w praktyce sądów kościelnych na ziemiach polskich w późnym średniowieczu (XV − połowa XVI wieku), w: Karolińscy pokutnicy i polskie średniowieczne czarownice: konfrontacja doktryny chrześcijańskiej z życiem społeczeństwa średniowiecznego, red. M. Koczerska, Warszawa 2007 (Fasciculi Historici Novi, t. VII), s. 91-260.
Baliński M.: Pamiętniki o królowej Barbarze żonie Zygmunta Augusta, w: tenże, Pisma historyczne, t. I, Warszawa 1843.
Basiński J.: O przyczynie śmierci Barbary Radziwiłłówny w naświetleniu medycznym, „Archiwum Historii Medycyny” 39(1976), z. 2, s. 251-256.
Bieńkowski T.: Wiedza przyrodnicza w Polsce w wieku XVI, (Monografie z Dziejów Nauki i Techniki, t. CXXXIV), Wrocław 1985.
Birkenmajer A.: Baza Wojciech (zm. 1569), w: Polski Słownik Biograficzny, red. W. Konopczyński, t. I, Kraków 1935, s. 372-373.
Bogucka M.: Anna Jagiellonka, Wrocław 1994.
Bogucka M.: Renesansowy władca a religia. Kilka refleksji na temat pobożności ostatnich Jagiellonów, w: Ecclesia − Cultura − Potestas. Studia z dziejów kultury i społeczeństwa. Księga ofiarowana Siostrze Profesor Urszuli BorkowskiejOSU, red. P. Kras, A. Januszek, A. Nalewajek, W. Polak, Kraków 2006, s.501-511.
Borkowska U.: Przepisy kulinarne Jagiellonek, w: Aetas media, aetas moderna. Studia ofiarowane Profesorowi Henrykowi Samsonowiczowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. A. Bartoszewicz [i in.], Warszawa 2000, s. 632-642.
Brzezińska A.: Magia na dworze Jagiellonów Lublin 1996 (mps pracy magisterskiej w Archiwum Uniwersyteckim Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II).
Brzeziński T.: Polskie peregrynacje po dyplomy lekarskie (od średniowiecza po odzyskanie niepodległości w 1918 r.), Warszawa 1999.
Brzeziński T.: U podstaw nowożytnego pojmowania zdrowia i choroby, w: Historia medycyny, red. T. Brzeziński, wyd. III, Warszawa 2000, s. 114-139.
Bugaj R.: Nauki tajemne w Polsce w dobie odrodzenia, Wrocław 1976.
Dembińska M.: Dzienne racje żywnościowe w Europie w IX-XVI wieku, (Studia i materiały z historii kultury materialnej, t. LII), Wrocław1979, s. 7-114.
Drygas A.: Narodziny leku. Dawne terapie. Lek i jego formy, sposoby wytwarzania i dystrybucji, w: Historia medycyny, red. T. Brzeziński, wyd. III, Warszawa 2000, s. 168-216.
Duczmal M.: Izabela Jagiellonka królowa Węgier, Warszawa 2000.
Ferenc M.: Dwór Zygmunta Augusta. Ludzie i organizacja, Kraków 1998.
Giedroyć F.: Mór w Polsce w wiekach ubiegłych. Zarys historyczny, Warszawa 1899.
Giedroyć F.: Zgon Barbary, w: Księga pamiątkowa na uczczenie setnej rocznicy urodzin Adama Mickiewicza, t. II, Warszawa 1898, s. 20-25.
Giedroyć F.: Źródła biograficzno-bibliograficzne do dziejów medycyny wdawnej Polsce, Warszawa 1911.
Grzybowski S.: Strach w XVI wieku: nowe wzorce osobowe, w: Społeczeństwo staropolskie. Studia i szkice, t. I, red. A. Wyczański, Warszawa 1976, s.121-147.
Hajdukiewicz L.: Piotr z Poznania (ok. 1504-1579), w: Polski Słownik Biograficzny, red. E. Rostworowski, t. XXVI, Wrocław 1981, s. 417-419.
Halecki O.: Dzieje unii jagiellońskiej, t. II: W XVI wieku, Kraków 1920.
Horn M.: Medycy nadworni władców polsko-litewskich w latach 1506-1572 (ze szczególnym uwzględnieniem lekarzy i chirurgów żydowskich), „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego w Polsce” 1989, nr 1(149), s. 3-23.
Hubicki W.: Alchimia Cracoviae A. D. 1569, w: tenże, Z dziejów chemiiialchemii, red. W. Brzyska, M. Dąbkowska, Z. Hubicki, Warszawa 1991, s.178-191.
Jankowiak L. A.: Nazwy chorób w polszczyźnie XVI wieku (próba ogólnej charakterystyki), „Slavia Occidentalis” 58(2001), s. 9-18.
Januszek A.: Korespondencja rodzinna jako środek komunikacji w ostatnim pokoleniu Jagiellonów. Zarys problematyki, w: Rola komunikacji i przestrzeni wśredniowiecznych i wczesnonowożytnych dziejach Czech i Polski, red. A. Paner, W. Iwańczak, Gdańsk 2008, s. 99-122.
Januszek-Sieradzka A.: W co wierzył król Zygmunt August? [Materiały konferencji naukowej „Człowiek średniowiecza wobec sacrum. Rytuał, gest, modlitwa”, Siedlce−Drohiczyn, 12-14 września 2008 r. – w druku].
Jasnowski J.: Mikołaj Czarny Radziwiłł (1515-1565) kanclerz i marszałek ziemski Wielkiego Księstwa Litewskiego, wojewoda wileński, Warszawa 1939 (Rozprawy Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, t. XXII).
Karpiński A.: W walce z niewidzialnym wrogiem. Epidemie chorób zakaźnych w Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku i ich następstwa demograficzne, społeczno-ekonomiczne i polityczne, Warszawa 2000.
Klimecka G.: Chory i choroba, w: Kultura Polski średniowiecznej XIV--XVw., red. B. Geremek, Warszawa 1997, s. 57-64.
Kuchowicz Z.: Barbara Radziwiłłówna, wyd. III, Łódź 1985.
Kuchowicz Z.: Jeszcze w sprawie przyczyny śmierci Barbary Radziwiłłówny, „Archiwum Historii Medycyny” 39(1976), z. 2, s. 258-261.
Kuchowicz Z.: Medycyna domowa w Polsce XVI wieku, „Rocznik Łódzki” 18(1973), s. 51-82.
Kuchowicz Z.: Przyczyna śmierci Barbary Radziwiłłówny, „Archiwum Historii Medycyny” 38(1975), z. 2, s. 121-134.
Kuchowicz Z.: Z badań nad stanem biologicznym społeczeństwa polskiego od schyłku XVI do końca XVIII wieku, Łódź 1972.
Lancholc T.: List, w: Słownik literatury staropolskiej: średniowiecze, renesans, barok, red. T. Michałowska, B. Otwinowska, E. Sarnowska-Temeriusz, wyd.II popr. i uzup., Wrocław 1998, s. 456-461.
Letkiewicz E.: Klejnoty magiczne. O apotropaicznych i leczniczych właściwościach klejnotów w czasach Jagiellonów i Wazów, w: Biżuteria w Polsce: amulet, znak, klejnot. Materiały IV Sesji Naukowej zorganizowanej przez Toruński Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki oraz Międzynarodowe Targi Gdańskie S.A. w Gdańsku w dniach 6-7 marca 2003 roku, red. K. Kluczwajd, Toruń 2003, s. 34-42.
Letkiewicz E.: Klejnoty w Polsce. Czasy ostatnich Jagiellonów i Wazów, Lublin 2006.
Letkiewicz E.: Wiara w magiczną moc klejnotów w Polsce w czasach renesansu i baroku, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”. Sectio L 1(2003), s. 69-82.
Marchwińska A.: Królewskie dwory żon Zygmunta Augusta. Organizacja i składy osobowe, Toruń 2008.
Marchwińska A.: Rejestr dworu królowej Barbary (1548-1551), „Studia Źródłoznawcze” 38(2000), s. 81-102.
Mączak A.: Życie codzienne w podróżach po Europie w XVI i XVII wieku, wyd. II popr., Warszawa 1980.
Osiński Z.M.: Lęk w kulturze społeczeństwa polskiego w XVI-XVII wieku, Warszawa 2009.
Pawiński A.: Młode lata Zygmunta Starego, Warszawa 1893.
Pawlikowski P.: Stan zdrowia królów polskich z dynastii Jagiellonów (wświetle źródeł historycznych), „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny” 59(1996), z. 3, s. 337-347.
Pirożyński J.: Korespondencja księżnej brunszwickiej Zofii Jagiellonki, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 33(1988), s. 109-124.
Pirożyński J.: Zofia Jagiellonka (1522-1575) i jej księgozbiór, Kraków 2004.
Pociecha W.: Ferdinando Jakub (1510-ok.1560), w: Polski Słownik Biograficzny, t. VI, red. W. Konopczyński, Kraków 1948, s. 420.
Pociecha W.: Królowa Bona (1494-1557). Czasy i ludzie Odrodzenia, t. II, IV, Poznań 1949-1958.
Ragauskiene R., Ragauskas A.: Barboros Radvilaites laiškai Žygimuntui Augustui ir kitiems. Studija apie XVIa. Lietuvos Didžiosios kunigaikštystes moteru korespondencije, Vilnius 2001.
Ragauskiene R.: Kobieca korespondencja w Wielkim Księstwie Litewskim w pierwszej połowie XVI wieku: problemy, forma, treść, „Biuletyn Historii Pogranicza” 3(2002), s. 7-18.
Rok B.: Człowiek wobec śmierci w kulturze staropolskiej, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Historia” 119(1995), s. 1-123.
Rybicki P.: Odrodzenie, w: Historia nauki polskiej, t. I, wstęp i red. B. Suchodolski, Wrocław 1970, s. 197-436 (s. 305-315: Nauki lekarskie).
Skwarczyńska S.: Wokół teorii listu. Paradoksy, „Pamiętnikarstwo Polskie” 2(1972), nr 4, s. 37-45.
Sołtan A.: Roguski (Rogucki) Sylwester (zm. przed 17 VI 1602), w: Polski Słownik Biograficzny, t. XXXI, red. E. Rostworowski, Wrocław 1988, s. 487-488.
Studencki E.: Opinie onkologa w dyskusji o przyczynie śmierci Barbary Radziwiłłówny, „Archiwum Historii Medycyny” 39(1976), z. 2, s. 256-258.
Sucheni-Grabowska A.: Zygmunt August król polski i wielki książę litewski 1520-1562, Warszawa 1996.
Tyszkiewicz J., Widy-Tyszkiewicz E.: Zdrowie i choroba wPolsce XIII-XV w., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 24(1976), nr 1, s.55-75.
Walawender A.: Kronika klęsk elementarnych w Polsce i w krajach sąsiednich w latach 1450-1586, Lwów 1932.
Walawender A.: Obrona przez zarazami w Polsce na przełomie wieków średnich, „Archiwum Historii Medycyny” 20(1957), nr 1-2, s. 17-34.
Waracki M.: Dentystyka w Rzeczypospolitej XVI-XVIII wieku w świetle zielników i poradników medycznych, w: Wśród córek Eskulapa. Szkice z dziejów medycyny i higieny w Rzeczypospolitej XVI-XVIII wieku, (Fasciculi Historici Novi, t. X), red. A. Karpiński, Warszawa 2009, s. 148-159.
Wyczański A.: Studia nad konsumpcją żywności w Polsce w XVI i pierwszej połowie XVII wieku, Warszawa 1969.
Copyright (c) 2009 Roczniki Humanistyczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
