La seconde sophistique: essai de définition

Abstract

[Abstrakt tylko w j. polskim / Abstract only in Polish]

Druga sofistyka – próba definicji

Druga sofistyka wywarła przemożny wpływ na piśmiennictwo greckie epoki cesarstwa rzymskiego. Jednakże dotychczas nie mamy jasnego pojęcia, czym ona była, jaki był jej program, co zadecydowało o jej powstaniu i rozkwicie. Według niektórych znawców była ruchem narodowym Greków, podbitych przez Rzymian, zrodziła się z ich politycznego niezadowolenia i z nostalgii po utraconej wielkości. Inni, przeciwnie, jej źródeł dopatrują się w zauroczeniu się Rzymian kulturą Greków. Jedni podkreślają jej erudycyjny charakter, inni ją deprecjonują, przypisując jej dbałość tylko o estetykę słowa i unikanie poważnych kwestii. W podręcznikach uniwersyteckich przedstawia się jej bardzo uproszczony i zubożony wizerunek. W najnowszych natomiast naukowych opracowaniach mówi się o drugiej sofistyce jako o strażniczce i twórczej kontynuatorce całej ogromnej σοφία greckiej, w której skład wchodzi bogata literatura piękna, naukowa i filozoficzna, religia z mitologią, wielka historia, rozwinięte rzemiosła, przepiękne wytwory sztuk wizualnych, teoria muzyki itd. To dziedzictwo sofiści przekazywali i przetwarzali, posługując się restaurowanym dialektem attyckim w prozie nasyconej ozdobnymi figurami, dawniej właściwymi poezji.

Twórcą nazwy „druga sofistyka” jest Filostrat Flawiusz, zwany Starszym. On też w swoich dziełach (zwłaszcza w Żywotach sofistów i w Żywocie Apolloniosa z Tyany) bezpośrednio lub pośrednio mówi o jej powstaniu, celu i charakterze. Według niego druga sofistyka sięga korzeniami epoki klasycznej. Jest retoryką filozofującą. Konkuruje skutecznie z filozofią abstrakcyjną, ciągle, według niego, wahającą się i poszukującą prawdy. Prawdziwy sofista ma wiedzę pewną i wszechstronną. Interesuje go przede wszystkim człowiek: jego dzieje i twórczość. O wszystkim umie mówić pięknie i rzetelnie. A nadto sofista charakteryzuje się filantropią, zdrową religijnością, szlachetną powagą.

Sofiści epoki cesarstwa rzymskiego zdobywali wykształcenie w szkołach retorycznych, ale od zwykłych mówców różnili się talentem, pracowitością i prawością charakteru. Należeli do elity kulturalnej. Byli nie tylko doskonałymi retorami, lecz i twórcami literatury. Mowy wygłaszali na sposób aktorski. Według Filostrata źródłem ich wszechwiedzy było wykształcenie sterowane przez szlachetnych i mądrych mistrzów, własna praca i boska inspiracja. Historia nie umie dostarczyć dowodów na tak szlachetny charakter reprezentantów drugiej sofistyki. Takie jednak miała, według Filostrata, założenia.