Patronat nad parafiami w średniowiecznej diecezji chełmińskiej

Waldemar Rozynkowski

Waldemar Rozynkowski

Keywords: patronage; parish; Chełm diocese; the Teutonic Knights; foundation; monastery; Chełm territory

Abstract

The paper focuses on the issue of the reconstruction and functioning of the law of patronage, one of the most essential aspects of the establishment and development of the church parochial structure in the territory of the medieval Chełm diocese. From 1454 onwards, the patronage laws in the Chełm bishopric were in the hands of the Teutonic Knights, the bishop and the Chełm chapter, knighthood, the female Cistercian order (Benedictines), Włocław and Płock bishops. Probably, only one parish remained for some time under the municipal patronage. The authorities of Chełm and Toruń were partly endowed with the law of patronage as late as the thirteen-year war (1454-1466).

References

Abraham W., Początki prawa patronatu w Polsce, „Przegląd sądowy i administracyjny”, Lwów 1889.

Altpreussische Biographie, Bd. 1-2, hrsg. v. Ch. Krollman, Marburg 1965.

Arszyński M., Architektura sakralna diecezji chełmińskiej, [w:] Ars sacra. Dawna sztuka diecezji toruńskiej, Katalog wystawowy, Toruń 1993, s. 23-32.

Arszyński M., Stosunki między zakonem krzyżackim a społeczeństwem w świetle rozważań nad organizacją budowy kościołów parafialnych w Prusach, [w:] Zakon krzyżacki a społeczeństwo państwa w Prusach, pod red. Z. H. Nowaka, Toruń 1995, s. 165-184.

Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreussen, Bd. 2: Kulmerland und Lübau, opr. J. Heise, Danzig 1891.

Brauns D., Geschichte des culmerlandes bis zum Thorner Frieden, Thorn 1881

Brünneck W., Beiträge zur Geschichte des Kirchenrechts in den Deutschen Kolonisationslanden, Bd. 1, Zur Geschichte des Kirchenpatronats in Ost- und Westpreussen, Berlin 1902.

Brünneck W., Zur Geschichte des Kirchenpatronats in Ost- und Westpreussen, [w:] Beiträge zur Geschichte des Kirchenrechts in den deutschen Kolonisationsländer, Berlin 1902.

Czaja R., Deutcher Orden und Stadtklerus in Preuβen im Mittelalter, [w:] Ordines Militares. Colloquia Torunensia. Historica IX, Rotterorden und Kirche im Mittelalter, hrsg. Z. H. Nowak, Toruń 1997, s. 81-96

Czaja R., Dzieje miasta w średniowieczu (XIII wiek-1466 rok), [w:] Brodnica. Siedem wieków miasta, pod red. J. Dygdały, Brodnica 1998, s. 81-106.

Czaja R., Miasta pruskie a Zakon Krzyżacki. Studia nad stosunkami między miastem a władzą terytorialną w późnym średniowieczu, Toruń 1999.

Czaja R., Życie religijne mieszczaństwa toruńskiego w XV w., „Rocznik Toruński”, t. 18(1988), s. 217-240.

Dygdała J., Wierzchosławski Sz., Nawra Kruszyńskich iSzczanieckich. Studium z dziejów szlachty i ziemiaństwa ziemi chełmińskiej, Toruń 1990.

Dygo M., Studia nad początkami władztwa zakonu niemieckiego w Prusach (1226-1259), Warszawa 1992.

Feine H. E., Kirchliche Rechtsgeschichte, Bd. 1, Die katholische Kirche, Weimar 1955.

Górski K., Polacy i Niemcy w ziemi chełmińskiej w średniowieczu, „Strażnica Zachodnia”, 13(1937), s. 260-284.

Hoegel J., Das Culmer Domkapitel zu Culmsee im Mittelalter. Ein Beitrag zur Verfassunge- und Verwaltungsgeschichte der Domkapitel des Deutschordensstaates in Preussen, „Mitteilungen der Litterarischen Gesselschaft Masovia”, 18(1913), s. 134-161; 19(1914), s. 116-148.

Jähnig B., Andreas Pfaffendorf OT. Pfarrer der Altstadt Thorn (1425-1433), BGW, 7(1981), s. 161-187.

Józefczyk M., Średniowiecze Elbląga, Elbląg 1996.

Keyser E., Die kirchenrechtliche Stellung der Deutschordensgemeinden, AF, Bd. 2: 1925, s. 15-38.

Kujot S., Kto założył parafie w dzisiejszej diecezji chełmińskiej, RTNT, t.10-11(1903-1904).

Kurze D., Der Niedere Klerus in der sozialen Welt des späteren Mittelalters, [w:] Klerus, Ketzer, Kriege und Propheten: gesammelte Aufsätze, hrsg. J.Sarnowsky, L. M. Heckmann. S. Jenks, Warandorf 1996, s. 1-36.

Kurze D., Pfarrerwahlen im Mittelalter. Ein Beitrag zur Geschichte der Gemeinde und Niderkirchenwesens, Köln 1966.

Kutzner M., Lubecki styl architektury gotyckiego kościoła św. Jakuba wToruniu, [w:] Sztuka Torunia i ziemi chełmińskiej 1233-1815, Warszawa 1986, s. 55-76.

Kwiatkowski S., Stosunek Zakonu Krzyżackiego do diecezji chełmińskiej, [w:] Z przeszłości diecezji chełmińskiej 1243-1992, pod red. M.Biskupa, Toruń 1994, s. 7-20.

Landau P., Jus patronatus, Köln 1975.

Liedtke A., Zarys dziejów diecezji chełmińskiej do 1945 roku, Pelplin 1994.

Lorentz E., Fara w Brodnicy − problem stylu, [w:] Sztuka Torunia i ziemi chełmińskiej 1233-1815, Toruń 1986, s. 91-112.

Maercker H., Geschichte der ländlichen Ortschaften und der drei kleineren Städte des Kreises Thorn, Danzig 1899-1900.

Mańkowski A., Prałaci i katedralni kanonicy chełmińscy od założenia kapituły do naszych czasów, RTNT, 33(1926), s. 1-109, 34(1927), s.285-424.

Mroczko T., Architektura gotycka na ziemi chełmińskiej, Warszawa 1980.

Mroczko T., Sztuka Chełmna do końca XVIII wieku, [w:] Dzieje Chełmna. Zarys monograficzny, pod red. M. Biskupa, Warszawa 1987, s. 147-196.

Poschmann B., Bistümer und Deutscher Orden in Preussen 1243-1525, ZGAE, t. 90(1962), s. 227-356.

Powierski J., Dobra ostrowicko-golubskie biskupstwa włocławskiego na tle stosunków polsko-krzyżackich w latach 1235-1308, Gdańsk 1977.

Powierski J., Studia nad strukturą administracyjno-terytorialną ziemi chełmińskiej i michałowskiej w okresie piastowskim, Prace Wydziału Nauk Humanistycznych Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego, seria C, Prace Komisji Historii, nr 9, 1973, s. 3-86.

Radzimiński A., Biskupstwa państwa krzyżackiego w Prusach XIII-XV wieku, Toruń 1999.

Radzimiński A., Fundacja i inkorporacja kapituły katedralnej w Chełmży oraz załamanie się misji dominikanów w Prusach w połowie XIII w., ZH, t. 56(1991), z. 2-3, s. 7-24.

Reh P., Das Verhältnis des Deutschen Ordens zu den preussischen Bischöfen im 13. Jahrhundert, ZWG, Bd. 35: 1896, s. 38-72, 140-145.

Rozynkowski W., Parafia Podwyższenia Krzyża Świętego w Kaszczorku, Toruń 1997.

Rozynkowski W., Powstanie i rozwój sieci parafialnej w diecezji chełmińskiej w czasach panowania zakonu krzyżackiego, Toruń 2000.

Schmidt H. F., Die rechtlichen Grundlagen der Pfarrorganization auf westslawischen Boden und ihre Entwizklung während des Mittelalters, Zeitschrift der Savigny − Stiftung für Rechtsgeschichte, Bd. 15-20: 1926-1931; odb. Weimar 1938.

Scholz K., Beiträge zur Personengeschichte des Deutschen Ordens in der ersten Hälfte des 14. Jahrhunderts, Münster 1969.

Słownik historyczno-geograficzny ziemi chełmińskiej w średniowieczu, oprac. K.Porębska przy współpracy M. Grzegorz, pod red. M. Biskupa, Wrocław 1971.

Sobieszczyk J., Mieszczaństwo średniowiecznej Brodnicy, [w:] Szkice brodnickie, t. 2, pod red. K. Grążawskiego, Brodnica 1993, s. 137-156.

Steinbrecht C., Preussen zur Zeit der Landmeister. Beitrage zur Baukunst des Deutschen Ritterordens, w: Die Baukunst des Deutschen Ritterordens in Preussen, t. 2, Berlin 1888.

Wiśniewska A., Henryk-Heidenryk pierwszy biskup chełmiński, Pelplin 1992.

Wiśniowski E., Udział świeckich w zarządzie parafią w średniowiecznej Polsce, „Roczniki Humanistyczne”, 18(1970), z. 2, s. 45-67.

Wójcik W., „Prawa parafialne” według polskiego ustawodawstwa partykularnego do r. 1564, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne”, 3(1957), z. 2, s. 153-225.