Opieka duszpasterska nad Polakami na Węgrzech do 1939 roku
Article Sidebar
Opublikowane:
gru 7, 2022
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Słowa kluczowe:
Polacy na Węgrzech, duszpasterstwo polskie na Węgrzech, ks. Wincenty Danek, salezjanie na Węgrzech, paulini na Węgrzech, elżbietanki na Węgrzech
Main Article Content
Abstrakt
Polskie duszpasterstwo w Budapeszcie sięga 1897 r. W dziesiątej dzielnicy Köbánya rozpoczęto odprawianie w niedziele i święta mszy św. dla robotników polskich. Miejscem skupiającym Polaków była kapliczka na placu Kápolna ufundowana przez włoską rodzinę Contich. Tymczasowe duszpasterstwo z upoważnienia węgierskich władz kościelnych prowadził ks. K. Benedikovics, później ks. W. Hawliczka – Słowak. Zmiany w organizacji polskiego ośrodka duszpasterskiego przyniosła w 1905 r. wizyta w stolicy Węgier abp. Józefa Bilczewskiego – metropolity Lwowa. Z jego upoważnienia od 1908 r. wśród 30 tys. Polaków posługę duszpasterską podjął ks. Wincenty Danek. W 1910 r. duszpasterstwo polskie otrzymało oficjalny tytuł: Polski Urząd Kuratorski. Dla realizacji określonych przedsięwzięć doraźnie powołano wówczas wiele instytucji społecznych: Komitet Budowy Kościoła, Stowarzyszenie Budowy „Domu Ubogich”, później stowarzyszenie „Schronisko”. Przy kościele na Kőbánya działało Stowarzyszenie Katolickie Młodzieży Żeńskiej i „Stół Polski” pw. św. Stanisława Kostki. W 1925 r. rozpoczęto budowę kościoła, który 17 sierpnia 1930 r. konsekrował kard. A. Hlond. Obok kościoła polskiego pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy przy Ohegy u. 11 wybudowano schronisko dla starców i plebanię. Do pracy wśród węgierskiej Polonii angażowali się kapłani z różnych zakonów i zgromadzeń zakonnych, salezjanie, paulini, a także siostry elżbietanki z Poznania. Ponadto duszpasterz polskiego kościoła bardzo często zapraszał do swojej parafii kapłanów z Polski: do wygłoszenia rekolekcji, pomocy w okresie Bożego Narodzenia i Wielkiego Postu.
Article Details
Numer
Dział
Artykuły
Bibliografia
Adamczewski P., Sprawa budowy kościoła katolickiego w Nikolsku Ussuryjskim (Ussuryjsku) w świetle dokumentów przechowywanych w Rosyjskim Państwowym Archiwum Historycznym Dalekiego Wschodu we Władywostoku, „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo- Wschodniej” 52(2017) z. 1, s. 33-53.
Bender R., Ksiądz Karol Mikoszewski (X. Syxtus) 1822-1886, członek Rządu Tymczasowego Narodowego 1863, emigrant, zesłaniec, Warszawa: Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych 1982.
Csombor E., Działalność polskiego Kościoła katolickiego na Węgrzech w czasie drugiej wojny światowej, „Studia Polonijne” 15(1993), s. 45-53 .
Czynności pasterskie, „Kronika Dyecezyi Kujawsko-Kaliskiej” 7(1916), s. 232-233, 236.
Emigracja włościan, „Kurjer Lwowski”, Nr 100, 11 kwietnia 1899, s. 3.
Emigracja włościan, „Kurjer Lwowski”, Nr 128, 9 maja 1899, s. 4.
Gojawiczyńska B., Tradycja 3 maja wśród Polonii węgierskiej (do 1944 r.), „Acta Universitatis Lodziensis” Folia Historica 40(1991), s. 97-125.
Gumplowicz M., Polacy na Węgrzech. Studium etnograficzno-historyczne (Z teki pozgonnej), Lwów: Towarzystwo ludoznawcze 1903.
Józefowicz M. ks., Kościół polski i jego duszpasterz – ks. Wincenty Danek w nowej sytuacji, [w:] Bogu – Ojczyźnie – Bliźniemu. Duchowni w życiu wychodźstwa polskiego na Węgrzech 1939-1945. Istennek – A Hazának – Felebarátaimnak. Lelkészek a lengyel menekültek életében Magyarországon 1939-1945, red. K. Łubczyk, Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM 2005.
Józefowicz M. ks., Kościół polski w Budapeszcie „Małym Rapperswil”, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 65(1996), s. 427-441.
Kaczmarek U., Na węgierskiej ziemi. Rzecz o Polonii węgierskiej, Poznań: Ars Nova 1999.
Kaczmarek U., Rola polskiego kościoła rzymskokatolickiego w życiu Polonii węgierskiej, „Studia Polonijne” 10(1986), s. 287-294.
Kapronczay K., Polscy duchowni w podwójnej roli, [w:] Bogu – Ojczyźnie – Bliźniemu. Duchowni w życiu wychodźstwa polskiego na Węgrzech 1939-1945. Istennek – A Hazának – Felebarátaimnak. Lelkészek a lengyel menekültek életében Magyarországon 1939-1945, red. K. Łubczyk, Warszawa Oficyna Wydawnicza RYTM 2005.
Kraszewski P., Polacy na Węgrzech, [w:] Polonia w Europie, red. E. Szydłowska-Cegłowa, Poznań: PAN 1992.
Krętosz J. ks., Duchowieństwo archidiecezji lwowskiej na terenie diecezji katowickiej po 1945 r., „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 37(2004), z. 2, s. 200-216.
Kronika Polonii Zagranicznej. Uroczystości polskie w Budapeszcie, „Polacy Zagranicą” 8(1938), s. 51.
Krzyżak L. ks., Kanoniczna struktura polskiej parafii personalnej w Budapeszcie w świetle historii jej erygowania i działalności, [w:] Polska – Węgry drogą Wspólnoty Wyszehradzkiej, pod red. Ks. Jana Zimnego, Stalowa Wola–Kraków: Eikon Plus 2016.
Kusek J. TChr, Polacy na Węgrzech w latach 1918-1939, „Nasza Przeszłość” 81(1994), s. 259-277.
Listy z kraju – Jasło (Emigracja do Węgier), „Kurjer Lwowski”, Nr 275, 4 października 1898, s. 3.
Lorenc G. OSPPE, Amerykańska Częstochowa, Doylestown, PA: Narodowe Sanktuarium Matki Bożej Częstochowskiej 1989.
Nir R., Zembrzuski Michał OSPE, [w:] Encyklopedia katolicka, t. 20, red. E. Gigilewicz, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 2014, kol. 1347.
Od Polaków w Peszcie. Odezwa, „Dziennik Chicagoski” Nr 197, 25 sierpnia 1910, s. 2.
Okołowicz J., Wychodźstwo i osadnictwo polskie przed wojną, Warszawa: Nakł. Urzędu Emigracyjnego: Skł. gł. Księgarnia Gebethnera i Wolffa 1920.
Olszewski D. ks., Życie religijne polskich środowisk emigracyjnych na przełomie XIX i XX wieku (Zarys problematyki badawczej), „Roczniki Humanistyczne” 34(1986), z. 2, s. 387-392.
Piech S. ks., Akcje duszpasterskie księży diecezji tarnowskiej wśród polskiego wychodźstwa sezonowego za granicą (1904-1913), „Studia Polonijne” 9(1985), s. 83-101.
Piech S. ks., Emigracja z diecezji tarnowskiej w świetle ankiet Konsystorza z lat 1907 i 1910, „Nasza Przeszłość” 65(1986), s. 145-197.
Pietrzykowski J. SDB, Towarzystwo Salezjańskie w Polsce w warunkach okupacji 1939-1945, Warszawa: IPN 2015.
Pilch A., Trendy migracji zarobkowej ludności Galicji w XIX i XX w. (do 1918 r.), [w:] Mechanizmy polskiej migracji zarobkowej, red. C. Bobińska, Warszawa: Książka i Wiedza 1976.
Pitoń J. CM, Księża polscy w Brazylii 1848-1984, [w:] Zmagania polonijne w Brazylii, t. 4: Owocująca przeszłość, red. T. Dworecki SVD, Warszawa: ATK 1987.
Polacy na Węgrzech, „Polacy Zagranicą” 1(1933), s. 22-24.
Reychman J., Dzieje Polonii węgierskiej, [w:] Problemy Polonii zagranicznej, t. 5, Warszawa: Interpress 1966-1967, s. 47-62.
Rocznik Archidiecezyj Gnieźnieńskiej i Poznańskiej na 1938 Rok, Poznań: Księgarnia św. Wojciecha 1938.
Rocznik diecezji włocławskiej 1939, Włocławek: nakładem Kurii Diecezjalnej 1939.
Rokicki Cz., O wychodźstwie polskim na Węgrzech, „Polski Przegląd Emigracyjny” 1912, nr 7, s. 281.
R[ulka] K. ks., Ks. Julian Brylik, „Kronika Diecezji Włocławskiej”. Dodatek do numeru 10-11, 72(1989), s. 9.
Salezjański Instytut Teologiczny w Krakowie 1939-1945, Kronika, oprac. i wyd. W.W. Żurek, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 2022.
Sikora G. CMW, Prosto z misji. Salezjańskie misje na Węgrzech, „Misje Salezjańskie” 4(2011), nr 143, s. 6-11.
Stefańczyk W.T., Mniejszość polska na Węgrzech. Stan i potrzeby badań, „Konteksty Kultury” 10(2013), z. 4, s. 479-488.
Szymański J. ks., Duszpasterze Polonii i Polaków za granicą. Słownik biograficzny, t. 2, Lublin: Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna 2011; t. 3, Rzeszów: Bonus Liber 2020.
Szymański J. ks., Kościół katolicki w trosce o emigrację z ziem polskich na przełomie XIX i XX w., „Fides, Ratio et Patria. Studia Toruńskie” 2016, nr 4, s. 107-122.
Szymański J. ks., Węgry, Duszpasterstwo polonijne, [w:] Encyklopedia katolicka, t. 20, red. E. Gigilewicz, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 2014, kol. 412-413.
Świda A., Inspektorzy polskich prowincji salezjańskich, cz. 2, Warszawa: Salezjański Ośrodek Misyjny 1990.
Ungar W., Polacy na Węgrzech, „Przegląd Emigracyjny” 1893, nr 2, s. 13-16.
Węgry – Polska kolonia w Nitz Vagos, „Missye Katolickie” 2(1899), s. 53.
Wieliczko M., Duszpasterstwo cywilne i wojskowe wychodźstwa polskiego na Węgrzech w latach II wojny światowej, [w:] Historia duszpasterstwa wojskowego na ziemiach polskich, red. J. Ziółek i in., Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 2004.
Wieliczko M., Kőbánya; chłopska, robotnicza, polska dzielnica Budapesztu na przełomie XIX-XX wieku, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F, Historia” 54-55(1999-2000), s. 317-327.
Wieliczko M., Ksiądz Wincenty Danek (1870-1945), „Studia Polonijne” 17(1996), s. 171-184.
Wieliczko M., Polacy na Węgrzech, Lublin: Polonijne Centrum Kulturalno-Oświatowe UMCS 1977.
Wieliczko M., Praca i publicystyka duszpasterzy wychodźstwa polskiego na Węgrzech w latach 1939-1944, [w:] Historia i archiwistyka. Studia z dziejów Polski, Polonii i archiwistyki. Księga dedykowana Księdzu doktorowi Romanowi Nirowi, red. J. Farys i in., Gorzów Wlkp.: Zamiejscowy Wydział Kultury Fizycznej poznańskiej AWF 2004.
Wieliczko M., Statuta Stowarzyszenia Polaków zamieszkałych w Budapeszcie pod nazwą „Stowarzyszenie Bratniej Pomocy” (A Pestudán lakό Lengyelek Testvér-segélyzό Egyeletének Alapszábalyai, Budapest 1874), „Rocznik Polonijny” 1984/85, nr 5-6, s. 277-286 .
Wołczański J. ks., Eksterminacja narodu polskiego i Kościoła rzymskokatolickiego przez ukraińskich nacjonalistów w Małopolsce Wschodniej w latach 1939-1945. Materiały źródłowe, cz. 1, Kraków: Studio Format. Zakład Graficzny COLONEL 2005.
Wołczański J. ks., Listy ks. Wincentego Danka do abp. Józefa Bilczewskiego z lat 1900-1919 (część I), „Studia Polonijne” 42(2021), s. 495-543.
Wójcik S. ks., Praca kapłanów archidiecezji lwowskiej na Dolnym Śląsku, „Studia Polonijne” 17(1996), s. 45-96.
Wspomnienia z niedawnej przeszłości przez ks. Adama Słotwińskiego, pijara zebrane Wielce Czcigodnemu, Ojczyźnie zasłużonemu Mężowi Wnemu Panu Stefanowi Buszczyńskiemu poświęcone, Część pierwsza (1860-1871), Kraków: nakładem autora 1892.
Wyszyński kard. S., Pro memoria. Zapiski z lat 1948-1949 i 1952-1953, red. M. Bujnowska i in., Warszawa : IPN–UKSW 2007.
Zając M., Działalność apostolska polskich sióstr elżbietanek za granicą, „Nasza Przeszłość” 55(1981), s. 433-471.
Zbudniewek J. ZP, O. Michał Zembrzuski nie żyje, „Studia Claromontana” 22(2004), s. 822-831.
Zbudniewek J., Raczyński Kajetan OSPE, [w:] Encyklopedia katolicka, t. 16, red. E. Gigilewicz, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 2012, kol. 1057-1058.
Zbudniewek J. ZP, Wkład paulinów dla Polonii na obczyźnie, [w:] Działalność męskich zgromadzeń zakonnych wśród Polonii, red. ks. J. Bakalarz i in., Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL 1982.
Zembrzuski M., Wspomnienia z pobytu na Węgrzech w latach 1934-1947. Z języka węgierskiego tłumaczył i komentarzem zaopatrzył Mieczysław Ostoja-Mitkiewicz, „Studia Claromontana” 22(2004), s. 193-390.
Bender R., Ksiądz Karol Mikoszewski (X. Syxtus) 1822-1886, członek Rządu Tymczasowego Narodowego 1863, emigrant, zesłaniec, Warszawa: Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych 1982.
Csombor E., Działalność polskiego Kościoła katolickiego na Węgrzech w czasie drugiej wojny światowej, „Studia Polonijne” 15(1993), s. 45-53 .
Czynności pasterskie, „Kronika Dyecezyi Kujawsko-Kaliskiej” 7(1916), s. 232-233, 236.
Emigracja włościan, „Kurjer Lwowski”, Nr 100, 11 kwietnia 1899, s. 3.
Emigracja włościan, „Kurjer Lwowski”, Nr 128, 9 maja 1899, s. 4.
Gojawiczyńska B., Tradycja 3 maja wśród Polonii węgierskiej (do 1944 r.), „Acta Universitatis Lodziensis” Folia Historica 40(1991), s. 97-125.
Gumplowicz M., Polacy na Węgrzech. Studium etnograficzno-historyczne (Z teki pozgonnej), Lwów: Towarzystwo ludoznawcze 1903.
Józefowicz M. ks., Kościół polski i jego duszpasterz – ks. Wincenty Danek w nowej sytuacji, [w:] Bogu – Ojczyźnie – Bliźniemu. Duchowni w życiu wychodźstwa polskiego na Węgrzech 1939-1945. Istennek – A Hazának – Felebarátaimnak. Lelkészek a lengyel menekültek életében Magyarországon 1939-1945, red. K. Łubczyk, Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM 2005.
Józefowicz M. ks., Kościół polski w Budapeszcie „Małym Rapperswil”, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 65(1996), s. 427-441.
Kaczmarek U., Na węgierskiej ziemi. Rzecz o Polonii węgierskiej, Poznań: Ars Nova 1999.
Kaczmarek U., Rola polskiego kościoła rzymskokatolickiego w życiu Polonii węgierskiej, „Studia Polonijne” 10(1986), s. 287-294.
Kapronczay K., Polscy duchowni w podwójnej roli, [w:] Bogu – Ojczyźnie – Bliźniemu. Duchowni w życiu wychodźstwa polskiego na Węgrzech 1939-1945. Istennek – A Hazának – Felebarátaimnak. Lelkészek a lengyel menekültek életében Magyarországon 1939-1945, red. K. Łubczyk, Warszawa Oficyna Wydawnicza RYTM 2005.
Kraszewski P., Polacy na Węgrzech, [w:] Polonia w Europie, red. E. Szydłowska-Cegłowa, Poznań: PAN 1992.
Krętosz J. ks., Duchowieństwo archidiecezji lwowskiej na terenie diecezji katowickiej po 1945 r., „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 37(2004), z. 2, s. 200-216.
Kronika Polonii Zagranicznej. Uroczystości polskie w Budapeszcie, „Polacy Zagranicą” 8(1938), s. 51.
Krzyżak L. ks., Kanoniczna struktura polskiej parafii personalnej w Budapeszcie w świetle historii jej erygowania i działalności, [w:] Polska – Węgry drogą Wspólnoty Wyszehradzkiej, pod red. Ks. Jana Zimnego, Stalowa Wola–Kraków: Eikon Plus 2016.
Kusek J. TChr, Polacy na Węgrzech w latach 1918-1939, „Nasza Przeszłość” 81(1994), s. 259-277.
Listy z kraju – Jasło (Emigracja do Węgier), „Kurjer Lwowski”, Nr 275, 4 października 1898, s. 3.
Lorenc G. OSPPE, Amerykańska Częstochowa, Doylestown, PA: Narodowe Sanktuarium Matki Bożej Częstochowskiej 1989.
Nir R., Zembrzuski Michał OSPE, [w:] Encyklopedia katolicka, t. 20, red. E. Gigilewicz, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 2014, kol. 1347.
Od Polaków w Peszcie. Odezwa, „Dziennik Chicagoski” Nr 197, 25 sierpnia 1910, s. 2.
Okołowicz J., Wychodźstwo i osadnictwo polskie przed wojną, Warszawa: Nakł. Urzędu Emigracyjnego: Skł. gł. Księgarnia Gebethnera i Wolffa 1920.
Olszewski D. ks., Życie religijne polskich środowisk emigracyjnych na przełomie XIX i XX wieku (Zarys problematyki badawczej), „Roczniki Humanistyczne” 34(1986), z. 2, s. 387-392.
Piech S. ks., Akcje duszpasterskie księży diecezji tarnowskiej wśród polskiego wychodźstwa sezonowego za granicą (1904-1913), „Studia Polonijne” 9(1985), s. 83-101.
Piech S. ks., Emigracja z diecezji tarnowskiej w świetle ankiet Konsystorza z lat 1907 i 1910, „Nasza Przeszłość” 65(1986), s. 145-197.
Pietrzykowski J. SDB, Towarzystwo Salezjańskie w Polsce w warunkach okupacji 1939-1945, Warszawa: IPN 2015.
Pilch A., Trendy migracji zarobkowej ludności Galicji w XIX i XX w. (do 1918 r.), [w:] Mechanizmy polskiej migracji zarobkowej, red. C. Bobińska, Warszawa: Książka i Wiedza 1976.
Pitoń J. CM, Księża polscy w Brazylii 1848-1984, [w:] Zmagania polonijne w Brazylii, t. 4: Owocująca przeszłość, red. T. Dworecki SVD, Warszawa: ATK 1987.
Polacy na Węgrzech, „Polacy Zagranicą” 1(1933), s. 22-24.
Reychman J., Dzieje Polonii węgierskiej, [w:] Problemy Polonii zagranicznej, t. 5, Warszawa: Interpress 1966-1967, s. 47-62.
Rocznik Archidiecezyj Gnieźnieńskiej i Poznańskiej na 1938 Rok, Poznań: Księgarnia św. Wojciecha 1938.
Rocznik diecezji włocławskiej 1939, Włocławek: nakładem Kurii Diecezjalnej 1939.
Rokicki Cz., O wychodźstwie polskim na Węgrzech, „Polski Przegląd Emigracyjny” 1912, nr 7, s. 281.
R[ulka] K. ks., Ks. Julian Brylik, „Kronika Diecezji Włocławskiej”. Dodatek do numeru 10-11, 72(1989), s. 9.
Salezjański Instytut Teologiczny w Krakowie 1939-1945, Kronika, oprac. i wyd. W.W. Żurek, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 2022.
Sikora G. CMW, Prosto z misji. Salezjańskie misje na Węgrzech, „Misje Salezjańskie” 4(2011), nr 143, s. 6-11.
Stefańczyk W.T., Mniejszość polska na Węgrzech. Stan i potrzeby badań, „Konteksty Kultury” 10(2013), z. 4, s. 479-488.
Szymański J. ks., Duszpasterze Polonii i Polaków za granicą. Słownik biograficzny, t. 2, Lublin: Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna 2011; t. 3, Rzeszów: Bonus Liber 2020.
Szymański J. ks., Kościół katolicki w trosce o emigrację z ziem polskich na przełomie XIX i XX w., „Fides, Ratio et Patria. Studia Toruńskie” 2016, nr 4, s. 107-122.
Szymański J. ks., Węgry, Duszpasterstwo polonijne, [w:] Encyklopedia katolicka, t. 20, red. E. Gigilewicz, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 2014, kol. 412-413.
Świda A., Inspektorzy polskich prowincji salezjańskich, cz. 2, Warszawa: Salezjański Ośrodek Misyjny 1990.
Ungar W., Polacy na Węgrzech, „Przegląd Emigracyjny” 1893, nr 2, s. 13-16.
Węgry – Polska kolonia w Nitz Vagos, „Missye Katolickie” 2(1899), s. 53.
Wieliczko M., Duszpasterstwo cywilne i wojskowe wychodźstwa polskiego na Węgrzech w latach II wojny światowej, [w:] Historia duszpasterstwa wojskowego na ziemiach polskich, red. J. Ziółek i in., Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 2004.
Wieliczko M., Kőbánya; chłopska, robotnicza, polska dzielnica Budapesztu na przełomie XIX-XX wieku, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F, Historia” 54-55(1999-2000), s. 317-327.
Wieliczko M., Ksiądz Wincenty Danek (1870-1945), „Studia Polonijne” 17(1996), s. 171-184.
Wieliczko M., Polacy na Węgrzech, Lublin: Polonijne Centrum Kulturalno-Oświatowe UMCS 1977.
Wieliczko M., Praca i publicystyka duszpasterzy wychodźstwa polskiego na Węgrzech w latach 1939-1944, [w:] Historia i archiwistyka. Studia z dziejów Polski, Polonii i archiwistyki. Księga dedykowana Księdzu doktorowi Romanowi Nirowi, red. J. Farys i in., Gorzów Wlkp.: Zamiejscowy Wydział Kultury Fizycznej poznańskiej AWF 2004.
Wieliczko M., Statuta Stowarzyszenia Polaków zamieszkałych w Budapeszcie pod nazwą „Stowarzyszenie Bratniej Pomocy” (A Pestudán lakό Lengyelek Testvér-segélyzό Egyeletének Alapszábalyai, Budapest 1874), „Rocznik Polonijny” 1984/85, nr 5-6, s. 277-286 .
Wołczański J. ks., Eksterminacja narodu polskiego i Kościoła rzymskokatolickiego przez ukraińskich nacjonalistów w Małopolsce Wschodniej w latach 1939-1945. Materiały źródłowe, cz. 1, Kraków: Studio Format. Zakład Graficzny COLONEL 2005.
Wołczański J. ks., Listy ks. Wincentego Danka do abp. Józefa Bilczewskiego z lat 1900-1919 (część I), „Studia Polonijne” 42(2021), s. 495-543.
Wójcik S. ks., Praca kapłanów archidiecezji lwowskiej na Dolnym Śląsku, „Studia Polonijne” 17(1996), s. 45-96.
Wspomnienia z niedawnej przeszłości przez ks. Adama Słotwińskiego, pijara zebrane Wielce Czcigodnemu, Ojczyźnie zasłużonemu Mężowi Wnemu Panu Stefanowi Buszczyńskiemu poświęcone, Część pierwsza (1860-1871), Kraków: nakładem autora 1892.
Wyszyński kard. S., Pro memoria. Zapiski z lat 1948-1949 i 1952-1953, red. M. Bujnowska i in., Warszawa : IPN–UKSW 2007.
Zając M., Działalność apostolska polskich sióstr elżbietanek za granicą, „Nasza Przeszłość” 55(1981), s. 433-471.
Zbudniewek J. ZP, O. Michał Zembrzuski nie żyje, „Studia Claromontana” 22(2004), s. 822-831.
Zbudniewek J., Raczyński Kajetan OSPE, [w:] Encyklopedia katolicka, t. 16, red. E. Gigilewicz, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 2012, kol. 1057-1058.
Zbudniewek J. ZP, Wkład paulinów dla Polonii na obczyźnie, [w:] Działalność męskich zgromadzeń zakonnych wśród Polonii, red. ks. J. Bakalarz i in., Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL 1982.
Zembrzuski M., Wspomnienia z pobytu na Węgrzech w latach 1934-1947. Z języka węgierskiego tłumaczył i komentarzem zaopatrzył Mieczysław Ostoja-Mitkiewicz, „Studia Claromontana” 22(2004), s. 193-390.