Kaaba versus Ringtheater – kościół świętego Krzyża – warszawski pogrom Żydów. Dwa światy i trzy tragedie w Modlitwie (1882) Cypriana Norwida

Bogdan Burdziej

doi:10.18290/sn.2038-11

Bogdan Burdziej Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Polska

DOI: https://doi.org/10.18290/sn.2038-11

Słowa kluczowe: Cyprian Norwid, literatura romantyzmu, literatura i historia, parabola literacka, modlitwa literacka, Ringtheater w Wiedniu, pożary teatrów, pogrom Żydów, warszawski pogrom Żydów 1881, islam w literaturze, Kaaba w literaturze, różaniec muzułmański w literaturze

Abstrakt

Przedmiotem artykułu jest Modlitwa, prozatorski drobiazg w późnej twórczości Cypriana Norwida. Jedna fraza z tekstu: „pod wrażeniem Teatru wiedeńskiego” pozwala w islamsko-‑arabskim kostiumie dostrzec odniesienie fabuły oraz innych składników utworu do trzech tragicznych zdarzeń rzeczywistych, bezpośrednio poprzedzających czas jego powstania (w styczniu 1882 r.). Wydarzeniami tymi są (w kolejności chronologicznej): pożar wiedeń-skiego Ringtheater w dniu 8 grudnia 1881 r. oraz dwie tragedie warszawskie – panika w kościele Świętego Krzyża podczas mszy świętej bożonarodzeniowej 25 grudnia i częściowo związany z nią trzydniowy pogrom ludności żydowskiej 25-27 grudnia tegoż roku. Odsłonięcie sugerowanych przez Norwida kontekstów pozwala odczytywać Modlitwę jako przypowieść, która przez krytykę zeświecczenia ludzi współczesnych wskazuje im drogę ku Bogu i pełni modlitwy.

Biogram autora

Bogdan Burdziej, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Polska

Bogdan Burdziej – Profesor, dr hab., historyk literatury na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Autor książek: Inny świat ludzkiej nadziei. „Szkice” Adama Szymańskiego na tle literatury zsyłkowej (1991); Super flumina Babylonis. Psalm 136(137) w literaturze polskiej XIX i XX wieku (1998); Izrael i krzyż. Tematy żydowskie w literaturze polskiej XIX wieku (2014).Współredaktor tomów zbiorowych: Zygmunt Krasiński – nowe spojrzenia (2001), Poezja i astronomia (2006), Sienkiewicz dzisiaj. Formy (nie)obecności(2010), Italia. Inspiracje włoskie w literaturach słowiańskich (nr czasopisma „Litteraria Copernicana, 2011), Wiktor Gomulicki znany i nieznany (2012); Profesor – Pamięci Artura Hutnikiewicza (nr „Litteraria Copernicana, 2016). Wydał: A. Szymański, Szkice (1998), F. Łasiewicki, Pamiętniki Woźnego Cenzury (1995), F. Jaskólski, Pasterze na Bachorzy. Sielanki kujawskie (2005)

Bibliografia

Burdziej B., „Lalka” Prusa o genezie pogromu warszawskiego (1881). Rekonesans problemu, [w:] Jubileuszowe „Żniwo u Prusa”, red. Z. Przybyła, Częstochowa 1998, s. 171-192.

Burdziej B., Marii Konopnickiej Modlitwy po pogromie warszawskim 1881 roku, [w:] Maria Konopnicka. Nowe studia i szkice, red. J.Z. Białek, T. Budrewicz, Kraków 1995, s. 51-62.

Burdziej B., Refleksja poetycka Wiktora Gomulickiego o Żydach po pogromie warszawskim 1881 roku, Acta UNC, Filol. Pol. (1998), z. 51, s. 23-43.

Danecki J., Podstawowe wiadomości o islamie, Warszawa 2007.

Gadamska-Serafin R., Świat arabsko-muzułmański w dziełach Norwida. Inspiracje i źródła, [w:] Kulturowy wymiar twórczości Norwida, red. J.C. Moryc, R. Zajączkowski, Lublin 2016, s. 39-83.

Gomulicki J.W., Metryki i objaśnienia, [w:] PWsz VII, 639.

Grzegorzek W., Dogmat Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. Rozprawa historyczno-dogmatyczna, Tarnów 1855.

Historische Bilder zu Ringtheater https://austria-forum.org/af/Bilder_und_Videos/Historische_Bilder_IMAGNO/Ringtheater

Niewczas Ł., Niewidoczna metafora. Strategie mówienia przenośnego w poezji Norwida, Lublin 2013.

Pelczar J., Ziemia Święta i islam czyli Szkice z pielgrzymki do Ziemi Świętej, którą w roku 1872 odbył i opisał …, cz. 2: Islam, Lwów 1875.

[Reiff A.?], Kilka słów z powodu warszawskich rozruchów, „Kurier Paryski” 1882, nr 9 z 15 stycznia, s. 2-3.

Strojnowski S., Ziemia i jej mieszkańcy. Opisy malownicze krajów, ludów i obyczajów; z najcelniejszych autorów ojczystych i cudzoziemskich, oraz własnych prac, t. I, Warszawa 1881.

Urbański A., Prolog, wygłoszony na scenie lwowskiej dnia 19 grudnia 1881 podczas przedstawienia danego na rzecz ofiar pożaru w wiedeńskim Ringtheater, [w:] Utwory poetyczne, wyd. 3, Lipsk 1884.