„Ten sam jest Bóg”. Norwid – Abd el-Kader - Ibn ‘Arabi
Abstrakt
Przesłanie Norwidowskiego wiersza Do Emira Abd el Kadera w Damaszku z roku 1860 wykazuje niezwykłą zbieżność z myślami wyrażonymi przez Abd el-Kadera w jego wydanym po francusku dziele Rappel à l’intelligent, avis à l’indifferent. Cinsiderations philosophiques, réligieuses, historiques etc. (Paris 1858). Jest wielce prawdopodobne, że Norwid znał wskazaną publikację algierskiego bohatera narodowego, mistyka i świętego islamu. Duchowa i intelektualna bliskość tych dwóch wybitnych myślicieli XIX stulecia jest uderzająca.
Źródłem uniwersalizmu religijnego Abd el-Kadera była nauka jego duchowego mistrza, twórcy muzułmańskiego mistycyzmu i najwybitniejszego teologa sufickiego późnego islamu – Ibn ‘Arabiego.
W poezji Norwida zainicjowany został w literaturze polskiej – osadzony na solidnym fundamencie metafizycznym i na uniwersalistycznych przesłankach wyłonionych z obu tradycji – okcydentalnej i orientalnej, prawdziwy dialog świata zachodniego z arabskim Wschodem, niepomiernie przekraczający swą głębią i merytorycznością wszelkie powierzchowne mody i orientalne stylizacje tamtej epoki. Norwid i arabski Emir z Damaszku nie tylko jednogłośnie wskazywali te same zagrożenia wynikające z błędnych założeń kulturowo-cywilizacyjnych europejskiej nowożytności oraz pragnęli przemodelować ją według wzorca doskonalszego, ale także wspólnie proponowali w swych pismach, by zamknąć (wpierw mentalnie, następnie na planie dziejów) starą epokę europocentryzmu i religijnego ekskluzywizmu, a otworzyć erę nową – humanizmu światowego
Bibliografia
Abd el-Kader, Autobiographie: écrite en prison en 1849 et publiée pour la première fois, trad. par Benmansour H., Paris 1995.
Abd el-Kader, Écrits spirituels, trad. par M. Chodkiewicz, Paris: Édition du Seuil 1982.
Abd el-Kader, Les Poésies d’Abd- el-Kader composées en Algérie et en France, par Pérès H., Alger 1932.
Abd el-Kader, Lettre aux Français: notes brèves destinées à ceux qui comprennent, pour attirer l’attention sur des problèmes essentiels, trad. intégrale sur les manuscrits originaux par R.R. Khawam, Paris 1977.
Abd el-Kader, Livre des haltes , trad. et ann. par M. Lagarde, Leiden 2000-2001.
Abd el-Kader, Poèmes métaphysiques, trad. par Abd ar-Razzâq Yahyâ (Ch.-A. Gilis), Beyrouth 1996.
Abd el-Kader, Rappel à l’intelligent, avis à l’indifferen. Cinsiderations philosophiques, réligieuses, historiques etc., trad. par G. Dugat, Paris 1858.
Abd el-Kader, The Spiritual Writings of Amir Abd al-Kader, trans. par J. Chrestensen, T. Manning, New York 1995.
Abd el-Kader, Un spirituel dans la modernité, sous la direction de A. Bouyerdene, É. Geoffroy, S.G. Simmon-Khedis, Damas 2012.
Arabowie. Słownik encyklopedyczny, red. M. Dziekan, Warszawa 2001.
Belejowska J., Abd el-Kader, Seria Wizerunki i życiorysy znakomitości tegoczesnych zebrane z najnowszych źródeł, nr 5, Warszawa 1861, s. 3-46.
Bellemare A., Abd el-Kader, sa vie politique et militaire, Paris 1863.
Benharrat A., L’oeuvre littérraire de l’emir Abd el-Kader, „L’Europe. Revue Littéraire Mensuelle” 1976 (VII-VIII), nr 567-568.
Bielawski J., Muhyi ad-Dīn Ibn’Arabi, moniste arabe musulman du XII-XIIIe s. et sa conception de l’unité de l’être (wahdat al-wuğūd – ou l’unité de l’existence, „Miscellanea Mediaevalia”, Veröffentlichungen des Thomas Instituts der Universität zu Köln, Berlin 1981, s. 738-745.
Bielawski J., Kozłowska J., Machut-Meudecka E., Skarżyńska-Bocheńska K., Nowa i współczesna literatura arabska XIX i XX wieku. Literatura arabskiego Maghrebu, Warszawa 1989.
Bielawski J., Skarżyńska-Bocheńska K., Jasińska J., Nowa i współczesna literatura arabska XIX i XX wieku. Literatura arabskiego Wschodu, Warszawa 1978.
Boutaleb A., Boutaleb Ch., Abd-El-Kader: Entre Résistance et Actions Humanitaires, Prose Publishing 2013.
Bouyerdene A., Abd El-Kader ou l’harmonie des contraires, Paris 2008.
Bouyerdene A., Emir Abd el-Kader: Hero and Saint of Islam, trans. Polit G., World Wisdom 2012.
Bouyerdene A., Bentounès K., Abd El Kader par ses contemporains: fragments d’un portrait, Paris 2008.
Chevalier J., Gheerbrant A., Dictionnaire des symbols, mythes, rêves, coutumes, gestes, formes, figures, couleurs, nombres, Paris 1994.
Cirlot A., A. Dictionary of Symboles, New York 1967.
Corbin H., L’imagination créatrice dans le soufisme d’Ibn ‘Arabi, Paris 1958.
Correspondance de l’Emir Abdelkader avec le Général Desmichels et documents relatifs à l’époque d’Abdelkader, Alger 2003.
Dambek Z., Wokół ody „Do Emira AbdelKadera w Damaszku”, [w:] taż, Cyprian Norwid a tradycje szlacheckie, Poznań 2012, s. 176-182.
Daumas E., Les chevaux du Sahara et les moeurs du desert par le général E. Daumas, Directeur des affaires de l’Algérie, avec des commentaries par L’Émir Abd-el-Kader, wyd. 5, Paris 1858.
Dąbrowicz E., Norwid czytelny, [w:] Jak czytać Norwida? Postawy badawcze, metody, weryfikacje, red. B. Kuczera-Chachulska, J. Trzcionka, Warszawa 2008.
de Decker B., Thonissen J.J., Biographie d’Abd-El-Kader... – Primary Source Edition, Charleston: Nabu Press 2014.
Discours de son eminence le cardinal Donnet, archevêque de Bordeaux, sur Adb el-Kader et les massacres de Syrie, „Revue d’Aquitaine” (1861), nr 5, 5, s. 141.
Étienne B., Abdelkader, Paris 2012.
Étienne B., Pouillon F., Abd el-Kader le magnanime, Paris 2003.
Feliksiak E., Czy Norwid był poetą pustyni?, [w:] Strona Norwida. Studia i szkice ofiarowane Profesorowi Sawickiemu, red. P. Chlebowski, W. Toruń, E. Żwirkowska, E. Chlebowska, Lublin 2008, s. 109-122.
Gadamska-Serafin R., Orient Norwida. Wybrane arabica i islamica literackie, [w:] Georomantyzm, red. E. Dąbrowicz, M. Lula, K. Sawicka-Mierzyńska, D. Zawadzka, Białystok 2015, s. 306-335.
Goethe J. W., Wybór poezji, oprac. Z. Ciechanowska, Wrocław 1955.
Ibn ‘Arabi, Droga do Pana Mocy. O wycofaniu, przeł. J. Szczepański, Poznań 2003.
Ibn ‘Arabi, Fusûs al-Hikam, http://www.ibnarabisociety.org/ibnarabi.html
Ibn ‘Arabi, Księga o podróży nocnej do najbardziej szlachetnego miejsca, przeł., wstępem i komentarzem opatrzyła J. Wronecka, Warszawa 1990.
Ibn ‘Arabi, Selected poems, transl. & introd. P. Smith, Book Heaven 2008.
Ibn ‘Arabi, The Meccan Revelations, transl. W.C. Chittick, J.W. Morris, t. I-II, New York 2002.
Ibn ‘Arabi, Traktat o miłości, przeł. J. Wronecka, Warszawa 2010.
Jastrun M., Interpretacje. Trzy wiersze z „Vade-mecum”, „Poezja” 1970, nr 6, s. 6-16.
Kasznik A.H., Abd el-Kader 1808-1883, Wrocław 1977.
Kiser J.W., Commander of the Faithful: The Life and Times of Emir Abd El-Kader, New York 2008.
Koran, przeł. Tarak Buczacki J.M., Warszawa 1858, http://www.planetaislam.com/koran_bu czacki.html.
Kudyba W., „Aby mowę chrześcijańską odtworzyć na nowo…”. Norwida mówienie o Bogu, Lublin 2000.
Kuźma E., Mit Orientu i kultury Zachodu w literaturze XIX i XX wieku, Szczecin 1980.
de Lacroix A., Histoire privée et la politique d’Abd el-Kader, Paris 1845.
Landau R., The philosophy of Ibn ‘Arabi, London 1959.
Les poésies d’Abd El-Kader composées en Algérie et en France, „Revue Africaine” 1932.
L’un et le multiple: pour une nouvelle lecture de la poésie mystique de l’Emir Abdelkader, trad. par M.S. Dib, Alger 2002.
Marston E., The Compassionate Warrior: Abd El-Kader of Algeria, Bloomington: Wisdom Tales 2013.
Menocal M.R., Ozdoba świata. Jak muzułmanie, żydzi i chrześcijanie tworzyli kulturę tolerancji w średniowiecznej Hiszpanii, Kraków 2006.
Niewczas Ł., „Stolica” – pęknięty obraz, „Studia Norwidiana” 2008, nr 26, s. 99-114.
Norwid C., Dzieła wszystkie, t. I-XI, oprac. J.W. Gomulicki, Warszawa 1971.
Norwid C., Pisma zebrane, t. A, oprac. Przesmycki Z., Kraków 1912.
Palacios M.A., La Escatologia musulmana en la „Divina Comedia”, Madrid 1919.
Palacios M.A., L’Islam christianisé: Etude sur le Soufisme d’Ibn ‘Arabi de Murcie, trad. par B. Dubant, Paris 1982.
Reizler S., L’émir Abd el-Kader et la papauté, „C.R. Séances Académie des Sciences d’Outre-mer” 1958, vol. 18, nr 8, s. 329-335.
Sawicki S., Religijność liryki Norwida, [w:] Polska liryka religijna, red. S. Sawicki, P. Nowaczyński, Lublin 1983, s. 59-60.
Trojanowiczowa Z., Dambek Z., przy współudziale Czarnomorskiej J., Kalendarz życia i twórczości Cypriana Norwida, t. I: 1821-1860, Poznań 2007.
Wronecka J., Ibn ‘Arabi i jego doktryna jedności istnienia (wahdat al-wuğūd), „Euhemer” 1986, nr 2(140), s. 33-42.
Wronecka J., Le Kitāb al-isrā ilā al-maqām al-asrā d’Ibn‘Arabi, „Annales Islamologiques”, t. XX, IFAO Le Caire 1984, s. 15-27.
Young P., Ibn ‘Arabi: Towards a Universal Point of View, A paper given at the MIAS Symposium, Oxford 1999.
Copyright (c) 2016 Studia Norwidiana
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
