Duchowość bizantyjska na tle misji cyrylo-metodiańskiej na Wielkich Morawach. Aspekt antropologiczny
Abstrakt
Chociaż misji Braci Sołuńskich na Wielkie Morawy w 863 r. zostało poświęconych wiele tekstów naukowych, to jednak kwestie dotyczące jej duchowości pozostają raczej poza obszarem zainteresowań badaczy. Celem niniejszego artykułu jest pokazanie, czy i w czym duchowość cyrylo-metodiańska jest innowacyjna wobec swego wzorca bizantyjskiego – konkretnie na przykładzie antropologii tak jednostkowej, tak też w jej wymiarze politycznym.
Naszkicowany został zarys kontekstu duchowościowego, w ramach którego realizowana była misja wielkomorawska. Później zanalizowano konkretne teksty, których rodowód w związku z misją wielkomorawską jest bezsporny. Na koniec zaś starano się uściślić miarę innowacyjności tejże misji w stosunku do jej wzorca realizowanego w Bizancjum.
Bibliografia
Aleš P.: Byzantské misijní pojetí a otázka bohoslužby cyrilometodějské. „Pravoslavný teologický sborník” 3:1971 s. 97-115.
Avenarius A.: Byzantská kultúra v slovanskom prostredí v VI.-XII. storočí. K problému recepcie a transformácie. Bratislava: Veda 1992.
Bugel W.: Kritéria určovania obradovej príslušnosti cyrilometodskej misie. W: Duchovné, intelektuálne a politické pozadie cyrilometodskej misie pred jej príchodom na Veľkú Moravu. Monografia príspevkov z medzinárodného vedeckého symposia Nitra, 2. júl 2007. Nitra: FF UKF 2007 s. 90-103.
Čegovnik S.: Wkład braci Cyryla i Metodego w dzieło chrześcijańskiej tożsamości współczesnej Europy. W: Cyryl i Metody apostołowie i nauczyciele Słowian. Studia i dokumenty. T. 1. Lublin: RW KUL 1991 s. 195–205.
Cyryl Turowski. Homilie Paschalne. Przekład z języka cerkiewnosłowiańskiego i komentarz Wacław Hryniewicz OMI. Opole: Wyd. Św. Krzyża 1992.
Dinekov P.: La personalità di Metodio maestro degli Slavi. Sofia 1985.
Dostálová R.: Byzantská vzdělanost. Praha: Vyšehrad 1990.
Dvorník F.: Byzantské misie u Slovanů, Praha: Vyšehrad 1970.
Eldarov G.: Święci Cyryl i Metody – ojcowie teologii słowiańskiej. W: Cyryl i Metody apostołowie i nauczyciele Słowian. Studia i dokumenty. T. 1. Lublin: RW KUL 1991 s. 45–54.
Engelhardt N. Mission und Politik in Byzanz. Ein Beitrag zur Strukturalanalyse byzantinischer Mission zur Zeit Justins und Justianians, München 1974.
Górka L.: Główne rysy teologii i duchowości dzieła ewangelizacyjnego św. Cyryla i Metodego. „Biuletyn Ekumeniczny” 1995 nr 2/94 s. 44–54.
Górka L.: Svatí Cyril a Metoděj. Ekumenická dimenze smíření. Velehrad: Refugium 2007.
Górka L.: Trwałe wartości tradycji cyrylo-metodiańskiej. W 1100-lecie śmierci św. Metodego. W: Cyryl i Metody apostołowie i nauczyciele Słowian. Studia i dokumenty. T. 1. Lublin: RW KUL 1991 s. 185–194.
Grivec F.: Slovanští apoštolé sv. Cyril a Metoděj. Olomouc 1927.
Hnilica J.: Svätí Cyril a Metod horliví hlásatelia božieho slova a verní pastieri cirkvi. Bratislava: Lúč 1990.
Hryniewicz W.: Chrystus zmartwychwstał. Motywy paschalne w pismach metropolity Iłariona. Warszawa: Verbinum 1995.
Hryniewicz W.: Staroruska teologia paschalna w świetle pism św. Cyryla Turowskiego. Warszawa: Verbinum 1993.
Hurbanič M.: Od teórie k praktickému misionárstvu: patriarcha Fótios. W: Duchovné, intelektuálne a politické pozadie cyrilometodskej misie pred jej príchodom na Veľkú Moravu. Monografia príspevkov z medzinárodného vedeckého symposia Nitra, 2. júl 2007. Nitra: FF UKF 2007 s. 74-82.
Иванов С.А.: Византийское миссионерство: Можно ли сделать из «варвара» христианина? Москва: «Языки славянской культуры» 2003.
Ivanov S.A.. Byzantské misie aneb je možné udělat z „barbara“ křesťana? Červený Kostelec: Pavel Mervart 2012.
Ivanová-Šalingová M., Maníková Z.: Slovník cudzích slov. Bratislava: SPN 1979.
Koprda P.: Poznámky k prekladom Konštantínovho Proglasu. W: Význam kultúrneho dedičstva sv. Cyrila a Metoda pre Európu. Nitra: FF UKF 2008 s. 116-124.
Krátky slovník slovenského jazyka. Bratislava: Veda 1987.
Kučera M.: Překlad Proglasu jako výraz úcty. „Theologická Revue” 76:2005 nr 1 s. 27-31.
Lacko M.: Sv. Cyril a Metod. Rím: SÚSCM 1969.
Mareš F.V.: Cyrilometodějská tradice a slavistika. Praha: Torst 2000.
Meško M.: Právny systém v byzantskej ríši v 8. a v 9. storočí. W: Duchovné, intelektuálne a politické pozadie cyrilometodskej misie pred jej príchodom na Veľkú Moravu. Monografia príspevkov z medzinárodného vedeckého symposia Nitra, 2. júl 2007. Nitra: FF UKF 2007 s. 223-231.
Michalov J.: Duchovná a vzdelanostná príprava solúnskych bratov na misiu na Veľkej Morave a metódy práce na misii. W: Duchovné, intelektuálne a politické pozadie cyrilometodskej misie pred jej príchodom na Veľkú Moravu. Monografia príspevkov z medzinárodného vedeckého symposia Nitra, 2. júl 2007. Nitra: FF UKF 2007 s. 17-21.
Miškovič A.: Apoštoli Slovienov. Sborník štúdií s obrázkovou prílohou k 1100. výročiu príchodu sv. Cyrila a Metoda na Veľkú Moravu. Trnava: SSV 1963.
Naydenova D.: Cyrillo-Methodian juridical Heritage in medieval Bulgaria. W: Poznávanie kultúrneho dedičstva sv. Cyrila a Metoda. Nitra: FF UKF 2007 s. 76-93.
Николова С.: Проблемът за философските възгледи на Константин Кирил. W: Кирило-методиевски студии. T. 5. София: Българска Академия на науките 1988 s. 32-46.
Petrović A. M.: Ancient meaning of the word: the importace of the translation of the word Logos – the importace for Slavic culture. W: Význam kultúrneho dedičstva sv. Cyrila a Metoda pre Európu. Nitra: FF UKF 2008 s. 263-276.
Porada R.: Dowartościować kompromis. Próba reinterpretacji pojęcia w kontekście ochrony praw mniejszości narodowych i relacji międzykościelnych. W: Poszerzona Unia Europejska. Szanse i zagrożenia dla mniejzości narodowo-etnicznych. Opole: RW WT UO 2004 s. 25-32.
Špidlík T.: Duchovní jednota nové Evropy. Olomouc: Refugium 2007.
Špidlík T.: Řehoř Naziánský – mistr a inspirátor Konstantína Cyrila. W: T. Špidlík, P. Ambros. Svatí Cyril a Metoděj mezi námi. Vybrané otázky cyrilometodějské tradice. Bibliografie 1990-2011. Velehrad: Refugium 2011 s. 16-24.
Tkadlčík V.: Byzantinischer und römischer Ritus in der slavischen Liturgie. W: Wegzeichen. Festschrift H.M. Biedermann. Würzburg 1971 s. 313-332.
Tkadlčík V.: Byzantský a římský ritus ve slovanské bohoslužbě. „Duchovní pastýř” 27:1978 nr 1 s. 4-10.
Tkadlčík V.: Slovanská liturgie sv. Petra. „Duchovní pastýř” 26:1977 nr 1 s. 13-14 i nr 2 s. 22-26.
Turčány V.: Ten, který stále miloval moudrost. „Theologická Revue” 76:2005 nr 1 s. 18-26.
Turčány V.: Výklad a preklad – alebo – nad osobitnou obraznosťou Proglasu. W: Poznávanie kultúrneho dedičstva sv. Cyrila a Metoda. Nitra: FF UKF 2007 s. 108-114.
Vavřínek V.: ‛Nemáme takového učitele, který by nám pravou křesťanskou víru vyložil’. Evropské souvislosti historie cyrilometodějské misie. „Církevní dějiny” 2011 nr 8 s. 67-75.
Veselý J.M.: Griderano le pietre. Commento all’enciclica „Slavorum Apostoli” di Giovanni Paolo II. Roma: Istituto Schiller 1987.
Veselý J.M.: Co dává Velehrad Evropě. Olomouc: MCM 1994.
Vodopivec J.: La teologia e la spiritualità dei SS. Cirillo e Metodio. W: Cirillo e Metodio i Santi Apostoli degli Slavi. Conferenze tenute nel Pontificio Istituto Orientale nei giorni 9-11 Maggio 1963 per commemorare l’undecimo Centenario della Missione dei SS. Fratelli nella Grande Moravia. Roma: PIO 1964 s. 103–133.
Zlámal B.: Cyrilometodějské kapitoly 880-1880-1980. Olomouc 1980.
