Methodological Paradigms in the Contemporary Pastoral Theology

Abstrakt

Paradygmaty metodologiczne we współczesnej teologii pastoralnej

Powszechnie przyjmuje się podział dyscyplin teologicznych na historyczne, systematyczne i praktyczne. Teologia pastoralna należy zdecydowanie do ostatniej z wymienionych grup. Wskazany podział nie jest jednak na tyle ostry, żeby teologia pastoralna pozbawiona była wogóle związku z dyscyplinami teologii historycznej czy systematycznej. Wręcz przeciwnie teologia pastoralna ściśle współpracuje z tymi dyscyplinami, czerpiąc z ich rezultatów badań przede wszystkim przesłanki normatywne do własnej refleksji. Ponadto w swoich badaniach teolodzy pastoralni posługują się dość często typową dla teologii systematycznej i historycznej paletą metod dedukcyjnych. Jednakże metody dedukcyjne są niewystarczające wobec wyzwań stojących przed współczesną teologią pastoralną, której celem jest tworzenie adekwatnych do aktualnych uwarunkowań społeczno-kulturowych modeli działalności zbawczej zarówno indywidualnych chrześcijan, jak i różnych grup Ludu Bożego. W celu wypracowania modeli skutecznej działalności zbawczej konieczne jest systematyczne badanie dynamicznej rzeczywistości społecznej Kościoła, a do tego nieodzowne jest zastosowanie metod indukcyjnych. Trudność prowadzenia nowatorskich badań w teologii pastoralnej, zwanej również teologią praktyczną, polega na poprawnym łączeniu metod dedukcyjnych z metodami indukcyjnymi. W powyższym kontekście zrodziło się pytanie naukowe o paradygmaty metodologiczne w teologii pastoralnej.

Współcześnie można wskazać przynajmniej trzy paradygmaty metodologiczne teologii pastoralnej. Według paradygmatu kard. J. Cardijna, wyrażanego zazwyczaj triadą widzieć – ocenić – działać, trzeba najpierw rozpoznać poprawnie analizowaną sytuację zbawczą, następnie dokonać oceny tej sytuacji w świetle kryteriów teologicznych, aby w końcu wyprowadzić z konfrontacji opisu sytuacji i jej oceny wnioski pastoralne dla aktualnej działalności Kościoła. Paradygmat trzech etapów analizy teologicznopastoralnej, którego podwaliny zostały stworzone przez twórców nurtu eklezjologicznego teologii pastoralnej (K. Rahner, H. Schuster, F. Klostermann), został dopracowany i rozwinięty przez pastoralistów KUL, szczególnie ks. W. Piwowarskiego i R. Kamińskiego. Prowadząc badania według tego paradygmatu, na pierwszym etapie kryteriologicznym (eklezjologicznym) przeprowadza się refleksję nad istotą Kościoła i podstawowymi formami jego działalności zbawczej. Na drugim etapie kairologicznym (socjologicznym) dokonuje się analizy teologiczno-socjologicznej lub teologiczno-psychologicznej aktualnej działalności zbawczej Kościoła, wykorzystując w tym celu wyniki badań empirycznych. Na trzecim etapie prakseologicznym (strategicznym) ustala się wnioski i postulaty pastoralne oraz aktualne modele, zasady i dyrektywy, według których powinna być realizowana działalność zbawcza Kościoła obecnie i w przyszłości. Paradygmat analizy prakseologicznej działalności duszpasterskiej odwołuje się do ogólnej teorii działania, w której poddaje się analizie poszczególne elementy działania, a mianowicie: cel, przedmiot, podmiot (środowisko), metody, środki oraz uwarunkowania historyczne, społeczne, kulturowe itp. Dobra znajomość paradygmatów metodologicznych wydaje się nieodzowna do podejmowania badań i refleksji naukowej na gruncie teologii pastoralnej.