Ocena demokracji i jej wybrane  uwarunkowania w kontekście wyborów samorządowych w 2014 roku w Polsce

Ryszard Klamut; Agata Kantor

doi:10.18290/rpsych.2017.20.3-5pl

Ryszard Klamut Politechnika Rzeszowska im. Ignacego Łukasiewicza
Agata Kantor

DOI: https://doi.org/10.18290/rpsych.2017.20.3-5pl

Słowa kluczowe: ocena demokracji; wybory samorządowe 2014; legitymizacja systemu; zaufanie; patriotyzm; doświadczenie bezpieczeństwa

Abstrakt

Wybory samorządowe, które odbyły się w listopadzie 2014 roku, wywołały w Polsce spore kontrowersje. Artykuł jest próbą opisu tego, jak Polacy oceniali jakość funkcjonowania demokracji w kontekście wspomnianych wyborów i jakie uwarunkowania miały znaczenie w stworzeniu określonej oceny. Badane były trzy poziomy oceny demokracji: ogólnych przekonań (legitymizacja systemu Josta), aktualnego stanu demokracji (instytucje demokracji Dahla) oraz konkretnych wydarzeń związanych z funkcjonowaniem systemu demokratycznego (jakość przeprowadzonych wyborów i poziom zaufania do wybranych przedstawicieli władz). Sprawdzono także, w jakim stopniu wyróżnione poziomy oceny demokracji były wyjaśniane przez społeczno-polityczne uwarunkowania, takie jak ogólny poziom zaufania do ludzi, patriotyzm i nacjonalizm, doświadczenie bezpieczeństwa. Badania zostały przeprowadzone w krótkim czasie po drugiej turze wyborów na grupie 524 osób. Uzyskane wyniki wskazują na niską jakość demokracji (szczególnie na poziomie ogólnych przekonań i zaufania do nowo wybranych władz) oraz na zależności pomiędzy aspektami oceny a badanymi uwarunkowaniami.

Bibliografia

Arystoteles (2003). Polityka. W: L. Piotrowicz (red.), Arystoteles. Dzieła wszystkie (t. 1), Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Bar-Tal, D. i Jacobson D. (1998). A psychological perspective on security. Applied Psychology: An International Review, 47(1), 59-71.

Bedyńska, S. i Książek, M. (2012). Statystyczny drogowskaz 3. Praktyczny przewodnik wykorzystania modeli regresji oraz równań strukturalnych. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Sedno.

CBOS (2014). Zaufanie do procedur wyborczych. Komunikat z badań. Centrum Badania Opinii Społecznej. Zaczerpnięte 15.07.2016. Strona internetowa: http://cbos.pl/SPISKOM.POL/2014/K_174_14.PDF).

Dahl, R. A. (2000). O demokracji. Kraków: Wydawnictwo Znak.

Dahl, R. A. (2005). What political institutions does large-scale democracy require? Political Science Quarterly, 120(2), 187-197.

Jakubowska, U. (2005). Ekstremizm polityczny. Studium psychologiczne. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Jaśko, K. i Kossowska, M. (2008). Wpływ wartości na rozumienie pojęcia demokracji. Psychologia Społeczna, 3(8), 243-257.

Jost, J. T., Banaji, M. R. i Nosek, B. A. (2004). A decade of system justification theory: Accumulated evidence of conscious and unconscious bolstering of the status quo. Political Psychology, 25(6), 881-919.

Kay, A. C. i Jost, J. T. (2003). Complementary justice: Effects of „poor but happy” and „poor but honest” stereotype examples on system justification and implicit activation of the justice motive. Journal of Personality and Social Psychology, 85(5), 823-837.

Kenrick, D. T., Neuberg, S. L. i Cialdini, R. B. (2002). Psychologia społeczna. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Klamut, R. (2012). Bezpieczeństwo jako pojęcie psychologiczne. Zeszyty Naukowe Politechniki Rzeszowskiej: Ekonomia i Nauki Humanistyczne, 19(4), 41-52.

Klamut, R. (2014). Zależności pomiędzy doświadczanym poziomem bezpieczeństwa a aktywnością obywatelską z uwzględnieniem modyfikującej roli płci. Humanities and Social Science, 21(4), 67-81.

Kline, R. B. (2011). Principles and practice of structural equation modeling. New York, London: The Guilford Press.

Korzeniowski, L. (2000). Zarządzanie bezpieczeństwem. Rynek, ryzyko, zagrożenie, ochrona. W: P. Tyrała (red.), Zarządzanie bezpieczeństwem (s. 431-460). Kraków: PSB.

Korzeniowski, K. (2010). Polska paranoja polityczna. Źródła, mechanizmy i konsekwencje spiskowego myślenia o polityce. Warszawa: Instytut Psychologii PAN.

Lewicka, M. (2009). O prawdziwej roli zaufania w motywowaniu ludzi do aktywności społecznej. W: J. Czarnota-Bojarska i I. Zinserling (red.), W kręgu psychologii społecznej (s. 187-206). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.

Nęcka, E., Orzechowski J. i Szymura B. (2006). Psychologia poznawcza. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Nyćkowiak, J. (2009). Political activity: Is trust in democratic institutions really a relevant determinant? International Journal of Sociology, 39(1), 49-61. DOI: org/10.2753/IJS0020-7659390103

Putnam, R. D. (2008). Samotna gra w kręgle: upadek i odrodzenie wspólnot lokalnych w Stanach Zjednoczonych. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.

Radkiewicz, P. (2009). Zaangażowanie symboliczne i instrumentalne. Jak bardzo odmienne formy uczestnictwa w życiu społecznym? W: U. Jakubowska i K. Skarżyńska, Między przeszłością a przyszłością. Szkice z psychologii politycznej (s. 51-73). Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.

Reykowski, J. (red.) (1995). Potoczne wyobrażenia o demokracji. Psychologiczne uwarunkowania i konsekwencje. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.

Reykowski, J. (2000). Psychologia polityczna. W: J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki (t. 3, s. 379-404). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Reykowski, J. (2002). Myślenie polityczne. W: K. Skarżyńska (red.), Podstawy psychologii politycznej (s. 110-139). Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.

Skarżyńska, K. (2005). Człowiek a polityka. Zarys psychologii politycznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Skarżyńska, K. (2012). Dla kogo Polska jest sprawiedliwie urządzonym, a dla kogo najlepszym krajem do życia? Studia Ekonomiczne, 4(75), 527-544.

Skarżyńska, K. i Chmielewski, K. (2007). Potoczna percepcja sytuacji międzynarodowej. Poznawcze predyktory postaw wobec znaczących zdarzeń międzynarodowych. Psychologia Społeczna, 2(4), 120-131.

Skarżyńska, K. i Henne, K. (2012). Studenci jako obywatele: kapitał ludzki i społeczny jako źródła akceptacji porządku politycznego i ekonomicznego oraz aktywności społecznej. Psychologia Społeczna, 2(21), 162-182.

Skarżyńska, K. i Radkiewicz, P. (2007). Zakres zaufania do ludzi a przekonania o świecie i doświadczenia społeczne. Dwa typy zaufania i ich rola w kapitale społecznym. Psychologia wobec dylematów współczesności (s. 56-72). Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN. Kolokwia Psychologiczne, t. 16.

Skarżyńska, K. i Radkiewicz, P. (2011). Co wzmacnia/osłabia społeczny darwinizm? O roli doświadczeń z ludźmi, osobowości, wartości osobistych i przywiązania do wspólnoty. Psychologia Społeczna, 1(16), 7-23.

Torney-Purta, J., Lehmann, R., Oswald, H. i Schulz, W. (2001). Citizenship and education in twenty-eight countries: Civic knowledge and engagement at age fourteen. Amsterdam: International Association for the Evaluation of Educational Achievement (IEA). Strona internetowa: http://doi.org/10.1016/S0193-3973(02)00143-0

Uslaner, E. M. i Brown, M. (2005). Inequality, trust, and civic engagement. American Politics Research, 33(6), 868-894. DOI: org/10.1177/1532673X04271903

Van de Walle, S. (2008). Trust in the justice system: A comparative view across Europe. Prison Service Journal, 183, 22-26.

Van der Toorn, J., Berkics, M. i Jost, J. T. (2010). System justification, satisfaction, and perceptions of fairness and typicality at work: A cross-system comparison involving the U.S. and Hungary. Social Justice Research, 23(2), 189-210.

Wiśniewska-Juszczak, D. (2013). Konsekwencje stosowania różnych narzędzi sprawowania władzy. Psychologia Społeczna, 2(25), 125-134.

Wojciszke, B. (2010). Sprawczość i wspólnotowość. Podstawowe wymiary spostrzegania społecznego. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Wojciszke, B. (2011). Psychologia społeczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Wojciszke, B. i Borkowska, P. (2007). Delegitymizacja systemu i wiara w życie jako grę o sumie zerowej. Psychologia wobec dylematów współczesności (s. 39-53). Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN. Kolokwia Psychologiczne, t. 16.

Wybory samorządowe w Polsce w 2014 r. w świetle standardów Unii Europejskiej (2014). Raport: Zespół Parlamentarny ds. Obrony Demokratycznego Państwa Prawa oraz Sejm Rzeczypospolitej Polskiej. Zaczerpnięto 15.07.2016. Strona internetowa: http://bi.gazeta.pl/im/4/17040/m17040824,RAPORTZESPOLU-PARLAMENTARNEGO.pdf

Wybory: wiarygodność i sprawność (2014). Fundacja im. Stefana Batorego. Zaczerpnięto 15.07.2016. Strona internetowa: http://www.batory.org.pl/upload/images/Wybory%20wiarygodnosc%20i%20sprawnosc.pdf

Yamagishi, T. (2011). Trust. The evolutionary game of mind and society. London, New York, Tokyo, Dordrecht, Heidelberg: Springer Verlag. DOI.org/10.1126/science.275.5306.1547

Yamagishi, T. i Yamagishi, M. (1994). Trust and commitment in the United States and Japan. Motivation and Emotion, 18(2), 129-166.