Pomiar zachowań zdrowotnych w okresie późnej dorosłości – Kwestionariusz Zachowań Zdrowotnych dla Seniorów
Abstrakt
Zachodzące procesy demograficzne skłaniają do analiz stylu życia i jego uwarunkowań wśród osób w wieku późnej dorosłości. W sferze aktywności zdrowotnej seniorów istnieje potrzeba wnikliwej diagnozy – zarówno dla celów opisu, wyjaśniania, jak i przede wszystkim tworzenia programów modyfikacji i promocji zdrowia. W artykule dokonano analizy specyfiki zachowań zdrowotnych osób w wieku senioralnym. Zaprezentowano podstawy teoretyczne i opis Kwestionariusza Zachowań Zdrowotnych dla Seniorów. Narzędzie służy do pomiaru zachowań zdrowotnych osób starszych (od 60 roku życia). Eksploracyjna i konfirmacyjna analiza czynnikowa ujawniła 5-czynnikową strukturę kwestionariusza. Składa się on z 24 pozycji i pozwala na obliczenie ogólnego wskaźnika zachowań zdrowotnych oraz kategorii zachowań, takich jak pozytywne nastawienie do życia, zachowania związane ze zdrowiem fizycznym, dbałość o kondycję umysłową, zachowania związane z profilaktyką i leczeniem oraz zachowania ekologiczne. Im wyższy wynik, tym wyższy poziom zachowań korzystnych dla zdrowia. Ogółem w badaniach mających na celu ustalenie właściwości psychometrycznych Kwestionariusza Zachowań Zdrowotnych dla Seniorów (KZZ-S) uczestniczyły 522 osoby o zróżnicowanej aktywności i sytuacji życiowej. Narzędzie uzyskało satysfakcjonujące właściwości psychometryczne (α Cronbacha = 0,87 dla całego testu, zaś dla podskal od 0,63 do 0,79; stabilność bezwzględna, ustalona za pomocą testu-retestu, wynosiła 0,88). Uzyskane dane pozwalają uznać Kwestionariusz Zachowań Zdrowotnych dla Seniorów za rzetelne i trafne narzędzie pomiaru.
Bibliografia
Albert, S. M. i Freedman, V. (2010). Public health and aging: Maximizing function and well-being. New York: Springer Publishing.
Bartoszewicz, R., Gandziarski, K., Lewandowska, M. i Szymańska, K. (2014). Zachowania prozdrowotne i poczucie koherencji osób w okresie późnej dorosłości objętych wsparciem społecznym instytucji edukacyjnej w obszarze kultury fizycznej. Rozprawy Naukowe, 47, 108-116.
Bedyńska, S. i Książek, M. (2012). Statystyczny drogowskaz 3. Praktyczny przewodnik wykorzystania modeli regresji oraz równań strukturalnych. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Sedno.
Bentler, P. M. i Bonett, D. G. (1980). Significance tests and goodness of fit in the analysis of covariance structures. Psychological Bulletin, 88, 588-606. DOI:10.1037/0033-2909.88.3.588
Davis, M. A., Neuhaus, J. M., Moritz, D. J., Lein, D., Barclay, J. D. i Murphy, S. P. (1994). Health behaviors and survival among middle-aged and older men and women in the NHANES I Epidemiologic Follow-up Study. Preventive Medicine, 23(3), 369-376.
Dolińska-Zygmunt, G. (2000). Podmiotowe uwarunkowania zachowań promujących zdrowie. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.
Dziedzic, B., Zając, P., Wiśniewski, A. i Sienkiewicz, Z. (2015). Ocena wybranych zachowań zdrowotnych dotyczących profilaktyki choroby niedokrwiennej serca wśród osób starszych będących słuchaczami uniwersytetów trzeciego wieku. Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne, 5(2), 141-149.
Ewles, L. i Simnett, I. (1992). Promoting health. A practical guide. London: Sartori Press.
Finogenow, M. i Zadworna-Cieślak, M. (2013). Wydarzenia krytyczne w okresie późnej dorosłości. Przedsiębiorczość i Zarządzanie, 14(5), 97-116.
Ford, J., Spallek, M. i Dobson, A. (2008). Self-rated health and a healthy lifestyle are the most important predictors of survival in elderly women. Age Ageing, 37(2), 194-200. DOI: 10.1093/ageing/afm171
Franklin, N. i Tate, C. (2009). Lifestyle and successful aging: An overview. American Journal of Lifestyle Medicine, 3(1), 6-11. DOI: 10.1093/geront/42.6.727
Gochman, D. S. (1988). Health behavior: Emerging research perspectives. New York: Plenum Press.
Główny Urząd Statystyczny. GUS (2014). Prognoza ludności na lata 2014-2050. Warszawa: GUS. Zaczerpnięte 20.04.2015. Strona internetowa: http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/prognoza-ludnosci/prognoza-ludnosci-na-lata-2014-2050-opracowana-2014-r-,1,5.html
Główny Urząd Statystyczny. GUS (2014). Sytuacja demograficzna osób starszych i konsekwencje starzenia się ludności Polski w świetle prognozy na lata 2014-2050. Warszawa: GUS. Zaczerpnięte 10.06.2016. Strona internetowa: http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/sytuacja-demograficzna-osob-starszych-i-konsekwencje-starzenia-sie-ludnosci-polski-w-swietle-prognozy-na-lata-2014-2050,18,1.html
Główny Urząd Statystyczny. GUS (2015). Trwanie życia w 2014 roku. Warszawa: GUS. Zaczerpnięte 06.08.2015. Strona internetowa: http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/trwanie-zycia/trwanie-zycia-w-2014-r-,2,9.html
Główny Urząd Statystyczny. GUS (2016). Ludność w wieku 60+. Struktura demograficzna i zdrowie. Warszawa: GUS. Zaczerpnięte 17.03.16. Strona internetowa: http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/ludnosc-w-wieku-60-struktura-demograficzna-i-zdrowie,24,1.html
Havighurst, R. (1981). Developmental tasks and education. New York: Longman and Green.
Juczyński, Z. (2001). Narzędzia pomiaru w promocji i psychologii zdrowia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kozieł, D., Kaczmarczyk, M., Naszydłowska, E. i Gałuszka, R. (2008). Wpływ kształcenia w Uniwersytecie Trzeciego Wieku na zachowania zdrowotne ludzi starszych. Studia Medyczne, 12, 23-28.
Kupcewicz, E., Gontarz, A., Wilk, B. i Kuśmierczyk, M. (2016). Evaluation of health behaviours of individuals aged over 60 years. Hygeia Public Health, 51(2), 202-208.
Młynarska, M., Nowicki, G., Rudnicka-Drożak, E., Zagaja, A., Misztal-Okońska, P., Dyndur, J. i Majcher, P. (2015). Health behaviors of people over 65 years of age and their socio-demographic factors. Gerontologia Polska, 4, 179-185.
Mossakowska, M., Więcek, A. i Błędowski, P. (red.) (2012). Aspekty medyczne, psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne starzenia się ludzi w Polsce. Poznań: Termedia Wydawnictwa Medyczne.
Muszalik, M., Zielińska-Więczkowska, H., Kędziora-Kornatowska, K. i Kornatowski, T. (2013). Ocena wybranych zachowań sprzyjających zdrowiu wśród osób starszych w oparciu o Inwentarz Zachowań Zdrowotnych Juczyńskiego w aspekcie czynników socjo-demograficznych. Problemy Higieny i Epidemiologii, 94(3), 509-513.
Ogińska-Bulik, N. i Juczyński, Z. (2008). Skala pomiaru prężności – SPP-25. Nowiny Psychologiczne, 3, 39-56.
Ogińska-Bulik, N. i Zadworna-Cieślak, M. (2014). Rola rozwoju potraumatycznego w podejmowaniu zachowań zdrowotnych u osób w okresie późnej dorosłości. Polskie Forum Psychologiczne, 19(2), 243-257. DOI: 10.14656/PFP20140205
Olejnik, M. (2015). Średnia dorosłość. W: J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka (s. 312-325). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Peel, N., McClure, R. i Bartlett, H. (2005). Behavioral determinants of healthy aging. American Journal of Preventive Medicine, 28(3), 298-304. DOI: 10.1016/j.amepre.2004.12.002
Prohaska, T. R., Leventhal, E. A., Leventhal, H. i Keller, M. L. (1985). Health practices and illness cognition in young, middle aged, and elderly adults. Journal of Gerontology, 40(5), 569-578. DOI: 10.1093/geronj/40.5.569
Selivanova, A. i Cramm, J. M. (2014). The relationship between healthy behaviors and health outcomes among older adults in Russia. BMC Public Health, 14(1), 1-25. DOI: 10.1186/1471-2458-14-1183
Smoleń, E., Gazdowicz, N. i Żyłka-Reut, A. (2011). Zachowania zdrowotne osób starszych. Pielęgniarstwo XXI wieku, 3(36), 5-9.
Straś-Romanowska, M. (2015). Późna dorosłość. W: J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka (s. 326-350). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Swindell, W., Ensrud, K., Cawthon, P., Cauley, J., Cummings, S. i Miller R. (2010). Indicators of ‘Healthy Aging’ in older women (65-69 years of age). A data-mining approach based on prediction of long-term survival. BMC Geriatrics, 10(55), 1-24. DOI: 10.1186/1471-2318-10-55
Sygit Kowalkowska, E. (2013). Zachowania zdrowotne osób w okresie późnej dorosłości – socjodemograficzne korelaty i różnice między środowiskami społecznymi. Annales Academiae Medicae Stetinensis. Roczniki Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie, 59(1), 103-113.
Szczerbinska, K., Piórecka, B. i Malinowska-Cieślik, M. (2011). Fazy gotowości do zmiany zachowań i ich uwarunkowania a zachowania w sferze aktywności fizycznej i żywienia wśród starszych pacjentów objętych w Krakowie opieką pielęgniarek środowiskowo-rodzinnych. Implikacje dla promocji zdrowia. Zeszyty Naukowe Ochrony Zdrowia. Zdrowie Publiczne i Zarządzanie, 9(1), 60-75. DOI: 10.4467/20842627OZ.11.004.0341
Walker, S. N., Volkan, K., Sechrist, K. R. i Pender, N. J. (1988). Health-promoting life styles of older adults: Comparisons with young and middle-aged adults, correlates and patterns. Advances in Nursing Science, 11(1), 76-90.
World Health Organization. WHO (1984). Health promotion: A WHO discussion document on the concepts and principles. Przedruk w: Journal of the Institute of Health Education (1985), 23(1), 11-14.
World Health Organization. WHO (2002). Active ageing. A policy framework. Geneva: World Health Organization. Zaczerpnięte 20.07.2016. Strona internetowa: http://www.who.int/ageing/publications/active_ageing/en/
Zadworna-Cieślak, M. (2015). Dobrostan psychiczny seniorów – znaczenie oddziaływań psychoedukacyjnych. W: V. Tanaś i W. Welskop (red.), Lifelong learning (s. 321-328). Łódź: Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Biznesu i Nauk o Zdrowiu.
Zadworna-Cieślak, M. i Finogenow, M. (2012). Perspektywa pozytywnego starzenia się w okresie późnej dorosłości. Pedagogika Rodziny, 2(4), 117-128.
Zadworna-Cieślak, M. i Ogińska-Bulik, N. (2013). Zachowania zdrowotne osób w wieku senioralnym – rola optymizmu. Psychogeriatria Polska, 10(4), 145-156.
Ziarko, M. (2006). Zachowania zdrowotne młodych dorosłych – uwarunkowania psychologiczne. Poznań: Wydawnictwo Naukowe „Bogucki”.
Copyright (c) 2017 Roczniki Psychologiczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
