Wspieranie rozwoju mądrości. Perspektywa dialogowa

Dominik Borawski

doi:10.18290/rpsych.2017.20.3-2pl

Dominik Borawski Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Instytut Pedagogiki i Psychologii, Zakład Psychologii

DOI: https://doi.org/10.18290/rpsych.2017.20.3-2pl

Słowa kluczowe: mądrość; wewnętrzna dialogowość; dialogowe Ja; myślenie dialektyczne

Abstrakt

Artykuł przedstawia wewnętrzną aktywność dialogową jako jedną z potencjalnych dróg rozwijania mądrości rozumianej przede wszystkim w kategoriach myślenia dialektycznego. Autor dokonuje próby wyjaśnienia związków między wewnętrzną dialogowością a myśleniem dialektycznym oraz opisuje towarzyszące wewnętrznym dialogom procesy poznawcze związane z aktywnością wyobrażeniową, zarządzaniem uwagą, metapoznaniem i posługiwaniem się wiedzą pojęciową o treści wieloznacznej. Aktywny udział tych procesów wydaje się niezbędny do uzyskiwania w ramach aktywności dialogowej dialektycznych efektów, w tym przede wszystkim: akceptowania kontradykcji i integrowania różnych punktów widzenia. W końcowej części artykułu zostały opisane praktyczne sposoby wspierania mądrości odwołujące się do trzech przejawów wewnętrznej dialogowości: dialogów tożsamościowych, dialogów temporalnych oraz dialogów symulujących społeczne interakcje.

Bibliografia

Baltes, P. B., Glück, J. i Kunzmann, U. (2002). Wisdom: Its structure and function in regulating successful lifespan development. W: C. R. Snyder i S. J. Lopez (red.), Handbook of positive psychology (s. 327-347). New York: Oxford University Press.

Basseches, M. (1984). Dialectical thinking and adult development. Norwood, NJ: Ablex.

Birren, J. E. i Fisher, L. M. (1990). The elements of wisdom: Overview and integration. W: R. J. Sternberg (red.), Wisdom, its nature, origins and development (s. 317-332). Cambridge: Cambridge University Press.

Borawski, D. (2011). Wpływ aktywizowania myślenia dialogowego na sytuacyjną samoocenę i emocje. W: P. Oleś i M. Puchalska-Wasyl (red.), Dialog z samym sobą (s. 201-223). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Carr, A. (2004). Positive psychology: The science of happiness and human strength. New York, NY: Routledge.

Cooper, M. i Cruthers, H. (1999). Faciliating the expression of subpersonalities: A review and analysis of techniques. W: J. Rowan i M. Cooper (red.), The plural self. Multiplicity in everyday life (s. 198-212). London: Sage.

Dimaggio, G., Hermans, H. J. M. i Lysaker, P. H. (2010). Health and adaptation in a multiple self. The role of absence of dialogue and poor metacognition in clinical populations. Theory and Psychology, 20(3), 379-399.

Erikson, E. H. i Erikson, J. M. (1997). The life cycle completed. New York: W.W. Norton.

Flavell, J. H. (1979). Metacognition and cognitive monitoring: A new area of cognitive developmental inquiry. American Psychologist, 34, 906-911.

Glück, J. i Baltes, P. B. (2006). Using the concept of wisdom to enhance the expression of wisdom knowledge: Not the philosopher’s dream, but differential effects of developmental preparedness. Psychology and Aging, 21, 679-690.

Hermans, H. J. M. (1996). Voicing the self: From information processing to dialogical interchange. Psychological Bulletin, 119, 31-50.

Hermans, H. J. M. (2001). The dialogical self: Toward a theory of personal and cultural positioning. Culture & Psychology, 7(3), 243-281.

Hermans, H. J. M. (2003). The construction and reconstruction of a dialogical self. Journal of Constructivist Psychology, 16, 89-130.

Hermans, H. J. M. (2013). A multivoiced and dialogical self and the challenge of social power in a globalizing world. W: R. W. Tafarodi (red.), Subjectivity in the twenty-first century: Psychological, sociological, and political perspectives (s. 41-65). Cambridge, UK: Cambridge University Press.

Hermans, H. J. M. i Oleś, P. K. (2013). Dialogical Self Theory in practice: About some interesting phenomena. W: D. Cervone, M. Fajkowska, M. W. Eysenck i T. Maruszewski (red.), Warsaw lectures in personality and social psychology. Vol. 3: Personality dynamics: Meaning construction, the social world, and the embodied mind (s. 33-46). New York, NY: Eliot Werner Publications, Inc.

Kolańczyk, A. (1995). Why is intuition creative sometimes? W: T. Maruszewski i C. Nosal (red.), Creative information processing. Cognitive models (s. 53-72). Delft, The Netherlands: Eburon Publishers.

Kramer, D. A. (1990). Conceptualizing wisdom: The primacy of affect-cognition relations. W: R. Sternberg (red.), Wisdom: Its nature, origins and development (s. 279- 309). New York, NY: Cambridge: Cambridge University Press.

Kunzmann, U. (2004). Approaches to a good life: The emotional-motivational side to wisdom. W: P. A. Linley i S. Joseph (red.), Positive psychology in practice (s. 504-517). Hoboken, NJ: John Wiley and Sons.

Kunzmann, U. i Baltes, P. B. (2005). The psychology of wisdom: Theoretical and empirical challenges. W: R. J. Sternberg i J. Jordan (red.), Handbook of wisdom (s. 110-135). New York, NY: Cambridge University Press.

Kunzmann, U. i Thomas, S. (2015). Wisdom-related knowledge: A human resource across the adult lifespan. W: S. Joseph (red.), Positive psychology in practice (wyd. 2). Hoboken, NJ: John Wiley and Sons.

Labouvie-Vief, G. (1990). Wisdom as integrated thought: Historical and developmental perspectives. W: R. Sternberg (red.), Wisdom: Its nature, origins and development (s. 52-83). Cambridge: Cambridge University Press.

Linden, M. (2014). Promoting resilience and well-being with wisdom and wisdom therapy. W: G. A. Fava i C. Ruini (red.), Increasing psychological well-being in clinical and educational settings (s. 75-90). Dordrecht: Springer.

Nęcka, E. (2002). Psychologia twórczości. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Oleś, P. K. (2009a). Czy głosy umysłu da się mierzyć? Skala Wewnętrznej Aktywności Dialogowej (SWAD). Przegląd Psychologiczny, 52, 37-50.

Oleś, P. K. (2009b). Dialogowość wewnętrzna jako właściwość człowieka. W: J. Kozielecki (red.), Nowe idee w psychologii (s. 216-235). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Oleś, P. K. (2011). Psychologia człowieka dorosłego. Ciągłość – zmiana – integracja. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Oleś, P., Brygoła, E. i Sibińska, M. (2010). Temporal dialogues and their influence on affective states and the meaning of life. International Journal for Dialogical Science, 4, 23-43.

Puchalska-Wasyl, M. (2007). Types and functions of inner dialogues. Psychology of Language and Communication, 11, 43-62.

Puchalska-Wasyl, M. (2016a). Determinants of integration and confrontation in internal dialogues. Japanese Psychological Research, 58(3), 248-260. DOI: 10.1111/jpr.12115

Puchalska-Wasyl, M. (2016b). The functions of internal dialogs and their connection with personality. Scandinavian Journal of Psychology, 57(2), 162-168. DOI: 10.1111/jpr.12115

Puchalska-Wasyl, M., Chmielnicka-Kuter, E., Jankowski, T. i Bąk, W. (2008). Wyobraźnia jako przestrzeń dla wewnętrznego dialogu. Przegląd Psychologiczny, 51, 197-214. DOI: 10.1111/sjop.12275

Reznitskaya, A. i Sternberg, R. J. (2004). Teaching students to make wise judgments: The „teaching for wisdom” program. W: P. A. Linley i S. Joseph (red.), Positive psychology in practice (s. 181-196). New York, NY: Wiley.

Semerari, A., Carcione, A., Dimaggio, G., Nicolo, G. i Procaci, M. (2004). A dialogical approach to clients with personality disorders. W: H. J. M. Hermans i G. Dimaggio (red.), The dialogical self in psychotherapy (s. 220-234). New York, NY: Brunner & Routledge.

Sheldon, K. M. i Kasser, T. (1995). Coherence and congruence: Two aspects of personalityintagration. Journal of Personality and Social Psychology, 68, 531-543.

Staudinger, U. M. i Baltes P. B. (1996). Interactive minds: A facilitative setting for wisdom-related performance? Journal of Personality and Social Psychology, 71, 746-762.

Sternberg, R. J. (1998). A balance theory of wisdom. Review of General Psychology, 2, 347-365.

Sternberg, R. J. (2001). Why schools should teach for wisdom: The balance theory of wisdom in educational settings. Educational Psychologist, 36(4), 227-245.

Thagard, P. (1997). Coherent and creative conceptual combinations. W: T. B. Ward, S. M. Smith i J. Viad (red.), Creative thought: An investigation of conceptual structures and processes (s. 129-141). Washington, DC: American Psychological Association.

Tomczuk-Wasilewska, J. (2009). Psychologia humoru. Lublin: Wydawnictwo KUL.

Trzebiński, J. (1981). Twórczość a struktura pojęć. Warszawa: PWN.

Watkins, M. (1999). Pathways between the multiplicities of psyche and culture: The development of dialogical capacities. W: J. Rowan i M. Cooper (red.), The plural self: Multiplicity in everyday life (s. 254-267). Thousand Oaks, CA: Sage Publications.

Wu, P. i Chiou, B. (2008). Postformal thinking and creativity among young adolescents: A post-Piagetian approach. Adolescence, 43(170), 237-251.