Patologiczna Wielka Piątka: próba zbudowania pomostu pomiędzy psychiatryczną klasyfikacją zaburzeń a cechowym modelem osobowości zdrowej

Włodzimierz Strus; Tomasz Rowiński; Jan Cieciuch; Monika Kowalska-Dąbrowska; Iwona Czuma; Cezary Żechowski

doi:10.18290/rpsych.2017.20.2-6pl

Włodzimierz Strus Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Instytut Psychologii
Tomasz Rowiński Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Instytut Psychologii
Jan Cieciuch Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Instytut Psychologii
Monika Kowalska-Dąbrowska Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Instytut Psychologii
Iwona Czuma Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Instytut Psychologii
Cezary Żechowski Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Instytut Psychologii

DOI: https://doi.org/10.18290/rpsych.2017.20.2-6pl

Słowa kluczowe: zaburzenia osobowości; model DSM-5; cechy osobowości; PID-5; Pięcioczynnikowy Model Osobowości

Abstrakt

W piątej edycji podręcznika diagnostycznego DSM został zaprezentowany hybrydowy system diagnozy zaburzeń osobowości, który integruje kategorialne i dymensjonalne podejście do diagnozy, budując swoisty pomost pomiędzy psychiatrycznymi klasyfikacjami zaburzeń a psychologicznymi badaniami nad strukturą osobowości zdrowej. Kluczowym elementem tego systemu jest nowy, dymensjonalny model patologicznych cech osobowości. Artykuł prezentuje wyniki empirycznej weryfikacji tego modelu w Polsce. W badaniu wzięła udział grupa 754 osób z populacji nieklinicznej w wieku 16-86 lat (M = 36,45; SD = 16,65), w tym 52% kobiet. Cechy osobowości zdrowej zostały zmierzone za pomocą Inwentarza Osobowości NEO-PI-R, patologiczne cechy osobowości – za pomocą Inwentarza Osobowości PID-5, a ryzyko zaburzeń osobowości określono na podstawie wyników uzyskanych w Kwestionariuszu Osobowości SCID-II. Otrzymane wyniki okazały się zgodne z oczekiwaniami: (1) na poziomie pięciu ogólnych cech patologiczny model DSM-5 silnie koresponduje z Pięcioczynnikowym Modelem Osobowości zdrowej; (2) model DSM-5 lepiej przewiduje kategorie zaburzeń osobowości od Pięcioczynnikowego Modelu Osobowości.

Bibliografia

American Psychiatric Association (2000). Diagnostic and statistical manual of mental disorders. Text Revision (wyd. 4). Washington, DC: APA.

American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (wyd. 5). Washington, DC: APA.

Bagby, R. M., Costa, P. T., Widiger, T. A., Ryder, A. G. i Marshall, M. (2005). DSM-IV personality disorders and the Five-Factor Model of personality: A multi-method examination of domain- and facet-level predictions. European Journal of Personality, 19, 307-324.

Brown, M. T. i Wicker, L. R. (2000). Discriminant analysis. W: H. E. A. Tinsley i S. D. Brown (red.), Handbook of applied multivariate statistics and mathematical modeling (s. 209-235). San Diego: Academic Press.

Cierpiałkowska, L. (red.) (2004). Psychologia zaburzeń osobowości. Wybrane zagadnienia. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.

Clark, L. A. (2007). Assessment and diagnosis of personality disorder: Perennial issues and an emerging reconceptualization. Annual Review of Psychology, 58, 227-257.

Costa, P. T. i McCrae, R. R. (1992). Revised NEO Personality Inventory (NEO–PI–R) and NEO Five-Factor Inventory (NEO-FFI) professional manual. Odessa, FL: Psychological Assessment Resources.

De Fruyt, F., De Clercq, B., de Bolle, M., Wille, B., Markon, K. E. i Krueger, R. F. (2013). General and maladaptive traits in a five-factor framework for DSM-5 in a university student sample. Assessment, 20, 295-307.

De Fruyt, F., De Clercq, B. J., Van de Wiele, L. i Van Heeringen, K. (2006). The validity of Cloninger’s psychobiological model versus the five-factor model to predict DSM-IV personality disorders in a heterogeneous psychiatric sample: Domain facet and residualized facet descriptions. Journal of Personality, 74, 479-510.

DeYoung, C. G., Carey, B. E., Krueger, R. F. i Ross, S. R. (2016). Ten aspects of the Big Five in the Personality Inventory for DSM-5. Personality Disorders: Theory, Research, and Treatment. Advance online publication.

DeYoung C. G., Grazioplene, R. G. i Peterson, J. B. (2012). From madness to genius: The Openness/Intellect trait domain as a paradoxical simplex. Journal of Research in Personality, 46, 63-78.

Few, L. R., Miller, J. D., Rothbaum, A. O., Meller, S. Maples, J., Douglas P. Terry, D. P. Collins, B. i MacKillop, J. (2013). Examination of the Section III DSM-5 diagnostic system for personality disorders in an outpatient clinical sample. Journal of Abnormal Psychology, 122(4), 1057-1069.

First, M. B., Gibbon, M., Spitzer, R. L., Williams, J. B. W. i Benjamin, L. S. (1997). Structured Clinical Interview for DSM-IV Axis II Personality Disorders (SCID-II). Washington, DC: American Psychiatric Press.

Grabski, B. i Gierowski, J. K. (2012). Zaburzenia osobowości – różne spojrzenia i próby ich integracji. Psychiatria Polska, 46(5), 829-844.

Griffin, S. A. i Samuel, D. B. (2014). A closer look at the lower-order structure of the Personality Inventory for DSM-5: Comparison with the Five-Factor Model. Personality Disorders: Theory, Research, and Treatment. Advance online publication.

Hopwood, C. J., Thomas, K. M., Markon, K. E., Wright, A. G. C. i Krueger, R. F. (2012). DSM-5 personality traits and DSM-IV personality disorders. Journal of Abnormal Psychology, 121(2), 424-432.

Krueger, R. F., Derringer, J., Markon, K. E., Watson, D. i Skodol, A. E. (2012). Initial construction of a maladaptive personality trait model and inventory for DSM-5. Psychological Medicine, 42, 1879-1890.

Krueger, R. F., Eaton, N. R., Clark, L. A., Watson, D., Markon, K. E., Derringer, J., […] Livesley, W. J. (2011). Deriving an empirical structure of personality pathology for DSM-5. Journal of Personality Disorders, 25, 170-191.

Livesley, W. J. (2007). A framework for integrating dimensional and categorical classifications of personality disorder. Journal of Personality Disorders, 21(2), 199-224.

Miller, J. D. (2012). Five-factor model personality disorder prototypes: A review of their development, validity, and comparison to alternative approaches. Journal of Personality, 80(6), 1565-1591.

Morey, L. C. i Skodol, A. E. (2013). Convergence between DSM-IV-TR and DSM-5 diagnostic models for personality disorder: Evaluation of strategies for establishing diagnostic thresholds. Journal of Psychiatric Practice, 19(3), 179-193.

Quilty, L. C., Ayearst, L., Chmielewski, M., Pollock, B. G. i Bagby, R. M. (2013). The psychometric properties of the personality inventory for DSM-5 in an APA DSM-5 field trial sample. Assessment, 20, 362-369.

Radkiewicz, P. (2010). Analiza dyskryminacyjna. Podstawowe założenia i zastosowania w badaniach społecznych. Psychologia Społeczna, 5(14), 142-161.

Samuel, D. B., Hopwood, C. J., Krueger, R. F., Thomas, K. M. i Ruggero, C. J. (2013). Comparing methods for scoring personality disorder types using maladaptive traits in DSM-5. Assessment, 20, 353-361.

Samuel, D. B. i Widiger, T. A. (2008). A meta-analytic review of the relationships between the five-factor model and DSM-IV-TR personality disorders: A facet level analysis. Clinical Psychology Review, 28, 1326-1342.

Saulsman, L. M. i Page, A. C. (2004). The five-factor model and personality disorder empirical literature: A meta-analytic review. Clinical Psychology Review, 23(8), 1055-1085.

Siuta, J. (2006). Inwentarz Osobowości NEO-PI-R Paula T. Costy Jr i Roberta R. McCrae. Adaptacja polska. Podręcznik. Warszawa: PTP.

Strus, W. i Cieciuch, J. (2014). Poza wielką piątkę – przegląd nowych modeli struktury osobowości. Polskie Forum Psychologiczne, 19(1), 17-49.

Thomas, K. M., Yalch, M. M., Krueger, R. F., Wright, A. G., Markon, K. E. i Hopwood, C. J. (2013). The convergent structure of DSM-5 personality trait facets and five-factor model trait domains. Assessment, 20, 308-311.

Trull, T. J., Durrett, C. A. (2005). Categorical and dimensional models of personality disorder. Annual Review of Clinical Psychology, 1, 355-380.

WHO International Classification of Diseases (wyd. 10) (1992).

Widiger, T. A. (red.) (2012). The Oxford handbook of personality disorders. Oxford, UK: Oxford University Press.

Widiger, T. A. i Costa, P. T. (red.) (2013). Personality disorders and the five-factor model of personality. Washington, DC: American Psychological Association.

Widiger, T. A., Simonsen, E., Sirovatka, P. J. i Regier, D. A. (red.) (2006). Dimensional models of personality disorders. Refining the research agenda for DSM-V. Washington, DC: American Psychiatric Association.

Yam, W. H. i Simms, L. J. (2014). Comparing criterion- and trait-based personality disorder diagnoses in DSM-5. Journal of Abnormal Psychology, 123(4), 802-808.

Zawadzki, B. (2009). Pięcioczynnikowa Teoria Osobowości a zaburzenia psychiczne. W: J. Siuta (red.), Diagnoza osobowości. Inwentarz NEO-PI-R w teorii i praktyce (s. 220-237). Warszawa: PTP.

Zawadzki, Z., Popiel, A. i Pragłowska, E. (2010). Ustrukturalizowany Wywiad Kliniczny do Badania Zaburzeń Osobowości z Osi II DSM-IV (SCID-II). Warszawa: PTP.