Zmiany w Ja w toku psychoterapii
Słowa kluczowe:
pojęcie Ja, treść Ja, struktura Ja, skuteczność psychoterapii, proces psychoterapii
Abstrakt
Artykuł poświęcony jest temu, jak proces i efekty psychoterapii mogą być analizowane i rozumiane z punktu widzenia badań nad pojęciem Ja. Na podstawie przeglądu literatury oraz własnego klinicznego doświadczenia autorzy starają się odpowiedzieć na następujące cztery pytania: (1) Na czym polega zmiana w toku psychoterapii w obrazie samego siebie? (2) Co zmienia się w obrazie Ja: struktura czy treść, czy i jedno, i drugie? Jakie są tu mechanizmy zmiany i warunki jej zachodzenia? (3) Jakie skutki dla funkcjonowania klienta przynoszą zmiany w Ja? (4) Czy możliwa jest zmiana w psychoterapii, której nie towarzyszyłaby zmiana w Ja? Aby odpowiedzieć na te pytania, dokonano przeglądu badań empirycznych dotyczących zmian w treści i strukturze Ja. Autorzy prezentują wyniki badań, odnosząc się np. do koncepcji takich, jak przedziałowość (Showers), złożoność Ja (Linville), przedmiotowa samoświadomość (Duval), możliwe Ja (Markus) czy klarowność obrazu Ja (Campbell). Ostatnia część artykułu prezentuje konkluzje dla praktyki. Wśród poruszonych kwestii jest znaczenie budowania pełnego i generalnie pozytywnego obrazu Ja – z tymi negatywnymi elementami, które przyczyniają się do pełnej i trafnej samowiedzy oraz wyznaczają kierunki rozwoju. Zauważono, że zmiana w treści Ja niesie z sobą zmianę w strukturze Ja, a ta ostatnia jest mocniej związana z przystosowaniem i zdrowiem psychicznym niż zmiana w treści Ja. Autorzy podkreślają ochronną rolę pozytywnych przyszłych obrazów Ja oraz zauważają, że warunkiem zdrowia psychicznego i efektywnej samoregulacji jest aktualna i szeroka samowiedza, a zatem psychoterapia z definicji zawiera zmianę w Ja.
Bibliografia
Bak, W. (2014). Self-standards and self-discrepancies. A structural model of self-knowledge. Current Psychology, 33, 155-173.
Bąk, W. i Gołębiowska, N. (2012). Stabilna struktura niestabilnych treści. Stałość i zmienność w samowiedzy. Plakat prezentowany na IX Zjeździe Polskiego Stowarzyszenia Psychologii Społecznej, Sopot.
Campbell, J. D., Assananad, S. i Di Paula, A. (2003). The structure of self-concept and its relation to psychological adjustment. Journal of Personality, 71, 115-140.
Campbell, J. D., Assananad, S. i Di Paula, A. (2004). Cechy strukturalne pojęcia Ja a przystosowanie. W: A. Tesser, R. B. Felson i J. M. Suls (red.), Ja i tożsamość (s. 70-88). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Campbell, J. D., Trapnell, P. D, Heine, S. J., Katz, I. M., Lavallee, L. F. i Lehman, D. R. (1996). Self-concept clarity: Measurement, personality correlates, and cultural boundaries. Journal of Personality and Social Psychology, 70, 141-156.
Carver, C. S. i Scheier, M. F. (1998). On the self-regulation of behavior. Cambridge: Cambridge University Press.
Coats, E. K., Janoff-Bulman, R. i Alpert, N. (1996). Approach versus avoidance goals: Differences in self-evaluation and well-being. Personality and Social Psychology Bulletin, 22, 1057-1067.
Drożdżowicz, L. (2000). Struktura „Ja” w schizofrenii. Psychoterapia, 115(4), 21-34.
Dunkel, C. S., Kelts, D. i Coon, B. (2006). Possible selves as mechanisms of change in therapy. W: C. Dunkel i J. Kerpelman (red.), Possible selves. Theory, research and applications (s. 187-204). New York: Nova Science Publishers.
Duval, T. S. i Lalwani, N. (1999). Objective self-awareness and causal attributions for self- -standard discrepancies: Changing self or changing standards of correctness. Personality and Social Psychology Bulletin, 25, 1220-1229.
Duval, T. S. i Wicklund, R. A. (1972). A theory of objective self-awareness. New York: Academic Press.
Elliott, K. L. (2008). The relation of self-discrepancy to anxiety and depression as psychotherapy change measures. Dissertation Abstracts International: Section B: The Sciences and Engineering, 68(9-B), 6301.
Erikson, M. G. (2007). The meaning of the future: Toward a more specific definition of possible selves. Review of General Psychology, 11, 348-358.
Frazier, L. D., Hooker, K., Johnson, P. M. i Kaus, C. R. (2000). Continuity and change in possible selves in later life: A 5-year longitudinal study. Basic and Applied Social Psychology, 22, 237-243.
Gara, M. A., Woolfolk, R. L., Cohen, B. D., Goldston, R. B., Allen, L. A. i Novalany, J. (1993). Perception of self and other in major depression. Journal of Abnormal Psychology, 102, 93-100.
Grzesiuk, L. (red.) (2005). Psychoterapia. Teoria. Warszawa: Eneteia.
Harter, S. (1996). Historical roots of contemporary issues involving self-concept. W: B. A. Bracken (red.), Handbook of self-concept. Developmental, social, and clinical considerations (s. 1-37). New York: John Wiley & Sons.
Higgins, E. T. (1987). Self-discrepancy: A theory relating self and affect. Psychological Review, 94, 319-340.
Hoyle, R. H. i Sherrill, M. R. (2006). Future orientation in the self-system: Possible selves, self- -regulation, and behavior. Journal of Personality, 74, 1673-1696.
Huflejt-Łukasik, M. (2010). Ja i procesy samoregulacji: różnice między zdrowiem a zaburzeniami psychicznymi. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
James, W. (1890). The principles of psychology. New York: Holt.
Kinderman, P., Prince, S., Waller, G. i Peters, E. (2003). Self-discrepancies, attentional bias and persecutory delusions. British Journal of Clinical Psychology, 42, 1-12.
Leary, M. R. i Tangney, J. P. (2003). The self as an organizing construct in the behavioral and social sciences. W: M. R. Leary i J. P. Tangney (red.), Handbook of self and identity (s. 3-14). New York: The Guilford Press.
Linville, P. W. (1985). Self-complexity and affective extremity: Don’t put all of your eggs in one cognitive basket. Social Cognition, 1, 94-120.
Linville, P. W. (1987). Self-complexity as a cognitive buffer against stress-related illness and depression. Journal of Personality and Social Psychology, 52, 663-676.
Markus, H. (1977). Self-schemata and processing information about the self. Journal of Personality and Social Psychology, 35, 63-78.
Markus, H. i Nurius, P. (1986). Possible selves. American Psychologist, 41, 954-969.
Markus, H. i Wurf, E. (1987). The dynamic self-concept: A social psychological perspective. Annual Review of Psychology, 38, 299-337.
Marsh, H. W. i Ayotte, V. (2003). Do multiple dimensions of self-concept become more differentiated with age? The differential distinctiveness hypothesis. Journal of Educational Psychology, 95, 687-706.
Morgan, H. J. i Janoff-Bulmann, R. (1994). Positive and negative self-complexity: Patterns of adjustment following traumatic versus non-traumatic life experience. Journal of Social and Clinical Psychology, 13, 63-85.
Niemiec, M. (2012). Pozytywne i negatywne standardy Ja a działania podejmowane w celu ich osiągnięcia oraz dobrostan psychiczny osoby. Niepublikowana praca magisterska. Uniwersytet Warszawski, Wydział Psychologii, Warszawa.
Oyserman, D. i Markus, H. R. (1990). Possible selves and delinquency. Journal of Personality and Social Psychology, 59, 12-125.
Pelham, B. W. (1991). On the benefits of misery: Self-serving biases in the depressive self- -concept. Journal of Personality and Social Psychology, 61, 670-681.
Pemberton, E. D. (2009). The relationship between self-discrepancy, depression severity, and psychotherapy treatment in depressed older adults. Dissertation Abstracts International. Section B: The Sciences and Engineering, 69(8-B), 5047.
Phillips, E. L., Raiford, A. i El-Batrawi, S. (1965). The Q sort reevaluated. Journal of Consulting Psychology, 29, 422-425.
Poon, W.-T. i Lau, S. (1999). Coping with failure: Relationship with self-concept discrepancy and attributional style. The Journal of Social Psychology, 139, 639-653.
Prochaska, J. O. i Norcross, J. C. (2006). Systemy psychoterapeutyczne. Analiza transteoretyczna. Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia PTP.
Rakowska, J. M. (2006). Sukces i porażka terapii krótkoterminowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Roepke, S., Schröder-Abé, M., Schütz, A., Jacob, G., Dams, A., Vater, A., Rüter, A., Merkl A., Heuser I. i Lammers C. H. (2011). Dialectic behavioural therapy has an impact on self- -concept clarity and facets of self-esteem in women with borderline personality disorder. Clin-ical Psychology and Psychotherapy, 18, 148-158.
Rogers, C. (1984). Teoria terapii osobowości i relacji interpersonalnych rozwinięta w oparciu o podejście skoncentrowane na kliencie. Nowiny Psychologiczne, 2-3, 1-91.
Showers, C. J. (1992). Evaluative integrative thinking about characteristics of the self. Personality and Social Psychology Bulletin, 18, 719-729.
Showers, C. J., Abramson, L. Y. i Hogan, M. E. (1998). The dynamic self: How the content and structure of the self-concept change with mood. Journal of Personality and Social Psychology, 75, 478-493.
Showers, C. J. i Kling, K. C. (1996). Organization of self-knowledge: Implications for recovery from sad mood. Journal of Personality and Social Psychology, 70, 578-590.
Showers, C. J. i Zeigler-Hill, V. (2003). Organization of self-knowledge: Features, functions, and flexibility. W: M. R. Leary i J. P. Tangney (red.), Handbook of self and identity (s. 47-67). New York: The Guilford Press.
Silvia, P. J. i Duval, T. S. (2001). Objective self-awareness theory: Recent progress and enduring problems. Personality and Social Psychology Review, 5, 230-241.
Strauman, T. J. (1996). Stability within the self: A longitudinal study of the structural implications of self-discrepancy theory. Journal of Personality and Social Psychology, 71, 1142-1153.
Strauman, T. J., Kolden, G. G., Stromquist, V., Davis, N., Kwapil, L., Heerey E. i Schneider, K. (2001). The effects of treatments for depression on perceived failure in self-regulation. Cognitive Therapy and Research, 25, 693-712.
Strauss, R. i Goldberg, W. A. (1999). Self and possible selves during the transition to fatherhood. Journal of Family Psychology, 13, 244-259.
Styła, R. (2012). Change in self-concept differentiation after psychotherapy and its relation to psychological maladjustment. Psychological Reports, 110, 397-402.
Styła, R., Jędrasik-Styła, M. i Krawczyk, K. (w przygotowaniu). Does the self-concept clarity change after psychotherapy? How is it related to psychological maladjustment?
Suchańska, A. i Worach, A. (2013). Złożoność koncepcji siebie a poczucie tożsamości. Roczniki Psychologiczne, 16(2), 199-215.
Truax, Ch. B., Schuldt, W. J. i Wargo, D. G. (1968). Self-ideal concept congruence and improvement in group psychotherapy. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 32, 47-53.
Vallacher, R. R. i Nowak, A. (2004). Krajobrazy autorefleksji: mapowanie szczytów i dolin oszacowań własnej osoby. W: A. Tesser, R. B. Felson i J. M. Suls (red.), Ja i tożsamość (s. 43-69). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Wollfolk, R. L., Novalany, J., Gara, M. A., Allen, L. A. i Polino, M. (1995). Self-complexity, self- -evaluation, and depression: An examination of form and content within the self-schema. Journal of Personality and Social Psychology, 68, 1108-1120.
Bąk, W. i Gołębiowska, N. (2012). Stabilna struktura niestabilnych treści. Stałość i zmienność w samowiedzy. Plakat prezentowany na IX Zjeździe Polskiego Stowarzyszenia Psychologii Społecznej, Sopot.
Campbell, J. D., Assananad, S. i Di Paula, A. (2003). The structure of self-concept and its relation to psychological adjustment. Journal of Personality, 71, 115-140.
Campbell, J. D., Assananad, S. i Di Paula, A. (2004). Cechy strukturalne pojęcia Ja a przystosowanie. W: A. Tesser, R. B. Felson i J. M. Suls (red.), Ja i tożsamość (s. 70-88). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Campbell, J. D., Trapnell, P. D, Heine, S. J., Katz, I. M., Lavallee, L. F. i Lehman, D. R. (1996). Self-concept clarity: Measurement, personality correlates, and cultural boundaries. Journal of Personality and Social Psychology, 70, 141-156.
Carver, C. S. i Scheier, M. F. (1998). On the self-regulation of behavior. Cambridge: Cambridge University Press.
Coats, E. K., Janoff-Bulman, R. i Alpert, N. (1996). Approach versus avoidance goals: Differences in self-evaluation and well-being. Personality and Social Psychology Bulletin, 22, 1057-1067.
Drożdżowicz, L. (2000). Struktura „Ja” w schizofrenii. Psychoterapia, 115(4), 21-34.
Dunkel, C. S., Kelts, D. i Coon, B. (2006). Possible selves as mechanisms of change in therapy. W: C. Dunkel i J. Kerpelman (red.), Possible selves. Theory, research and applications (s. 187-204). New York: Nova Science Publishers.
Duval, T. S. i Lalwani, N. (1999). Objective self-awareness and causal attributions for self- -standard discrepancies: Changing self or changing standards of correctness. Personality and Social Psychology Bulletin, 25, 1220-1229.
Duval, T. S. i Wicklund, R. A. (1972). A theory of objective self-awareness. New York: Academic Press.
Elliott, K. L. (2008). The relation of self-discrepancy to anxiety and depression as psychotherapy change measures. Dissertation Abstracts International: Section B: The Sciences and Engineering, 68(9-B), 6301.
Erikson, M. G. (2007). The meaning of the future: Toward a more specific definition of possible selves. Review of General Psychology, 11, 348-358.
Frazier, L. D., Hooker, K., Johnson, P. M. i Kaus, C. R. (2000). Continuity and change in possible selves in later life: A 5-year longitudinal study. Basic and Applied Social Psychology, 22, 237-243.
Gara, M. A., Woolfolk, R. L., Cohen, B. D., Goldston, R. B., Allen, L. A. i Novalany, J. (1993). Perception of self and other in major depression. Journal of Abnormal Psychology, 102, 93-100.
Grzesiuk, L. (red.) (2005). Psychoterapia. Teoria. Warszawa: Eneteia.
Harter, S. (1996). Historical roots of contemporary issues involving self-concept. W: B. A. Bracken (red.), Handbook of self-concept. Developmental, social, and clinical considerations (s. 1-37). New York: John Wiley & Sons.
Higgins, E. T. (1987). Self-discrepancy: A theory relating self and affect. Psychological Review, 94, 319-340.
Hoyle, R. H. i Sherrill, M. R. (2006). Future orientation in the self-system: Possible selves, self- -regulation, and behavior. Journal of Personality, 74, 1673-1696.
Huflejt-Łukasik, M. (2010). Ja i procesy samoregulacji: różnice między zdrowiem a zaburzeniami psychicznymi. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
James, W. (1890). The principles of psychology. New York: Holt.
Kinderman, P., Prince, S., Waller, G. i Peters, E. (2003). Self-discrepancies, attentional bias and persecutory delusions. British Journal of Clinical Psychology, 42, 1-12.
Leary, M. R. i Tangney, J. P. (2003). The self as an organizing construct in the behavioral and social sciences. W: M. R. Leary i J. P. Tangney (red.), Handbook of self and identity (s. 3-14). New York: The Guilford Press.
Linville, P. W. (1985). Self-complexity and affective extremity: Don’t put all of your eggs in one cognitive basket. Social Cognition, 1, 94-120.
Linville, P. W. (1987). Self-complexity as a cognitive buffer against stress-related illness and depression. Journal of Personality and Social Psychology, 52, 663-676.
Markus, H. (1977). Self-schemata and processing information about the self. Journal of Personality and Social Psychology, 35, 63-78.
Markus, H. i Nurius, P. (1986). Possible selves. American Psychologist, 41, 954-969.
Markus, H. i Wurf, E. (1987). The dynamic self-concept: A social psychological perspective. Annual Review of Psychology, 38, 299-337.
Marsh, H. W. i Ayotte, V. (2003). Do multiple dimensions of self-concept become more differentiated with age? The differential distinctiveness hypothesis. Journal of Educational Psychology, 95, 687-706.
Morgan, H. J. i Janoff-Bulmann, R. (1994). Positive and negative self-complexity: Patterns of adjustment following traumatic versus non-traumatic life experience. Journal of Social and Clinical Psychology, 13, 63-85.
Niemiec, M. (2012). Pozytywne i negatywne standardy Ja a działania podejmowane w celu ich osiągnięcia oraz dobrostan psychiczny osoby. Niepublikowana praca magisterska. Uniwersytet Warszawski, Wydział Psychologii, Warszawa.
Oyserman, D. i Markus, H. R. (1990). Possible selves and delinquency. Journal of Personality and Social Psychology, 59, 12-125.
Pelham, B. W. (1991). On the benefits of misery: Self-serving biases in the depressive self- -concept. Journal of Personality and Social Psychology, 61, 670-681.
Pemberton, E. D. (2009). The relationship between self-discrepancy, depression severity, and psychotherapy treatment in depressed older adults. Dissertation Abstracts International. Section B: The Sciences and Engineering, 69(8-B), 5047.
Phillips, E. L., Raiford, A. i El-Batrawi, S. (1965). The Q sort reevaluated. Journal of Consulting Psychology, 29, 422-425.
Poon, W.-T. i Lau, S. (1999). Coping with failure: Relationship with self-concept discrepancy and attributional style. The Journal of Social Psychology, 139, 639-653.
Prochaska, J. O. i Norcross, J. C. (2006). Systemy psychoterapeutyczne. Analiza transteoretyczna. Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia PTP.
Rakowska, J. M. (2006). Sukces i porażka terapii krótkoterminowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Roepke, S., Schröder-Abé, M., Schütz, A., Jacob, G., Dams, A., Vater, A., Rüter, A., Merkl A., Heuser I. i Lammers C. H. (2011). Dialectic behavioural therapy has an impact on self- -concept clarity and facets of self-esteem in women with borderline personality disorder. Clin-ical Psychology and Psychotherapy, 18, 148-158.
Rogers, C. (1984). Teoria terapii osobowości i relacji interpersonalnych rozwinięta w oparciu o podejście skoncentrowane na kliencie. Nowiny Psychologiczne, 2-3, 1-91.
Showers, C. J. (1992). Evaluative integrative thinking about characteristics of the self. Personality and Social Psychology Bulletin, 18, 719-729.
Showers, C. J., Abramson, L. Y. i Hogan, M. E. (1998). The dynamic self: How the content and structure of the self-concept change with mood. Journal of Personality and Social Psychology, 75, 478-493.
Showers, C. J. i Kling, K. C. (1996). Organization of self-knowledge: Implications for recovery from sad mood. Journal of Personality and Social Psychology, 70, 578-590.
Showers, C. J. i Zeigler-Hill, V. (2003). Organization of self-knowledge: Features, functions, and flexibility. W: M. R. Leary i J. P. Tangney (red.), Handbook of self and identity (s. 47-67). New York: The Guilford Press.
Silvia, P. J. i Duval, T. S. (2001). Objective self-awareness theory: Recent progress and enduring problems. Personality and Social Psychology Review, 5, 230-241.
Strauman, T. J. (1996). Stability within the self: A longitudinal study of the structural implications of self-discrepancy theory. Journal of Personality and Social Psychology, 71, 1142-1153.
Strauman, T. J., Kolden, G. G., Stromquist, V., Davis, N., Kwapil, L., Heerey E. i Schneider, K. (2001). The effects of treatments for depression on perceived failure in self-regulation. Cognitive Therapy and Research, 25, 693-712.
Strauss, R. i Goldberg, W. A. (1999). Self and possible selves during the transition to fatherhood. Journal of Family Psychology, 13, 244-259.
Styła, R. (2012). Change in self-concept differentiation after psychotherapy and its relation to psychological maladjustment. Psychological Reports, 110, 397-402.
Styła, R., Jędrasik-Styła, M. i Krawczyk, K. (w przygotowaniu). Does the self-concept clarity change after psychotherapy? How is it related to psychological maladjustment?
Suchańska, A. i Worach, A. (2013). Złożoność koncepcji siebie a poczucie tożsamości. Roczniki Psychologiczne, 16(2), 199-215.
Truax, Ch. B., Schuldt, W. J. i Wargo, D. G. (1968). Self-ideal concept congruence and improvement in group psychotherapy. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 32, 47-53.
Vallacher, R. R. i Nowak, A. (2004). Krajobrazy autorefleksji: mapowanie szczytów i dolin oszacowań własnej osoby. W: A. Tesser, R. B. Felson i J. M. Suls (red.), Ja i tożsamość (s. 43-69). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Wollfolk, R. L., Novalany, J., Gara, M. A., Allen, L. A. i Polino, M. (1995). Self-complexity, self- -evaluation, and depression: An examination of form and content within the self-schema. Journal of Personality and Social Psychology, 68, 1108-1120.
Opublikowane
2019-04-05
Numer
Dział
Artykuły
Copyright (c) 2015 Roczniki Psychologiczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
