Wielka Piątka i nie tylko. Cechy osobowości i ich pomiar

Jan Cieciuch; Mariola Łaguna

Jan Cieciuch Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Warszawie
Mariola Łaguna Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Instytut Psychologii

Słowa kluczowe: cechy osobowości; Wielka Piątka; pomiar psychologiczny

Abstrakt

Prezentowany artykuł, będący wprowadzeniem do niniejszego numeru Roczników Psychologicznych, poświęconego cechom osobowości i ich pomiarowi, składa się z dwóch części. W pierwszej z nich zostały omówione dwie tradycje badawcze posługujące się taksonomią pięciu cech osobowości: tradycja leksykalna (posługująca się terminem Wielka Piątka) i psychometryczna (posługująca się terminem Pięcioczynnikowy Model Osobowości). Autorzy omawiają podobieństwa i różnice między tymi tradycjami, a także teoretyczne podstawy pojawiających się w ostatnich badaniach innych modeli, takich jak model Wielkiej Szóstki czy Wielkiej Dwójki. W drugiej części artykułu zostały przedstawione wybrane zagadnienia związane z pomiarem cech osobowości (szczegółowo analizowane przez autorów w kilku tekstach wchodzących w skład tego numeru Roczników. Szczególną uwagę zwrócono na różnice między operacjonalizacją pięciu cech w różnych kwestionariuszach, a także na rosnącą popularność krótkich skal do pomiaru cech osobowości. Zaprezentowano też problemy związane z pomiarem cech osobowości i wykorzystywane narzędzia psychometryczne.

Bibliografia

Ashton, M. C., Lee, K., Perugini, M., Szarota, P., De Vries, R. E., Di Blas, L., Boies, K., & De Raad, B. (2004). A six-factor structure of personality-descriptive adjectives: Solutions from psycholexical studies in seven languages. Journal of Personality and Social Psychology, 86(2), 356-366.
Angleitner, A., Ostendorf, F. i John, O. P. (1990). Towards a taxonomy of personality descriptors in German: A psycho-lexical study. Special Issue: Personality language. European Journal of Personality, 4, 89-118.
Block, J. (1995). A contrarian view of the five-factor approach to personality description. Psychological Bulletin, 177, 187-215.
Caprara, G. V., Barbaranelli, C., Borgogni, L. i Vecchione, M. (2007). BFQ-2. Big Five Questionnaire. Firenze: Organizzazioni Speciali.
Cattell, R. B. (1943). The description of personality: Basic traits resolved into clusters. Journal of Abnormal and Social Psychology, 38, 476-506.
Cieciuch, J. (2008). Przydatność falsyfikacjonizmu Karla Poppera w badaniach psychologicznych. W: R. Stachowski i W. Zeidler (red.), Opisowa metodologia badań psychologicznych. Studia i przykłady (s. 83-116). Warszawa: Vizja Press & IT.
Costa Jr., P. T. i McCrae, R. R. (1992). Revised NEO Personality Inventory (NEO-PI-R) and NEO Five Factor Inventory (NEO-FFI). Professional manual. Odessa, Fl: Psychological Assessment Resources.
Credé, M., Harms, P., Niehorster, S. i Gaye-Valentine, A. (2012). An evaluation of the consequences of using short measures of the Big Five personality traits. Journal of Personality and Social Psychology, 102, 874-888.
De Raad, B. (1992). The replicability of the Big Five personality in three word-classes of the Dutch Language. European Journal of Personality, 6, 13-29.
De Raad, B., Barelds, D. P. H., Levert, E., Ostendorf, F., Mlacic, B., Di Blas, L., Hrebickova, M., Szirmak, Z., Szarota, P., Perugini, M., Church, A. T. i Katigbak, M. S. (2010). Only three tactors of personality description are fully replicable across languages: A comparison of 14 trait taxonomies. Journal of Personality and Social Psychology, 98(1), 160-173.
De Raad, B. i M. Perugini (red.) (2002). Big Five assessment. Seattle–Toronto–Bern–Göttingen: Hogrefe and Huber Publishers.
DeYoung, C. G. (2006). Higher-order factors of the Big Five in a multiinformant sample. Journal of Personality and Social Psychology, 91, 1138-1151.
Digman, J. M. (1997). Higher-order factor of the Big Five. Journal of Personality and Social Psychology, 73, 1246-1256.
Fronczyk, K. (2014). Identyfikacja odpowiadania losowego lub nieuważnego w kwestionariuszu na przykładzie NEO-FFI. Roczniki Psychologiczne, 17(2), 439-456.
Goldberg, L. R. (1981). Language and individual differences: The search for universals in personality lexicons. W: L. Wheeler (red.), Review of personality and social psychology (t. 2, s. 141-165). Beverly Hills, CA: Sage.
Goldberg, L. R. (1990). An alternative “description of personality”. The Big Five factor structure. Journal of Personality and Social Psychology, 59, 1216-1229.
Goldberg, L. R. (1999). A Broad-Bandwidth, Public-Domain, Personality Inventory Measuring the Lower-Level Facets of Several Five-Factor Models. W: I. Mervielde, I. Deary, F. De Fruyt i F. Ostendorf (red.), Personality psychology in Europe (t. 7, s. 7-28). Tilburg: Tilburg University Press.
Gorbaniuk, O., Szczepańska, N., Ivanova, A. i Zygnerska, M. (2014). Markery Wielkiej Szóstki polskiego leksykonu postrzeganych cech osobowości innych osób. Roczniki Psychologiczne, 17(2), 291-308.
Gosling, S. D., Rentfrow, P. J. i Swann Jr., W. B. (2003). A very brief measure of the Big-Five personality domains. Journal of Research in Personality, 37, 504-528.
John, O. P. i Srivastava, S. (1999). The Big Five trait taxonomy: History, measurement,, and theoretical perspectives. W: L. A. Pervin i O. P. John (red.), Handbook of personality: Theory and research (s. 102-138). New York: Guilford Press.
Łaguna, M., Bąk, W., Purc, E., Mielniczuk, E. i Oleś, P. K. (2014). Krótki Inwentarz Osobowości TIPI-P w badaniach polskich. Roczniki Psychologiczne, 17(2), 403-419.
McAdams, D. P. (1995). What do we know when we know a person? Journal of Personality, 63, 365-396.
McCrae, R. i Costa, P. (1999). A five-factor theory of personality. W: L. Pervin i O. John (red.), Handbook of personality: Theory and research (s. 139-153). New York: Guilford Press.
Mischel, W. (2004). Toward an integrative science of the person. Annual Review of Psychology, 55, 1-22.
Musek, J. (2007). A general factor of personality: Evidence of the Big One in the five-factor model. Journal of Research in Personality, 41, 1213-1233.
Oleś, P. K. (2000). Kontrowersje wokół „Wielkiej Piątki”. Czasopismo Psychologiczne, 6, 7-18.
Oleś, P. (2009). Wprowadzenie do psychologii osobowości. Nowe wydanie. Warszawa: Scholar.
Popper, K. (1997). Mit schematu pojęciowego. Warszawa: Książka i Wiedza.
Rushton, J. P. i Irwing, P. (2008). A General Factor of Personality (GFP) from two metaanalyses of the Big Five: Digman (1997) and Mount, Barrick, Scullen, and Rounds (2005). Personality and Individual Differences, 45, 679-683.
Saucier, G., Thalmayer, A. G., Payne, D. L., Carlson, R., Sanogo, L., Ole-Kotikash, L., Church, A. T., Katigbak, M. S., Somer, O., Szarota, P., Szirmak, Z. i Zhou, H. (2014). A basic bivariate structure of personality attributes evident across nine languages. Journal of Personality, 82(1), 1-14.
Strelau, J. (2002). Psychologia różnic indywidualnych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Strus, W., Cieciuch, J. i Rowiński, T. (2014). Polska adaptacja kwestionariusza IPIP-BFM-50 do pomiaru pięciu cech osobowości w ujęciu leksykalnym. Roczniki Psychologiczne, 17(2), 327-346.
Strus, W. i Cieciuch, J. (w druku). Poza Wielką Piątkę – nowe modele opisu struktury osobowości.
Szarota, P. (2008). Wielka Piątka – stare problemy, nowe wątpliwości. Roczniki Psychologiczne, 11(1), 127-138.
Szarota, P., Ashton, M. i Lee, K. (2007). Taxonomy and structure of the Polish personality lexicon. European Journal of Personality, 21, 823-852.
Topolewska, E., Skimina, E., Strus, W., Cieciuch, J. i Rowiński, T. (2014). Krótki kwestionariusz do pomiaru Wielkiej Piątki IPIP-BFM-20, Roczniki Psychologiczne, 17(2), 367-384.
Zawadzki, B. i Strelau, J. (2014). O (nie)trafności ogólnego czynnika osobowości (GFP). Roczniki Psychologiczne, 17(2), 259-274.