Profilowa analiza dysfunkcji wykonawczych w diagnostyce neuropsychologicznej osób po udarze mózgu
Abstrakt
Dysfunkcje wykonawcze stanowią stosunkowo nową kategorię diagnostyczną, która obejmuje różnorakie objawy dezorganizacji zachowania, takie jak utrata umiejętności planowania, inicjowania i kontrolowania podjętych działań. Jedną z najczęstszych przyczyn dysfunkcji wykonawczych jest udar mózgu. W badaniach wzięło udział 43 pacjentów, którzy rozwiązywali pięć zadań przeznaczonych do oceny ogólnej sprawności myślenia problemowego (Test Sortowania Kart z Wisconsin), przełączania uwagi (Test Łączenia Punktów, Test Kontrolowanego Kojarzenia Wyrazów – Fluencji Słownej), samokontroli hamującej reakcje konfliktowe (Test Interferencji Nazw i Kolorów – Stroopa, wystandaryzowane zadanie kontroli motorycznej). Pacjentów przydzielono do trzech podgrup różniących się lokalizacją ogniska uszkodzenia mózgu. U wszystkich osób zawał ograniczał się jedynie do przednich, jedynie tylnych bądź jedynie podkorowych części mózgu (głównie prążkowia, wzgórza i/lub torebki wewnętrznej) według oceny topografii uszkodzeń wykrytych za pomocą TK i/lub MR. Zbadano również 25 osób zdrowych. Uzyskane wyniki wykazały, że: (a) zaburzenia wykonawcze po udarze mózgu były zróżnicowane pod względem nasilenia, jak i rodzaju; (b) zaburzona w stopniu najgłębszym okazała się zdolność hamowania automatycznych reakcji ruchowych; (c) pacjenci z uszkodzeniem płatów czołowych lub uszkodzeniem struktur podkorowych mózgu mieli więcej problemów z kontrolowaniem reakcji słownych i ruchowych niż pacjenci z uszkodzeniem części tylnej mózgu; (d) analiza profilowa (czyli analiza wzorca wyników całego badania) jest bardzo przydatna w diagnostyce intraindywidualnie heterogenicznych funkcji wykonawczych. Na przykład stwierdzono silny związek między stopniem dysharmonii wyników testowych a ogólnym nasileniem zaburzeń wykonawczych.
Bibliografia
Członkowska, A., Sarzyńska-Długosz, I. (2005). Epidemiologia udaru mózgu. W: B. Strosznajder, Z. Czernicki (red.), Mózg a niedokrwienie (s. 164-191). Kraków: Wydawnictwo Platan.
Damasio, H., Damasio, A. R. (1989). Lesion analysis in neuropsychology. New York: Oxford University Press.
Godefroy, O. (2003). Frontal syndrome and disorders of executive functions. Journal of Neurology, 250, 1-6.
Godefroy, O., Stuss, D. (2007). Dysexecutive syndromes. W: O. Godefroy, J. Bogousslavsky (red.), The behavioral and cognitive neurology of stroke (s. 369-406). New York: Cambridge University Press.
Golden, C. J. (1976). Identification of brain disorders by The Stroop Color and Word Test. Journal of Clinical Psychology, 32, 654-658.
Jaworowska, A. (2002). Test Sortowania Kart z Wisconsin. Podręcznik (polska adaptacja). Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.
Jodzio, K. (2008). Neuropsychologia intencjonalnego działania. Koncepcje funkcji wykonawczych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Jodzio, K. (2010). Od poznania do dezorganizacji działania, czyli dysfunkcje wykonawcze po udarze mózgu. W: K. Jodzio, E. M. Szepietowska (red.), Neuronalne ścieżki poznania i zachowania. Rozważania interdyscyplinarne (s. 113-129). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Jodzio, K. (2011). Diagnostyka neuropsychologiczna w praktyce klinicznej. Warszawa: Difin.
Jodzio, K., Biechowska, D. (2010). Wisconsin Card-Sorting Test as a measure of executive function impairments in stroke patients. Applied Neuropsychology, 17, 267-277.
Jodzio, K., Biechowska, D., Gąsecki, D. (2008). Objawowa i neuroanatomiczna charakterystyka zespołu dysfunkcji wykonawczej po udarze mózgu. Studia Psychologiczne, 46, 19-34.
Kądzielawa, D. (red.) (1990). Podręcznik do Baterii Testów Neuropsychologicznych Halsteada-Reitana (mps, Wydział Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego w Warszawie).
Lezak, M. (1982). The problem of assessing executive functions. International Journal of Psychology, 17, 281-297.
Macmillan, M. (1996). The concept of inhibition in some nineteenth century theories of thinking. Brain and Cognition, 30, 4-19.
Matczak, A. (1994). Diagnoza intelektu. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.
Miller, B. L., Cummings, J. L. (red.) (2007). The human frontal lobes: Functions and disorders. New York: The Guilford Press.
Mroziak, J. (1992). Równoważność i asymetria funkcjonalna półkul mózgowych. Warszawa: Wydział Psychologii UW.
Ross, T. P. (2003). The reliability of cluster and switch scores for the Controlled Oral Word Association Test. Archives of Clinical Neuropsychology, 18, 153-164.
Sherer, M., Krull, K. R., Adams, R. L. (1995). Interpretive significance of variability of performance on neuropsychological tests. Applied Neuropsychology, 2, 39-41.
Stuss, D. T., Murphy, K. J., Binns, M. A., Alexander, M. P. (2003). Staying on the job: The frontal lobes control individual performance variability. Brain, 126, 2363-2380.
Szepietowska, E. M., Gawda, B. (2011). Ścieżkami fluencji werbalnej. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Toczek, S. (1961). Zaburzenia procesu hamowania po uszkodzeniu okolicy czołowej mózgu u człowieka. W: J. Konorski, H. Koźniewska, L. Stępień, J. Subczyński (red.), Z zagadnień patofizjologii wyższych czynności nerwowych po uszkodzeniach mózgu u człowieka (s. 145-179). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Rozprawy Wydziału Nauk Medycznych PAN.
Tomaszewski, T. (1967). Aktywność człowieka. W: M. Maruszewski, J. Reykowski, T. Tomaszewski (red.), Psychologia jako nauka o człowieku (s. 221-278). Warszawa: Książka i Wiedza.
Vataja, R., Pohjasvaara, T., Mäntylä, R., Ylikoski, R., Leppävuori, A., Leskelä, M., Kalska, H., Hietanen, M., Aronen, H. J., Salonen, O., Kaste, M., Erkinjuntti, T. (2003). MRI correlates of executive dysfunction in patients with ischaemic stroke. European Journal of Neurology, 10, 625-631.
Copyright (c) 2011 Roczniki Psychologiczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
