Rodzaj relacji interpersonalnej a zachowanie sprawcy krzywdy po jej wyrządzeniu i ustosunkowanie do ofiary

Eufrozyna Gruszecka

Eufrozyna Gruszecka Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, Wydział Zamiejscowy w Sopocie

Słowa kluczowe: krzywda; sprawca; ofiara; atrybucja winy; działania naprawcze

Abstrakt

W badaniach prezentowanych w artykule poszukiwano różnic w atrybucjach przyczynowych i zachowaniach zaradczych sprawców krzywd wyrządzanych partnerom relacji wspólnotowych i opartych na wymianie. Celem badań była też eksploracja związku rodzaju zachowań zaradczych z wartościowaniem ofiary. Uczestnicy badania zostali w sposób losowy podzieleni na cztery grupy i przypominali sobie oraz opisywali zdarzenie z przeszłości, w którym wyrządzili krzywdę: (1) partnerowi bliskiego związku albo (2) własnemu dziecku, albo (3) podwładnemu, albo (4) znajomemu, a następnie wypełniali kwestionariusz dotyczący opisanego zdarzenia i szacowali cechy „ofiary” na kilkunastu skalach atrakcyjności. Najwyższy poziom odpowiedzialności i winy przypisali sobie krzywdzący partnerzy bliskich związków, najniższy przełożeni, a średni – rodzice i znajomi. Działania naprawcze (tutaj: różne formy przeprosin) najczęściej podejmowali partnerzy, znacząco rzadziej rodzice i znajomi, a najrzadziej przełożeni. Nasilenie usprawiedliwień i wymówek w wymienionych relacjach było niemal dokładnie odwrotne. Prawdopodobnym mechanizmem ujawnionego zróżnicowania reakcji sprawcy krzywdy „po fakcie” w porównywanych relacjach (bardziej wyrazistego u mężczyzn niż u kobiet) jest rola społeczna, jaką jest on związany z ofiarą. Z roli tej wynika między innymi ważność motywu afiliacji i władzy w regulacji kontaktów z partnerem. Uwypuklenie motywu afiliacji sprzyja działaniom naprawczym, natomiast uwypuklenie motywu władzy zdaje się hamować takie działania i zarazem nasilać skłonność do przywracania sprawiedliwości psychologicznej – stosowania usprawiedliwień i wymówek. Badania ujawniły współwystępowanie usprawiedliwień i wymówek ze skłonnością do pomniejszania wartości ofiary, co jest zgodne z przewidywaniami opartymi na koncepcji dysonansu poznawczego.

Bibliografia

Aronson, E. (2000). Człowiek – istota społeczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Aronson, E., Tavris, C. (2008). Błądzą wszyscy (ale nie ja). Gdańsk–Sopot: Smak Słowa–Academica.
Baumeister, R. F., Stillwell, A. M., Heatherton, T. F. (1995). Personal narratives about guilt: Role in action control and interpersonal relationships. Basic and Applied Social Psychology, 17, 173-198.
Baumeister, R. F., Stillwell, A., Wotman, S. R. (1990). Victim and perpetrator accounts of interpersonal conflict: Autobiographical narratives about anger. Journal of Personality and Social Psychology, 59, 994-1005.
Bonk, S. (2008). Radzenie sobie z krzywdą – perspektywa sprawcy (mps pracy magisterskiej, SWPS w Sopocie).
Berscheid, E., Boye, D., Walster, E. (1968). Retaliation as a means of restoring equity. Journal of Personality and Social Psychology, 10, 370-376.
Clark, M. S., Mills, J. R. (1993). The difference between communal and exchange relationships: What it is and is not. Personality and Social Psychology Bulletin, 19, 684-691.
Darby, B. W., Schlenker, B. R. (1982). Children’s reaction to apologies. Journal of Personality and Social Psychology, 43, 742-753.
Davis, H. E., Jones, E. E. (1960). Changes in interpersonal perception as a means of reducting cognitive dissonanse. Journal of Abnormal and Social Psychology, 61, 402-410.
Deutsch, M. (1985). Equity, equality and need: What determines which value will be used as the basis of distributive justice? Journal of Social Issues, 31, 137-149.
Doliński, D. (1992). Przypisywanie moralnej odpowiedzialności. Warszawa: WIP.
Doliński, D. (2006). Techniki wpływu społecznego. Warszawa: Scholar.
Festinger, L. (1957). A theory of cognitive dissonance. Stanford: Stanford University Press.
Fiske, A. P. (1992). The four elementary forms of sociality: Framework for a unified theory of social relations. Psychological Review, 99, 689-723.
Glass, D. (1964). Changing in liking as a means of reducing cognitive discrepancies between self- -esteem and aggression. Journal of Personality, 32, 531-549.
Goleman, D. (2007). Inteligencja społeczna. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.
Gruszecka, E. (1999). Wzorce przeżywania poczucia krzywdy a sprawca krzywdy i wybaczanie. Czasopismo Psychologiczne, 5, 355-367.
Gruszecka, E. (2006). Człowiek w obliczu krzywdy: zachowania ofiar, sprawców i obserwatorów, W: E. Martynowicz (red.), Od poczucia podmiotowości do bycia ofiarą (s. 55-84). Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Grzegołowska-Klarkowska, H. (2001). Samoobrona przez samooszukiwanie. W: M. Kofta, T. Szutrowa (red.), Złudzenia, które pozwalają żyć (s. 177-198). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Howe, N. (1987). Attributions of complex cause and the perception of marital conflict. Journal of Personality and Social Psychology, 53, 1119-1128.
Karremans, J. C., Aarts, H. (2007). The role of automaticity in determining the inclination to forgive close others. Journal of Experimental Social Psychology, 43, 6, 902-917.
Kosewski, M. (1985). Ludzie w sytuacji pokusy i upokorzenia. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Kozielecki, J. (2001). Prawda, wina, wstyd. Polityka, 13, 78-80.
Leary, M. (1999). Wywieranie wrażenia na innych. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Leary, M., Kowalski, R. M. (2001). Lęk społeczny. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Lewis, M., Haviland-Jones, J. M. (red.) (2005). Psychologia emocji. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Lis-Turlejska, M. (1998). Traumatyczny stres: koncepcje i badania. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.
Łukasik, M. (2002). Atrybucje odpowiedzialności moralnej oraz emocje i zachowania sprawcy po wyrządzeniu szkody a rodzaj relacji interpersonalnej (mps pracy magisterskiej, Uniwersytet Gdański).
McAdams, D. P. (1980). A thematic coding for the intimacy motive. Journal of Research in Personality, 14, 413-432.
Mikula, G. (1984). Justice and fairness in interpersonal relations: Thoughts and suggestions. W: H. Tajfel (red.), The social dimension: European Developments in Social Psychology (s. 413-432). Cambridge: Cambridge University Press, 14.
Miller, A. G. (red.) (2008). Dobro i zło z perspektywy psychologii społecznej. Warszawa: Wydawnictwo WAM.
Rosenfeld, P., Giacalone, R. A., Riordan, C. A. (1995). Impression management in organizations. London: Routledge.
Schütz, A. (2005). Samoocena a strategie interpersonalne. W: J. P. Forgas, K. D. Wiliams, L. Wheeler (red.), Umysł społeczny. Poznawcze i motywacyjne aspekty zachowań interpersonalnych (s. 169-187). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Skarżyńska, K. (1986). Wyjaśnianie własnych porażek: usprawiedliwianie i przyjmowanie odpowiedzialności. Przegląd Psychologiczny, 29, 1, 139-153.
Skarżyńska, K. (1988). Poczucie niesprawiedliwości i sądy o niesprawiedliwości – wyznaczniki sytuacyjne i intraindywidualne. W: B. Wojciszke (red.), Studia nad procesami wartościowania (t. 1, s. 86-108). Warszawa: Ossolineum.
Stillwell, A. M., Baumeister, R. F. (1997). The construction of victim and perpetrator memories: Accuracy and distortion in role-based accounts. Personality and Social Psychology Bulletin, 23, 1157-1172.
Szmajke, A. (1999). Autoprezentacja: maski, pozy, miny. Olsztyn: Ursa Consulting.
Walster, E., Walster, G. W., Berscheid, E. (1978). Equity: Theory and research. Boston: Allyn and Bacon.
Weiner, B. (1986). An attributional theory of motivation and emotion. New York: Springer.
Wojciszke, B. (1997). Emocje związane z moralną i sprawnościową interpretacją zachowań wła- snych i cudzych. Przegląd Psychologiczny, 40, 1-2, 137-156.
Wojciszke, B. (2002). Autopromocja i autodeprecjacja. Kwestionariusz Stylów Autoprezentacji. Psychologia Jakości Życia, 1, 145-171.
Wojciszke, B., Abele, A., Baryła, W. (2009). Two dimensions of interpersonal attitudes: Liking depends on communion, respect depends on agency. European Journal of Social Psychology, 39, 973-990.
Wojciszke, B., Baryła, W. (2006). Perspektywa sprawcy i biorcy w spostrzeganiu siebie i innych. Psychologia Społeczna, 1, 9-32.
Wosińska, W. (1989). Niesprawiedliwość w stosunkach interpersonalnych. Katowice: Uniwersytet Śląski.
Zaleski, Z. (1998). Od zawiści do zemsty. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Zachmeister, J. S., Garcia, S., Romero, C., Vas, S. N. (2004). Don’t apologize unless you mean it: A laboratory investigation of forgiveness and retaliation. Journal of Social and Clinical Psychology, 23, 532-564.
Zechmeister, J. S., Romero, C. (2002). Victim and offender accounts of interpersonal conflict: Autobiographical narratives of forgiveness and unforgiveness. Journal of Personality and Social Psychology, 82, 675-686.