Granice duchowości - perspektywa pierwsza
Słowa kluczowe:
duchowość; postawa wobec życia; komponenty duchowości; sens życia
Abstrakt
Określenie granic zjawiska duchowości jest zadaniem trudnym. Historia badań na ten temat wskazuje, że duchowość to nie tylko poszukiwanie świętości, nie tylko religia czy wierzenia, ale znacznie bardziej skomplikowany konstrukt. Badania prowadzone w ramach poszczególnych nurtów psychologii ukazują, z jak różnych perspektyw można duchowość rozpatrywać. Najwyraźniej wyodrębniają się trzy stanowiska – traktujące duchowość jako: (1) postawę, (2) wymiar osobowości oraz (3) schemat poznawczy. Aby sprawdzić zasadność tych ujęć, podjęto próbę weryfikacji pierwszego z powyższych podejść/hipotez, zakładającego, że duchowość to postawa wobec życia. W tym celu przebadano 200 studentów uczelni o różnych profilach zainteresowań (humanistycznych, nauk ścisłych i artystycznych), w którym zadano pytanie o to, czym jest duchowość w ogóle (szerokie społeczno-kulturalne znaczenie) oraz dla nich samych (znaczenie osobiste), a także czym są duchowe dążenia. Z badań tych wynika, że pojmowanie duchowości jest bardzo zróżnicowane w zależności od typu zainteresowań. Ponadto w wypowiedziach osób badanych można wyróżnić trzy podstawowe formalne składniki duchowości: poznawczy, emocjonalny i behawioralny.
Bibliografia
Bargh, J. A. (1990). Auto-motives: Preconscious determinants of social interaction. W: E. T. Higgins, R. M. Sorrentino (red.), Handbook of motivation and cognition (vol. 2, s. 93-130). New York: Guilford.
Barnes-Holmes, D., Hayes, S. C., Gregg, J. (2001). Religion, spirituality, and transcendence. W: S. C. Hayes, D. Barnes-Holmes, B. Roche (red.), Relational frame theory: A post-Skinnerian account of human language and cognition (s. 239-251). New York: Kluwer/Plenum.
Cantor, N. (2002). Contructive cognition, personal goals, and the social embedding of personality. W: L. G. Aspinwall, U. M. Staudinger (red.), A psychology of human strength (s. 49-60). Washington, DC: American Psychological Association.
Chlewiński, Z. (1980). Z badań obrazu religii w świadomości społecznej. Więź, 2, 13-31.
Chlewiński, Z. (1982). Wprowadzenie do psychologii religii. W: Z. Chlewiński (red.), Psychologia religii (s. 11-59). Lublin: TN KUL.
Chlewiński, Z. (1991). Dojrzałość: osobowość, sumienie, religijność. Poznań: Wydawnictwo „W drodze”.
Dobroczyński, B. (2009). Kłopoty z duchowością. Szkice z pogranicza psychologii. Kraków: Nomos.
Eagly, A., Chaiken, S. (1993). The psychology of attitudes. Fort Worth, TX: Harcourt Brace Jovanovich.
Elkins, D. N., Hedstrom, L. J., Hughes, L. L., Leaf, J. A., Sanders, C. (1988). Toward a humanistic – phenomenological spirituality. Journal of Humanistic Psychology, 28, 4, 5-18.
Emmons, R. A. (1999). The psychology of ultimate concerns. New York: Guilford Press.
Fishbein, M., Ajzen, I. (1975). Belief, attitude, intention, and behavior: An introduction to theory and research. Reading, MA: Addison-Wesley.
Helminiak, D. A. (1996). The human core of spirituality: Mind as psyche and spirit. Albany, NY: State University of New York Press.
Heszen-Niejodek, I., Gruszczyńska, E. (2004). Wymiar duchowy człowieka, jego znaczenie w psychologii zdrowia i jego pomiar. Przegląd Psychologiczny, 47, 1, 15-31.
Koenig, H. G. (2008). Concerns about measuring “Spirituality” in research. The Journal of Ner- vous and Mental Disease, 196, 5, 349-355.
Kozielecki, J. (1991). Z Bogiem albo bez Boga. Warszawa: PWN.
MacDonald, D. A. (2000). Spirituality: Description, measurement, and relation to the Five Factor Model of Personality. Journal of Personality, 68, 1, 153-197.
MacDonald, D., A., Tsagarakis, C. I., Holland, C. J. (1994). Validation of a measure of transpersonal self-concept and its relationship to Jungian and five-factor model conceptions of personality. Journal of Transpersonal Psychology, 26, 175-201.
Mądrzycki, T. (1977), Psychologiczne prawidłowości kształtowania się postaw. Warszawa: PZWS.
McIntosh, D. N. (1995). Religion as schema, with implications for the relation between religion and coping. The International Journal for the Psychology of Religion, 5, 1-16.
Moskowitz, G. B. (2005). Social cognition: Understanding self and others. New York: Guilford Press.
Ozorak, E. W. (1997). In the eye of the beholder: A social-cognitive model of religious belief. W: B. Spilka, D. N. McIntosh (red.), The psychology of religion: Theoretical approaches (s. 194-203). Boulder, CO: Westview.
Ozorak, E. W. (2005). Cognitive approaches to religion. W: R. F. Paloutzian, C. L. Park (red.), The handbook of the psychology of religion and spirituality (s. 253-273). New York: Guilford Press.
Paloutzian, R. F., Park, C. (2005). Handbook of the psychology of religion and spirituality. London: Guilford Press.
Pargament, K. I. (1997). The psychology of religion and coping. New York: Guilford Press.
Pargament, K. I., Mahoney, A. (2002). Spirituality: Discovering and conserving the sacred. W: C. R. Snyder, S. J. Lopez (red.), Handbook of positive psychology (s. 646-659). Washington, DC: APA Press.
Piedmont, R. L. (1999). Does spirituality represents the sixth factor of personality? Spiritual transcendence and the Five-Factor Model. Journal of Personality, 67, 6, 985-1013.
Piedmont, R. L. (2001). Spiritual transcendence and the scientific study of spirituality. Journal of Rehabilitation, 67, 1, 4-14.
Piedmont, R. L. (2005). The role of personality in understanding religious and spiritual constructs. W: R. F. Paloutzian, C. L. Park (red.), The handbook of the psychology of religion and spirituality (s. 253-273). New York: Guilford Press.
Popielski, K. (1994). Noetyczny wymiar osobowości. Psychologiczna analiza poczucia sensu życia. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
Prężyna, W. (1981). Funkcja postawy religijnej w osobowości człowieka. Lublin: TN KUL.
Reich, K. H. (2004). The person-God relationship: A dynamic model. W: K. H. Reich, The role of cognition in religious development. The contribution of Relational and Contextual Reasoning (RCR) to religious development. Doctoral dissertation, Theologische Fakultät, Universität Utrecht, 16.
Reich, K. H., Oser, F. K. Scarlett, W. G. (red.) (1999). Being human: The case of religion, vol. 2. Psychological studies on spiritual and religious development. Lengerich, Germany: Pabst.
Różycka, J., Skrzypińska, K. (2011). Duchowość w psychologii: przegląd definicji i dziedzin badań. Roczniki Psychologiczne, 14, 2, 101-121.
Saucier, G. (2000). Isms and the structure of social attitudes. Journal of Personality and Social Psychology, 78, 366-385.
Saucier, G., Goldberg, L. R. (1998). What is beyond the Big Five? Journal of Personality, 66, 495-524.
Saucier, G., Skrzypińska, K. (2006). Spiritual but not religious? Evidence for two independent dispositions. Journal of Personality, 74, 5, 1257-1292.
Shweder, R. A., Much, N., Park, L., Mahapatra, M. M. (1997). The “Big Three” of Morality (Autonomy, Community, Divinity) and the “Big Three” Explanations of Suffering. W: A. Brandt, P. Rozin (red.), Morality and health. New York: Routledge.
Skrzypińska, K. (2002). Pogląd na świat a poczucie sensu i zadowolenie z życia. Kraków: Impuls.
Skrzypińska, K. (2005). From spirituality to religiousness – is this a one-way direction? W: T. Maliszewski, W. J. Wojtowicz, J. Żerko (red.), Antology of social and behavioral science (s. 491-501). Gdańsk–Linköping: University of Gdańsk–Linköpings Universitet.
Skrzypińska, K. (2008). Dokąd zmierzam? – duchowość jako wymiar osobowości. Roczniki Psychologiczne, 10, 1, 39-57.
Skrzypińska, K., Karasiewicz, K. (w opracowaniu). Kwestionariusz Sfery Duchowej.
Socha, P. (2000). Duchowy rozwój człowieka. Kraków: Wydawnictwo UJ.
Socha, P. (2003). Wybrane współczesne psychologiczne teorie duchowości. Nomos. Kwartalnik Religioznawczy, 43-44, 19-39.
Socha, P. (2009). Główne kategorie psychologii religii: próba uporządkowania. Nomos. Kwartalnik Religioznawczy, 65-66, 135-164.
Trzebińska, E. (2008). Psychologia pozytywna. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Watts, F., Williams, M. (1988). The psychology of religious knowing. Cambridge: Cambridge University Press.
Zinnbauer, B. J., Pargament, K. I. (2005). Religiousness and spirituality. W: R. F. Paloutzian, C. L. Park (red.), The handbook of the psychology of religion and spirituality (s. 21-42). New York: Guilford Press.
Zinnbauer, B. J., Pargament, K. I., Scott, A. B. (1999). The emerging meanings of religiousness and spirituality: Problems and prospects. Journal of Personality, 67, 6.
Zohar, D. (2000). SQ: Spiritual intelligence, the ultimate intelligence. London: Bloomsbury.
Barnes-Holmes, D., Hayes, S. C., Gregg, J. (2001). Religion, spirituality, and transcendence. W: S. C. Hayes, D. Barnes-Holmes, B. Roche (red.), Relational frame theory: A post-Skinnerian account of human language and cognition (s. 239-251). New York: Kluwer/Plenum.
Cantor, N. (2002). Contructive cognition, personal goals, and the social embedding of personality. W: L. G. Aspinwall, U. M. Staudinger (red.), A psychology of human strength (s. 49-60). Washington, DC: American Psychological Association.
Chlewiński, Z. (1980). Z badań obrazu religii w świadomości społecznej. Więź, 2, 13-31.
Chlewiński, Z. (1982). Wprowadzenie do psychologii religii. W: Z. Chlewiński (red.), Psychologia religii (s. 11-59). Lublin: TN KUL.
Chlewiński, Z. (1991). Dojrzałość: osobowość, sumienie, religijność. Poznań: Wydawnictwo „W drodze”.
Dobroczyński, B. (2009). Kłopoty z duchowością. Szkice z pogranicza psychologii. Kraków: Nomos.
Eagly, A., Chaiken, S. (1993). The psychology of attitudes. Fort Worth, TX: Harcourt Brace Jovanovich.
Elkins, D. N., Hedstrom, L. J., Hughes, L. L., Leaf, J. A., Sanders, C. (1988). Toward a humanistic – phenomenological spirituality. Journal of Humanistic Psychology, 28, 4, 5-18.
Emmons, R. A. (1999). The psychology of ultimate concerns. New York: Guilford Press.
Fishbein, M., Ajzen, I. (1975). Belief, attitude, intention, and behavior: An introduction to theory and research. Reading, MA: Addison-Wesley.
Helminiak, D. A. (1996). The human core of spirituality: Mind as psyche and spirit. Albany, NY: State University of New York Press.
Heszen-Niejodek, I., Gruszczyńska, E. (2004). Wymiar duchowy człowieka, jego znaczenie w psychologii zdrowia i jego pomiar. Przegląd Psychologiczny, 47, 1, 15-31.
Koenig, H. G. (2008). Concerns about measuring “Spirituality” in research. The Journal of Ner- vous and Mental Disease, 196, 5, 349-355.
Kozielecki, J. (1991). Z Bogiem albo bez Boga. Warszawa: PWN.
MacDonald, D. A. (2000). Spirituality: Description, measurement, and relation to the Five Factor Model of Personality. Journal of Personality, 68, 1, 153-197.
MacDonald, D., A., Tsagarakis, C. I., Holland, C. J. (1994). Validation of a measure of transpersonal self-concept and its relationship to Jungian and five-factor model conceptions of personality. Journal of Transpersonal Psychology, 26, 175-201.
Mądrzycki, T. (1977), Psychologiczne prawidłowości kształtowania się postaw. Warszawa: PZWS.
McIntosh, D. N. (1995). Religion as schema, with implications for the relation between religion and coping. The International Journal for the Psychology of Religion, 5, 1-16.
Moskowitz, G. B. (2005). Social cognition: Understanding self and others. New York: Guilford Press.
Ozorak, E. W. (1997). In the eye of the beholder: A social-cognitive model of religious belief. W: B. Spilka, D. N. McIntosh (red.), The psychology of religion: Theoretical approaches (s. 194-203). Boulder, CO: Westview.
Ozorak, E. W. (2005). Cognitive approaches to religion. W: R. F. Paloutzian, C. L. Park (red.), The handbook of the psychology of religion and spirituality (s. 253-273). New York: Guilford Press.
Paloutzian, R. F., Park, C. (2005). Handbook of the psychology of religion and spirituality. London: Guilford Press.
Pargament, K. I. (1997). The psychology of religion and coping. New York: Guilford Press.
Pargament, K. I., Mahoney, A. (2002). Spirituality: Discovering and conserving the sacred. W: C. R. Snyder, S. J. Lopez (red.), Handbook of positive psychology (s. 646-659). Washington, DC: APA Press.
Piedmont, R. L. (1999). Does spirituality represents the sixth factor of personality? Spiritual transcendence and the Five-Factor Model. Journal of Personality, 67, 6, 985-1013.
Piedmont, R. L. (2001). Spiritual transcendence and the scientific study of spirituality. Journal of Rehabilitation, 67, 1, 4-14.
Piedmont, R. L. (2005). The role of personality in understanding religious and spiritual constructs. W: R. F. Paloutzian, C. L. Park (red.), The handbook of the psychology of religion and spirituality (s. 253-273). New York: Guilford Press.
Popielski, K. (1994). Noetyczny wymiar osobowości. Psychologiczna analiza poczucia sensu życia. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
Prężyna, W. (1981). Funkcja postawy religijnej w osobowości człowieka. Lublin: TN KUL.
Reich, K. H. (2004). The person-God relationship: A dynamic model. W: K. H. Reich, The role of cognition in religious development. The contribution of Relational and Contextual Reasoning (RCR) to religious development. Doctoral dissertation, Theologische Fakultät, Universität Utrecht, 16.
Reich, K. H., Oser, F. K. Scarlett, W. G. (red.) (1999). Being human: The case of religion, vol. 2. Psychological studies on spiritual and religious development. Lengerich, Germany: Pabst.
Różycka, J., Skrzypińska, K. (2011). Duchowość w psychologii: przegląd definicji i dziedzin badań. Roczniki Psychologiczne, 14, 2, 101-121.
Saucier, G. (2000). Isms and the structure of social attitudes. Journal of Personality and Social Psychology, 78, 366-385.
Saucier, G., Goldberg, L. R. (1998). What is beyond the Big Five? Journal of Personality, 66, 495-524.
Saucier, G., Skrzypińska, K. (2006). Spiritual but not religious? Evidence for two independent dispositions. Journal of Personality, 74, 5, 1257-1292.
Shweder, R. A., Much, N., Park, L., Mahapatra, M. M. (1997). The “Big Three” of Morality (Autonomy, Community, Divinity) and the “Big Three” Explanations of Suffering. W: A. Brandt, P. Rozin (red.), Morality and health. New York: Routledge.
Skrzypińska, K. (2002). Pogląd na świat a poczucie sensu i zadowolenie z życia. Kraków: Impuls.
Skrzypińska, K. (2005). From spirituality to religiousness – is this a one-way direction? W: T. Maliszewski, W. J. Wojtowicz, J. Żerko (red.), Antology of social and behavioral science (s. 491-501). Gdańsk–Linköping: University of Gdańsk–Linköpings Universitet.
Skrzypińska, K. (2008). Dokąd zmierzam? – duchowość jako wymiar osobowości. Roczniki Psychologiczne, 10, 1, 39-57.
Skrzypińska, K., Karasiewicz, K. (w opracowaniu). Kwestionariusz Sfery Duchowej.
Socha, P. (2000). Duchowy rozwój człowieka. Kraków: Wydawnictwo UJ.
Socha, P. (2003). Wybrane współczesne psychologiczne teorie duchowości. Nomos. Kwartalnik Religioznawczy, 43-44, 19-39.
Socha, P. (2009). Główne kategorie psychologii religii: próba uporządkowania. Nomos. Kwartalnik Religioznawczy, 65-66, 135-164.
Trzebińska, E. (2008). Psychologia pozytywna. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Watts, F., Williams, M. (1988). The psychology of religious knowing. Cambridge: Cambridge University Press.
Zinnbauer, B. J., Pargament, K. I. (2005). Religiousness and spirituality. W: R. F. Paloutzian, C. L. Park (red.), The handbook of the psychology of religion and spirituality (s. 21-42). New York: Guilford Press.
Zinnbauer, B. J., Pargament, K. I., Scott, A. B. (1999). The emerging meanings of religiousness and spirituality: Problems and prospects. Journal of Personality, 67, 6.
Zohar, D. (2000). SQ: Spiritual intelligence, the ultimate intelligence. London: Bloomsbury.
Opublikowane
2019-03-29
Numer
Dział
Artykuły
Copyright (c) 2012 Roczniki Psychologiczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
