Podejście procesualne: warianty badań nad procesami w mikro- i makroskali
Słowa kluczowe:
metoda mikrogenetyczna; analiza procesualna; rozwój; proces
Abstrakt
Psychologowie rozwojowi różnią się sposobem definiowania rozwoju, rodzajem stosowanych procedur badawczych, charakterem uzyskiwanych obrazów zjawisk (budowanie uśrednionego statycznego modelu zjawiska vs wielościeżkowego modelu transformacji zjawiska). Celem artykułu jest prezentacja podejścia procesualnego, nawiązującego do wariantów metody mikrogenetycznej L. S. Wygotskiego i K. Dunckera. Podejście procesualne jest autorską propozycją, stanowiącą jeden z przykładów rozwiązań oferowanych w ramach tzw. eksperymentalno-teoretycznej psychologii (Fischer, Bidell, 2006). Opiera się na formułowaniu teoretyczno-rozwojowych i merytorycznych podstaw badań oraz na pogłębionych empirycznych poszukiwaniach. Pozwala podjąć badania w sytuacji niepełnej wiedzy o zjawisku (aspekcie badanego zjawiska) i trudności w konceptualizacji problemu badawczego. Analiza procesualna dokonywana jest na dwóch poziomach: (1) poziomie indywidualnych przypadków oraz (2) poziomie zbioru indywidualnych przypadków, przy czym na kolejnych etapach opracowywania danych analizowane przypadki zachowują swoje wyjściowe właściwości. Szczegółowa analiza przypadków prowadzi do rekonstruowania przebiegów zjawiska w jego zmienności i różnorodności. Odkrycie tego, co pozostaje w przebiegach zjawiska wspólne (względnie stabilne), stanowi podstawę budowania jedno- lub wielościeżkowego modelu transformacji zjawiska. W zależności od specyfiki zjawiska wykorzystywane są odmienne procedury badawcze. Ich prezentacja ilustrowana jest przykładami zaczerpniętymi ze zrealizowanych badań.
Bibliografia
Arnett, J. (2004). Emerging adulthood: The winding road from late teens through the twenties. New York: Oxford University Press.
Atmanspacher, H., Martin, J. (2004). Reflections on process and persons. W: M. Weber (red.), After Whitehead: Rescher on process metaphysics (s. 161-172). Frankfurt–London: Ontos Verlag.
Baltes, P. B. (1987). Theoretical propositions of life-span developmental psychology: On the dynamics between growth and decline. Developmental Psychology, 23, 611-626.
Banasiak, A. (2008). Transformacje doświadczania własnej kobiecości u młodych kobiet (mps pracy magisterskiej, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II).
Duncker, K. (1945). On problem solving. Psychological Monographs (Washington, DC: American Psychological Association), 58 (cały nr 270).
Fischer, K. W., Bidell, T. R. (2006). Dynamic development of action, thought, and emotion. W: W. Damon, R. M. Lerner (red.), Theoretical models of human development. Handbook of child psychology (vol. 1, s. 313-399). New York: Wiley.
Fogel, A. (2006). Dynamic systems research on interindividual communication: The transformation of meaning-making. The Journal of Developmental Processes, 1, 7-30.
Frankl, V. (1998). Homo patiens. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Gatnar, E. (1998). Symboliczne metody klasyfikacji danych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kajda, M. (2008). Wybrane aspekty kształtowania się poczucia własnej tożsamości u młodych kobiet (badania empiryczne) (mps pracy magisterskiej, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II).
Kociuba, M. (2008). Transformacje percepcji relacji z matką u kobiet w okresie wczesnej dorosłości (mps pracy magisterskiej, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II).
Makselon J. (1983). Poczucie sensu życia a postawa wobec śmierci. Analecta Cracoviensia, 15, 73-91.
Maslow, A. (1990). Motywacja i osobowość. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Obuchowski, K. (1990). Wprowadzenie do problemu sensu życia. W: K. Obuchowski (red.), Sens życia. Warszawa: Wyd. NURT.
Okulska J. (2008). Żałoba po stracie rodziców u osób w wieku średniej dorosłości (mps pracy magisterskiej, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II).
Patas M. (2009). Transformacje doświadczania kobiecości w kontekście przekazu międzypokoleniowego u kobiet w średnim wieku (mps pracy magisterskiej, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II).
Perłowska, A. (2008). Transformacje kontroli i poczucia kontroli nad swoim życiem u młodych kobiet w świetle K. Dąbrowskiego Teorii Dezintegracji Pozytywnej (mps pracy magisterskiej, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II).
Popielski, K. (1996). Człowiek – wartości – sens. Lublin: RW KUL.
Quinlan, J. R. (1993). C4.5: Programs for machine learning. San Mateo, CA: Morgan Kaufman Publishers, Inc.
Romanowska-Łakomy, H. (2000). Radość i cierpienie. Olsztyn: Wydawnictwo UWM.
Rzechowska, E. (2004). Potencjalność w procesie rozwoju: mikroanaliza konstruowania wiedzy w dziecięcych interakcjach rówieśniczych. Lublin: RW KUL.
Rzechowska, E. (2007a). Podejście mikrogenetyczne i procesualne w analizie rozwoju. Czasopismo Psychologiczne, 13, 2, 109-123.
Rzechowska, E. (2007b). Mikrogeneza procesu jako podstawa analizy dokonywania się zmian: wybrane podejścia badawcze. W: E. Rydz, D. Musiał (red.), Z zagadnień psychologii rozwoju człowieka (t. 1, s. 63-82.). Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Rzechowska, E. (2008). Metoda mikrogenetyczna: klasycy psychologii w poszukiwaniu pogłębionego opisu zmian w rozwoju człowieka. W: E. Rydz, D. Musiał (red.), Z zagadnień psychologii rozwoju człowieka (t. 2, s. 13-32). Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Rzechowska, E. (w druku). Psychologia rozwojowa. W: Encyklopedia Katolicka. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Rzechowska, E., Garbacz, A. (2009). Development of human control over own life among young women. W: K. Janowski, S. Steuden (red.), Biopsychosocial aspects of health and disease (vol. 2, s. 272-283). Lublin: Gaudium.
Rzechowska, E., Okulska, J. (2009). Doświadczanie żałoby po stracie rodziców przez kobiety w wieku średnim. W: S. Steuden, S. Tucholska (red.), Psychologiczne aspekty doświadczania żałoby (s. 145-169). Lublin: Wydawnictwo KUL.
Rzechowska, E., Szymańska, M. (2010). Kształtowanie się poczucia sensu życia u młodych kobiet. W: L. Suchocka, R. Sztembis (red.), Człowiek i dzieło (s. 325-336). Lublin: Wydawnictwo KUL.
Rzechowska, E., Szymańska, M. (w druku). Personal developmental transformations: The feeling of life meaning among women in emerging adulthood. W: E. Rzechowska [i in.] (red.), Contemporary interpretations and applications of the theory of positive disintegration.
Sander, F. (1930). Structures, totality of experience, and gestalt. W: C. Murchinson (red.), Psychologies of 1930 (s. 188-204). Worcester, MA: Clark University Press,.
Siegler, R. S. (2005). Children’s learning. American Psychologist, 60, 769-778.
Siegler, R. S. (2006). Microgenetic analyses of learning. W: W. Damon, R. M. Lerner (red.), Handbook of child psychology. Cognition, perception and language (t. 2, s. 464-510). New York: Wiley.
Socha, P. (2001). Duchowy rozwój człowieka. Fazy życia, osobowość, wiara, religijność. Kraków: Wyd. UJ.
Szymańska, M. (2008). Transformacje poczucia sensu życia u kobiet na przełomie okresu młodzieńczego i wczesnej dorosłości (mps pracy magisterskiej, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II).
Tenus, I. (2008). Kształtowanie się poczucia własnej wartości u młodych kobiet w świetle Kazimierza Dąbrowskiego Teorii Dezintegracji Pozytywnej (mps pracy magisterskiej, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II).
Thelen, E. (1992). Development as a dynamic system. Current Directions in Psychological Science, 1, 6, 189-193.
Thelen, E. (2005). Dynamic systems theory and the complexity of change. Psychoanalytic Dialogues, 15, 2, 255-283.
Van Geert, P. (1994). Dynamic systems of development. New York: Harvester-Wheatsheaf.
Van Geert, P. (1998). We almost had a great future behind us: The contribution of nonlinear dynamics to developmental-science-in-the-making. Developmental Science, 1, 143-159.
Van Geert, P., Steenbeek, H. (2005). Explaining after by before: Basic aspects of a dynamic systems approach to the study of development. Developmental Review, 25, 408-442.
Werner, H. (1956). Microgenesis and Aphasia. Journal of Abnormal Social Psychology, 52, 347-353.
Werner, H. (1957). Comparative psychology of mental development. New York: International Universities Press, Inc.
Wójcik, M. (2009). Kształtowanie się otwartości matek wobec dorosłych córek (mps pracy magisterskiej, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II).
Wygotski, L. S. (1971). Eksperymentalne badania rozwoju pojęć. W: Wybrane prace psychologiczne (rozdz. III). Tłum. z j. ros. E. i J. Flesznerowie. Warszawa: PWN.
Zagojska, A. (2008). Transformacje preferowanych wartości oraz motywacji do angażowania się w wolontariat u młodych kobiet (mps. pracy magisterskiej, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II).
Atmanspacher, H., Martin, J. (2004). Reflections on process and persons. W: M. Weber (red.), After Whitehead: Rescher on process metaphysics (s. 161-172). Frankfurt–London: Ontos Verlag.
Baltes, P. B. (1987). Theoretical propositions of life-span developmental psychology: On the dynamics between growth and decline. Developmental Psychology, 23, 611-626.
Banasiak, A. (2008). Transformacje doświadczania własnej kobiecości u młodych kobiet (mps pracy magisterskiej, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II).
Duncker, K. (1945). On problem solving. Psychological Monographs (Washington, DC: American Psychological Association), 58 (cały nr 270).
Fischer, K. W., Bidell, T. R. (2006). Dynamic development of action, thought, and emotion. W: W. Damon, R. M. Lerner (red.), Theoretical models of human development. Handbook of child psychology (vol. 1, s. 313-399). New York: Wiley.
Fogel, A. (2006). Dynamic systems research on interindividual communication: The transformation of meaning-making. The Journal of Developmental Processes, 1, 7-30.
Frankl, V. (1998). Homo patiens. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Gatnar, E. (1998). Symboliczne metody klasyfikacji danych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kajda, M. (2008). Wybrane aspekty kształtowania się poczucia własnej tożsamości u młodych kobiet (badania empiryczne) (mps pracy magisterskiej, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II).
Kociuba, M. (2008). Transformacje percepcji relacji z matką u kobiet w okresie wczesnej dorosłości (mps pracy magisterskiej, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II).
Makselon J. (1983). Poczucie sensu życia a postawa wobec śmierci. Analecta Cracoviensia, 15, 73-91.
Maslow, A. (1990). Motywacja i osobowość. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Obuchowski, K. (1990). Wprowadzenie do problemu sensu życia. W: K. Obuchowski (red.), Sens życia. Warszawa: Wyd. NURT.
Okulska J. (2008). Żałoba po stracie rodziców u osób w wieku średniej dorosłości (mps pracy magisterskiej, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II).
Patas M. (2009). Transformacje doświadczania kobiecości w kontekście przekazu międzypokoleniowego u kobiet w średnim wieku (mps pracy magisterskiej, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II).
Perłowska, A. (2008). Transformacje kontroli i poczucia kontroli nad swoim życiem u młodych kobiet w świetle K. Dąbrowskiego Teorii Dezintegracji Pozytywnej (mps pracy magisterskiej, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II).
Popielski, K. (1996). Człowiek – wartości – sens. Lublin: RW KUL.
Quinlan, J. R. (1993). C4.5: Programs for machine learning. San Mateo, CA: Morgan Kaufman Publishers, Inc.
Romanowska-Łakomy, H. (2000). Radość i cierpienie. Olsztyn: Wydawnictwo UWM.
Rzechowska, E. (2004). Potencjalność w procesie rozwoju: mikroanaliza konstruowania wiedzy w dziecięcych interakcjach rówieśniczych. Lublin: RW KUL.
Rzechowska, E. (2007a). Podejście mikrogenetyczne i procesualne w analizie rozwoju. Czasopismo Psychologiczne, 13, 2, 109-123.
Rzechowska, E. (2007b). Mikrogeneza procesu jako podstawa analizy dokonywania się zmian: wybrane podejścia badawcze. W: E. Rydz, D. Musiał (red.), Z zagadnień psychologii rozwoju człowieka (t. 1, s. 63-82.). Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Rzechowska, E. (2008). Metoda mikrogenetyczna: klasycy psychologii w poszukiwaniu pogłębionego opisu zmian w rozwoju człowieka. W: E. Rydz, D. Musiał (red.), Z zagadnień psychologii rozwoju człowieka (t. 2, s. 13-32). Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Rzechowska, E. (w druku). Psychologia rozwojowa. W: Encyklopedia Katolicka. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Rzechowska, E., Garbacz, A. (2009). Development of human control over own life among young women. W: K. Janowski, S. Steuden (red.), Biopsychosocial aspects of health and disease (vol. 2, s. 272-283). Lublin: Gaudium.
Rzechowska, E., Okulska, J. (2009). Doświadczanie żałoby po stracie rodziców przez kobiety w wieku średnim. W: S. Steuden, S. Tucholska (red.), Psychologiczne aspekty doświadczania żałoby (s. 145-169). Lublin: Wydawnictwo KUL.
Rzechowska, E., Szymańska, M. (2010). Kształtowanie się poczucia sensu życia u młodych kobiet. W: L. Suchocka, R. Sztembis (red.), Człowiek i dzieło (s. 325-336). Lublin: Wydawnictwo KUL.
Rzechowska, E., Szymańska, M. (w druku). Personal developmental transformations: The feeling of life meaning among women in emerging adulthood. W: E. Rzechowska [i in.] (red.), Contemporary interpretations and applications of the theory of positive disintegration.
Sander, F. (1930). Structures, totality of experience, and gestalt. W: C. Murchinson (red.), Psychologies of 1930 (s. 188-204). Worcester, MA: Clark University Press,.
Siegler, R. S. (2005). Children’s learning. American Psychologist, 60, 769-778.
Siegler, R. S. (2006). Microgenetic analyses of learning. W: W. Damon, R. M. Lerner (red.), Handbook of child psychology. Cognition, perception and language (t. 2, s. 464-510). New York: Wiley.
Socha, P. (2001). Duchowy rozwój człowieka. Fazy życia, osobowość, wiara, religijność. Kraków: Wyd. UJ.
Szymańska, M. (2008). Transformacje poczucia sensu życia u kobiet na przełomie okresu młodzieńczego i wczesnej dorosłości (mps pracy magisterskiej, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II).
Tenus, I. (2008). Kształtowanie się poczucia własnej wartości u młodych kobiet w świetle Kazimierza Dąbrowskiego Teorii Dezintegracji Pozytywnej (mps pracy magisterskiej, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II).
Thelen, E. (1992). Development as a dynamic system. Current Directions in Psychological Science, 1, 6, 189-193.
Thelen, E. (2005). Dynamic systems theory and the complexity of change. Psychoanalytic Dialogues, 15, 2, 255-283.
Van Geert, P. (1994). Dynamic systems of development. New York: Harvester-Wheatsheaf.
Van Geert, P. (1998). We almost had a great future behind us: The contribution of nonlinear dynamics to developmental-science-in-the-making. Developmental Science, 1, 143-159.
Van Geert, P., Steenbeek, H. (2005). Explaining after by before: Basic aspects of a dynamic systems approach to the study of development. Developmental Review, 25, 408-442.
Werner, H. (1956). Microgenesis and Aphasia. Journal of Abnormal Social Psychology, 52, 347-353.
Werner, H. (1957). Comparative psychology of mental development. New York: International Universities Press, Inc.
Wójcik, M. (2009). Kształtowanie się otwartości matek wobec dorosłych córek (mps pracy magisterskiej, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II).
Wygotski, L. S. (1971). Eksperymentalne badania rozwoju pojęć. W: Wybrane prace psychologiczne (rozdz. III). Tłum. z j. ros. E. i J. Flesznerowie. Warszawa: PWN.
Zagojska, A. (2008). Transformacje preferowanych wartości oraz motywacji do angażowania się w wolontariat u młodych kobiet (mps. pracy magisterskiej, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II).
Opublikowane
2019-03-29
Numer
Dział
Artykuły
Copyright (c) 2011 Roczniki Psychologiczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
