System wartości a poznawcze i społeczne wymiary religijności

Dariusz Krok

Dariusz Krok Uniwersytet Opolski

Słowa kluczowe: system wartości; religijność; poznawcze wymiary religijności; społeczne wymiary religijności

Abstrakt

Pojęcia wartości i religijności wydają się ze sobą powiązane, zarówno na poziomie strukturalnym, jak i funkcjonalnym. Wartości, będąc czynnikami motywacyjnymi, mogą wpływać na strukturę religijności i określać jej charakter. Jednocześnie religia - jako system pojęć i standardów zachowań - dostarcza stabilnego oparcia dla hierarchii wartości. Celem niniejszego artykułu jest zbadanie powiązań wartości z poznawczymi i społecznymi wymiarami religijności, a także określenie charakteru i siły tych relacji. Badania przeprowadzono wśród 247 osób (kobiety i mężczyźni) w wieku 18-56 lat. W badaniach zastosowano trzy narzędzia: Skalę Wartości Schelerowskich, Skalę Przekonań Postkrytycznych oraz Skalę Centralności Religijności. Rezultaty badania wskazują na związki systemu wartości z poznawczym i społecznym funkcjonowaniem jednostki w zakresie życia religijnego. Wartości hedonistyczne wiążą się ze stylem myślenia charakteryzującym się krytycznym podejściem do treści religijnych i relatywnym rozumieniem zagadnień transcendentnych, a także z intensywnością praktyk religijnych i form kultu. Wartości święte, religijne i patriotyczne związane są ze stylem myślenia odznaczającym się stabilnością i akceptacją treści religijnych, ale także z refleksyjnym podejściem do rzeczywistości transcendentnej. Istotnym rezultatem badań było wskazanie, że system wartości jest silniej związany ze społecznymi niż poznawczymi wymiarami religijności.

Bibliografia

Batson, D. C., Stocks, E. L. (2004). Religion: Its core psychological functions. W: J. Greenberg, S. L. Koole, T. Pyszczynski (red.), Handbook of experimental existential psychology (s. 141155). New York: Guilford.
Bilsky, W., Peters, M. (1999). Estructura de los valores y la religiosidad. Una investigation comparada realizada en Mexico. Revista Mexicana de Psicologia, 16, 77-88.
Brzozowski, P. (1995). Skala Wartości Schelerowskich - SWS. Podręcznik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PWT.
Brzozowski, P. (1997). Struktura czynnikowa Skali Wartości Schelerowskich (SWS): analizy eksploracyjne i konfirmacyjne. Przegląd Psychologiczny, 40, 293-312.
Brzozowski, P. (2007). Wzorcowa hierarchia wartości. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Chaim, W. (1991). Psychologiczna analiza religijności niespójnej. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
Duriez, B., Fontaine, J. R. J., Hutsebaut, D. (2000). A further elaboration of the Post-Critical Belief Scale: Evidence for the existence of four different approaches to religion in Flanders-Belgium. Psychologica Belgica, 40, 153-181.
Duriez, B., Fontaine, J. R. J., Luyten, P. (2001). Does religiosity still influence our lives? New evidence for discriminating value patterns of different types of religiosity. W: V. Saroglou, D. Hutsebaut (red.), Religion et développement humain: Questionspsychologiques (s. 93-113). Paris: L’Harmattan.
Feather, N. T. (2005). Values, religion, and motivation. W: M. L. Maehr, S. A. Karabenick (red.), Advances in motivation and achievement (vol. 14, s. 35-73). New York: Elsevier.
Fontaine, J. R. J., Duriez, B., Luyten, P., Corveleyn, J., Hutsebaut, D. (2005). Consequences of a multi-dimensional approach to religion for the relationship between religiosity and value priorities. The International Journalfor the Psychology of Religion, 15, 123-143.
Fontaine, J. R. J., Luyten, P., Corveleyn, J. (2000). Tell me what you believe and I’ll tell you what you want. Empirical evidence for discriminating value patterns of five types of religiosity. The International Journal for the Psychology of Religion, 10, 65-84.
Hood, R. W., Hill, P. C., Spilka, B. (2009). The psychology of religion: An empirical approach. New York: Guilford Press.
Huber, S. (2003). Zentralität und Inhalt. Ein neues multidimensionales Messmodell der Religiosität. Opladen: Leske und Budrich.
Hutsebaut, D. (1996). Post-critical belief: A new approach to the religious attitude problem. Journal of Empirical Theology, 9, 48-66.
Krok, D. (2005). Religia a funkcjonowanie osobowości człowieka. Studia Teologiczno-Historyczne Śląska Opolskiego, 25, 87-112.
Krok, D. (2009). Religijność a jakość życia w perspektywie mediatorów psychospołecznych. Opole: Redakcja Naukowa WT UO.
Król, J. (1999). Psychologiczne aspekty badania fenomenu religii. Opole: Redakcja Naukowa WT UO.
Kusdil, M. E., Kagitcibasi, C. (2000). Value orientations of Turkish teachers and Schwartz’s theory of values. Turk Psikoloji Dergisi, 15, 59-80.
Roccas, S. (2005). Religion and values system. Journal of Social Issues, 61, 747-759.
Roccas, S., Schwartz, S. H. (1997). Church-state relations and the association of religiosity with values: A study of Catholics in six countries. Cross-Cultural Research, 31, 356-375.
Rokeach, M. (1973). The nature of human values. New York: Free Press.
Rokeach, M. (1976). Beliefs, attitudes, and values. San Francisco: Jossey-Bass.
Saroglou, V., Delpierre, V., Dernelle, R. (2004). Values and religiosity: A meta-analysis of studies using Schwartz’s model. Personality and Individual Differences, 37, 721-734.
Scheler, M. (1997). Resentyment a moralność. Warszawa: Czytelnik.
Schwartz, S. H. (1992). Universals in the content and structure of values: Theoretical advances and empirical tests in 20 countries. W: M. Zanna (red.), Advances in experimental social psychology (vol. 25, s. 1-65). Orlando, FL: Academic Press.
Schwartz, S. H. (1996). Value priorities and behavior: Applying a theory of integrated value systems. W: C. Seligman, J. Olson, M. P. Zanna (red.), The psychology of values: The Ontario symposium (vol. 8, s. 1-24). Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum.
Schwartz, S. H. (2001). Wartości. W: A. S. R. Manstead, M. Hewstone (red.), Psychologia społeczna (s. 701-703). Warszawa: Jacek Santorski & Co.
Schwartz, S. H., Huismans, S. (1995). Value priorities and religiosity in four western religions. Social Psychology Quarterly, 58, 88-107.
Schwartz, S. H., Sagiv, L. (1995). Identifying culture specifics in the content and structure of values. Journal of Cross-Cultural Psychology, 26, 92-116.
Silberman, I. (2005). Religion as a meaning system: Implications for the New Millennium. Journal of Social Issues, 61, 4, 641-663.
Spilka, B., Hood, R. W., Hunsberger, B., Gorsuch, R. (2003). The psychology of religion. An empirical approach. New York: The Guilford Press.
Zarzycka, B. (2007). Skala Centralności Religijności S. Hubera. Roczniki Psychologiczne, 10, 133-157.
Zarzycka, B., Bartczuk, R., Wiechetek, M. (2006). Skala Wiary Post-Krytycznej (mps, Katedra Psychologii Społecznej i Psychologii Religii KUL).
Zinnbauer, B. J., Pargament, K. I. (2005). Religiousness and spirituality. W: R. F. Paloutzian, C. L. Park (red.), Handbook of the psychology of religion and spirituality (s. 21-42). New York: The Guilford Press.