Kreatywność prymusów gimnazjalnych

Dorota Turska

Dorota Turska Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

Słowa kluczowe: kreatywność; najlepszy uczeń; gimnazjum

Abstrakt

Rezultaty badań empirycznych wskazują, iż najwyżej oceniani uczniowie są mniej kreatywni niż ich rówieśnicy, cechujący się niższym poziomem osiągnięć szkolnych. Próbę wyjaśnienia przyczyn tego zjawiska oferują koncepcje Bourdieua i Passerona (1990) oraz Bernsteina (1990), które traktują szkołę jako dominującą instytucję transmisji uznanej już wiedzy (adaptacyjna wizja edukacji). Obecnie realizowana w Polsce reforma systemu oświaty wydaje się – w postulatach Ministerstwa Edukacji Narodowej – wykraczać poza przedstawioną wizję. Teza ta dotyczy szczególnie gimnazjum, „szkoły twórczego rozwiązywania problemów po to, by lepiej przygotować do pracy w zmiennych warunkach współczesnego świata” (Biblioteczka Reformy, 1999, s. 11). Opracowane na poziomie gimnazjalnym kryteria przyznawania najwyższych ocen gratyfikują zatem nie tyle umiejętność odtwarzania faktów, ile własną inwencję, niesterowaną aktywność, kreatywność wychowanka. Jeżeli ministerialna koncepcja miałaby stać się treścią praktyki edukacyjnej, to w doświadczeniu najwyżej ocenianych gimnazjalistów powinno pojawić się przeświadczenie o przydatności zachować kreatywnych. Można byłoby oczekiwać także obiektywnych rezultatów stymulacji myślenia twórczego. Rezultaty badań własnych, przeprowadzonych wśród uczniów klas III (ostatnich) gimnazjum, jednoznacznie falsyfikują obydwa założenia. Artykuł zawiera także próbę wyjaśnienia przyczyn zdiagnozowanego stanu.

Bibliografia

Amabile, T. M. (1996). Creativity in context. Update to the social psychology of creativity. Oxford: Westview Press.
Barnes, D. (1988). Nauczyciel i uczniowie. Od porozumiewania się do kształcenia. Warszawa: WSiP.
Bernstein, B. (1990). Odtwarzanie kultury. Warszawa: PIW.
Biblioteczka Reformy (1999). Ministerstwo Edukacji Narodowej o reformie programowej, 9.
Bourdieu, P., Passeron, J. C. (1990). Reprodukcja. Elementy teorii systemu nauczania. Warszawa: PWN.
Czerniawska, E. (1999). Dynamika zachowań strategicznych w uczeniu się tekstów podręcznikowych. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Czerniawska, E. (2002). Determinanty i rozwój samoregulacji w uczeniu się. W: M. Ledzińska, G. Rudkowska, L. Wrona (red.), Osoba edukacja dialog (t. 2, s. 14-27). Kraków: Wyd. Naukowe Akademii Pedagogicznej.
Dobrołowicz, W. (1995). Psychodydaktyka kreatywności. Warszawa: WSPS.
Ferguson, A. G, Takane, Y. (1999). Analiza statystyczna w psychologii i pedagogice. Warszawa: PWN.
Gurycka, A. (1986). Skuteczność szkolnego wychowania w aspekcie rozwoju orientacji podmiotowej dzieci i młodzieży. Edukacja, 3, 57-82.
Jurczyk, P. (1989). Wprowadzenie. W: A. Gurycka (red.), Podmiotowość w doświadczeniach wychowawczych dzieci i młodzieży (t. 3, s. 5-12). Warszawa: Wyd. UW.
Jurkowski, A. (1989). Szkoła jako źródło specyficznych doświadczeń uczniów w zakresie funkcji poznawczych. W: A. Gurycka (red.), Podmiotowość w doświadczeniach wychowawczych dzieci i młodzieży (t. 2, s. 71-81). Warszawa: Wyd. UW.
Ledzińska, M. (1996). Przetwarzanie informacji przez uczniów o zróżnicowanym poziomie zdolności a ich postępy szkolne. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Wydziału Psychologii UW.
Matczak, A. (1996). Styl poznawczy a efektywność treningu myślenia twórczego. Warszawa: Wydawnictwa ATK. Studia z Psychologii, t. 7.
Matczak, A., Jaworowska, A., Stańczak, J. (2000). Rysunkowy Test Twórczego Myślenia K. K. Urbana i H. G. Jellena. TCT-DP. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.
Nalaskowski, A. (1989). Społeczne uwarunkowania twórczego rozwoju jednostki. Toruń: Wyd. UMK.
Nęcka, E. (2001). Psychologia twórczości. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Perkins, D. (1992). Smart schools. From training memories to educating minds. New York: The Free Press.
Popek, S. (1989). Zdolności i uzdolnienia a skuteczność procesu nauczania młodzieży w świetle ocen szkolnych. W: A. Gurycka (red.), Podmiotowość w doświadczeniach wychowawczych dzieci i młodzieży (t. 3, s. 72-89). Warszawa: Wyd. UW.
Stasiakiewicz, M. (1999). Twórczość i interakcja. Poznań: Uniwersytet Adama Mickiewicza.
Stemplewska, K. (1994). Wiedza scholastyczna a naturalny rozwój poznawczy. W: E. Dryll, J. Trzebiński (red.), Wiedza potoczna w szkole (s. 74-91). Warszawa: Oficyna Wydawnicza Wydziału Psychologii UW.
Szmidt, K. J. (2001). Twórczość i pomoc w tworzeniu w perspektywie pedagogiki społecznej. Łódź: Wydawnictwo UŁ.
Szymański, M. S. (1987). Twórczość i style poznawcze uczniów. Warszawa: WSiP.
Turska, D. (1991). Środowisko szkolne jako czynnik hamujący rozwój postawy twórczej uczniów – przegląd literatury, postulowane kierunki niektórych modyfikacji edukacyjnych. W: S. Popek (red.), Środowiskowe uwarunkowania rozwoju człowieka. Lublin: Wyd. UMCS.
Turska, D. (1994). Dynamika postawy twórczej a typ kształcenia szkolnego młodzieży. Lublin: Wyd. UMCS.
Turska, D. (2000). Co wynika z przestrogi Charliego Chaplina, czyli trening twórczego myślenia dla nauczycieli. Częstochowa: Prace Naukowe WSP w Częstochowie, t. 8, s. 157-163.
Wiechnik, R. (2000). Obraz ucznia idealnego w percepcji nauczycieli szkół podstawowych. Psychologia Rozwojowa, 5, 3-4, 255-265.
Wiechnik, R., Drwal, R. Ł. (1989). Inwentarz Samowiedzy. W: R. Ł. Drwal (red.), Techniki kwestionariuszowe w diagnostyce psychologicznej. Wybrane zagadnienia (s. 163-186). Lublin: UMCS. Wydział Pedagogiki i Psychologii.