Efectiveness of inclusive education and selected psychosocial factors – verification of a theoretical model
Keywords:
inclusive education; effectiveness; psychosocial correlates
Abstract
There is still too little research done in the field of inclusive education. Effectiveness is one of important characteristics of this kind of education, research on which can lead to its’ organisational and practical improvement. In this article a verification of the theoretical model of correlates of effectiveness in inclusive education is presented. The model is based on a system approach to inclusive education’s effectiveness, and there are three areas of potential correlates included in the model – the class environment, the family environment, and the pupil’s person. Our study undertaken to verify the model covered 13 inclusive classes. Pupils, teachers and parents were all included in this research. The results provide supporting empirical evidence for the system approach in measuring effectiveness of inclusive education, as well as its correlates. The obtained empirical model was found to comprise all aspects of the effectiveness concept and all areas of its factors assumed in the theoretical model. However, not all of the assumed psychosocial variables turned out to be significant correlates of the effectiveness.
References
Al-Khamisy, D. (2002). Gotowość nauczycieli do pracy z dziećmi o specjalnych potrzebach edukacyjnych. W: D. Al-Khamisy (red.), Integracja społeczna. Praktyczne próby wdrażania (s. 9-16). Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Barłóg, K. (2001). Efekty procesu integracji dzieci pełnosprawnych oraz z mózgowym porażeniem dziecięcym w młodszym wieku szkolnym. Rzeszów: Wydawnictwo WSP.
Barłóg, K. (2003). Funkcje integracyjne szkoły a jej funkcje wykluczające. W: Cz. Lewicki, W. Jakubowicz (red.), Integracja w teorii i praktyce edukacji szkolnej (s. 11-21). Rzeszów: Kolegium Nauczycielskie Tarnobrzeg–Uniwersytet Rzeszowski.
Bąbka, J. (2001). Edukacja integracyjna dzieci pełnosprawnych i niepełnosprawnych – założenia i rzeczywistość. Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora.
Bąk, E. (1987). Integracja dzieci niepełnosprawnych w przedszkolu. W: A. Hulek (red.), Integracja społeczna ludzi niepełnosprawnych – zadania pedagoga (s. 63-69). Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Bene, E., Anthony, J. (1993). Podręcznik do testu stosunków rodzinnych. Warszawa: Centralny Ośrodek Metodyczny Poradnictwa Wychowawczo-Zawodowego MEN.
Błeszyńska, K. (1992). Determinanty przystosowania ucznia niepełnosprawnego do środowiska szkoły masowej. W: A. Hulek, B. Grochmal-Bach (red.), Uczeń niepełnosprawny w szkole masowej. Kraków: Wydawnictwo WSP.
Chodkowska, M. (2004). Socjopedagogiczne problemy edukacji integracyjnej dzieci z obciążeniami biologicznymi i środowiskowymi. Warszawa: Wydawnictwo WSP TWP.
Cole, C. M., Waldron, N., Majd, M. (2004). Academic progress of students across inclusive and traditional settings. Mental Retardation, 42, 2, 136-144.
Deptuła, M. (1996). Koncepcja diagnozy rozwoju społecznego dzieci w klasach I-IV. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane WSP.
Dykcik, W. (1997). Efekty i uwarunkowania integracji społecznej uczniów niepełnosprawnych z rówieśnikami na wsi i w mieście. Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie. Prace Pedagogiczne, 20, 186, 9-17.
Fairbairn, G., Fairbairn, S. (red.) (2000). Integracja dzieci o specjalnych potrzebach, wybrane zagadnienia etyczne. Warszawa: Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej MEN.
Garrick-Duhaney, L. M., Salend, S. J. (2000). Parental perceptions of inclusive educational placements. Remedial and Special Education, 21, 2, 121-128.
Hatlen, P. (2004). Is social isolation a predictable outcome of inclusive education? Journal of Visual Impairment & Blindness, 98, 11, 676-679.
Hornby, G. (1999). Inclusion or delusion: Can one size fit all? Support for Learning, 14, 4, 152-157.
Hulek, A. (1987). Człowiek niepełnosprawny a system integracyjny (współczesne tendencje). W: A. Hulek (red.), Integracja społeczna ludzi niepełnosprawnych – zadania pedagoga (s. 9-27). Wrocław: Ossolineum.
Janzen, L., Wilgosh, L., McDonald, L. (1995). Experiences of classroom teachers integrating students with moderate and severe disabilities. Developmental Disabilities Bulletin, 23, 1, 40-51.
Kenrick, D. T., Neuberg, S. L., Cialdini, R. B. (2002). Psychologia społeczna. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Kołodyńska-Woźniak, A. (1998). Mowa a słuch: dziecko niesłyszące w szkole masowej. Nowa Polszczyzna, 2, 54-55.
Kosakowski, Cz. (2001). Dziecko niepełnosprawne w kształceniu integracyjnym. W: Cz. Kosakowski (red.), Nauczanie i wychowanie osób lekko upośledzonych umysłowo (s. 287-293). Toruń: Wydawnictwo Edukacyjne „Akapit”.
Kossewska, J. (1999). Postawy społeczne wobec integracji szkolnej dzieci niepełnosprawnych oraz ich uwarunkowania. Rocznik Naukowo-Dydaktyczny. Prace Psychologiczne (Akademia Pedagogiczna Kraków), 7, 55-65.
Kossewska, J. (2000). Uwarunkowania postaw – nauczyciele i inne grupy zawodowe wobec integracji szkolnej dzieci niepełnosprawnych. Kraków: Wydawnictwo Naukowe AP.
Larkowa, H. (1979). Psychologiczne podstawy integracji uczniów z odchyleniami od normy. W: A. Hulek (red.), Współczesne teorie i tendencje wychowania i kształcenia specjalnego (s. 43-57). Wrocław: Instytut Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo.
Lausch-Żuk, J. (1998). Integracja osób z niepełnosprawnością intelektualną z osobami pełnosprawnymi – szanse czy zagrożenia? Wychowanie na co Dzień, 3, 15-18.
Lewicki, Cz. (2003). Stosunek nauczycieli szkół podstawowych do kształcenia integracyjnego, jego uwarunkowania i konsekwencje. W: Cz. Lewicki, W. Jakubowicz (red.), Integracja w teorii i praktyce edukacji szkolnej (s. 23-37). Rzeszów: Kolegium Nauczycielskie Tarnobrzeg. Uniwersytet Rzeszowski.
Łaś, H., Rempel, W. (1987). Funkcjonowanie klas specjalnych dla uczniów upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim w szkołach powszechnych. W: A. Hulek (red.), Integracja społeczna ludzi niepełnosprawnych – zadania pedagoga (s. 127-138). Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Łobocki, M. (2004). Metody i techniki badań pedagogicznych. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Maciarz, A. (1987). Integracja społeczna dzieci niepełnosprawnych. Warszawa: WSiP.
Maciarz, A. (1989). Wybrane zagadnienia pedagogiki specjalnej. Zielona Góra: Wydawnictwo WSP.
Maciarz, A. (1996). Psychoemocjonalne problemy społecznej integracji dzieci niepełnosprawnych. W: J. Bogucka, M. Kościelska (red.), Wychowanie i nauczanie integracyjne. Nowe doświadczenia (s. 30-34). Warszawa: Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej MEN.
Maciarz, A. (2001a). Przemiany w ujęciu istoty i uwarunkowań społecznej integracji dzieci niepełnosprawnych. Teraźniejszość, Człowiek, Edukacja, 1, 77-81.
Maciarz, A. (2001b). Psychoemocjonalne wyznaczniki społecznej integracji dzieci przewlekle chorych. W: M. Heine (red.), Problemy integracji społecznej osób niepełnosprawnych i niedostosowanych (s. 9-14). Zielona Góra: Wydawnictwo Szkoły Nauk Humanistycznych i Społecznych Uniwersytetu Zielonogórskiego.
Myers, D. G. (2003). Psychologia społeczna. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Nosal, Cz. (1987). Interpretacja zależności między zbiorami zmiennych w ramach modelu analizy kanonicznej. W: J. Brzeziński (red.), Wielozmiennowe modele statystyczne w badaniach psychologicznych (s. 152-170). Warszawa–Poznań: PWN.
Oleś, P. (1989). Wartościowanie a osobowość. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
Oskwarek, W. (1998). Pięć lat integracji. Dyrektor Szkoły, 7-8, 37-38.
Palak, Z. (2000). Uczniowie niewidomi i słabowidzący w szkołach ogólnodostępnych. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Peetsma, T. [i in.] (2001). Inclusion in education: Comparing pupils’ development in special and regular education. Educational Review, 53, 2, 125-135.
Pilecki, J., Kościółek, M., Gruntkowski, Z. (1995). Czynniki determinujące postawy nauczycieli wobec integracji szkolnej dzieci specjalnej troski. W: M. Chodkowska (red.), Dziecko niepełnosprawne w rodzinie. Socjalizacja i rehabilitacja (s. 229-236). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Pilkiewicz, M. (1973). Socjometryczna skala akceptacji jako technika badania pozycji jednostki w nieformalnej strukturze grupy. W: L. Wołoszynowa (red.), Materiały do nauczania psychologii (seria III, t. 2, s. 253-276). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Pivik, J., McComas, J., La Flamme, M. (2002). Barriers and facilitators to inclusive education. Exceptional Children, 1, 97-107.
Praisner, C. L. (2003). Attitudes of elementary school principals toward the inclusion of students with disabilities. Council for Exceptional Children, 69, 2, 135-145.
Prażmowska, K., Skalik, K. (1999). Nauczyciele wobec integracji. Problemy Poradnictwa Psychologiczno-Pedagogicznego, 2, 78-82.
Rea, P. J., MacLaughlin, V. L., Walther-Thomas, Ch. (2002). Outcomes for students with learning disabilities in inclusive and pullout programs. Exceptional Children, 68, 2, 203-222.
Rosman, M. (1998). Integracja – oczekiwania a rzeczywistość. Dyrektor Szkoły, 2, 16.
Rouse, M., Florian, L. (1996). Effective inclusive schools: A study in two countries. Cambridge Journal of Education, 26, 1, 71-85.
Salisbury, Ch. L., McGregor, G. (2002). The administrative climate and context of inclusive elementary schools. Exceptional Children, 68, 2, 259-274.
Sękowski, A. E. (1994). Psychospołeczne determinanty postaw wobec inwalidów. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Smykowski, B. (2000). Psycholog wobec instytucjonalizacji działalności integracyjnej. W: J. Brzeziński, M. Teoplitz-Wiśniewska (red.), Etyczne dylematy psychologii (s. 203-220). Poznań: SWPS.
Storey, K., Smith, D. J. (1995). Assessing integration in early childhood education: Clique analysis of social interactions. Education and Treatment of Children, 18, 2, s. 158-184.
Taylor, R. L., Smiley, L. R., Ramasamy, R. (2001). Effects of educationalbackground and expe¬rience on teacher – views of inclusion. Educational Research Quarterly, 26, 3, 3-16.
Vaughn, S., Elbaum, B. E., Schumm, J. S. (1996). The effects of inclusion on the social functioning of students with learning disabilities. Journal of Learning Disabilities, 29, 6, 598-609.
Walczak, G. (1998). Rozważania o integracji. Szkoła Specjalna, 1, 10-16.
Wall, R. (2002). Teachers’ exposure to people with visual impairments and the effect on attitudes toward inclusion. RE:view, 34, 3, 111-119.
Wiącek, G. (2004). Podręcznik do Skal Zadowolenia z Kształcenia Integracyjnego. Lublin: KPReh KUL.
Wiącek, G. (2005). Pomiar efektywności kształcenia integracyjnego dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. W: Cz. Kosakowski, A. Krause (red.), Normalizacja środowisk życia osób niepełnosprawnych (s. 313-319). Olsztyn: Wydawnictwo UWM.
Wojciszke, B. (2000). Postawy i ich zmiana. W: J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki (t. 3, s. 79-106) Gdańsk: GWP.
Zabłocki, K. J. (2002). Integracja szansą wychowania nowego pokolenia. Płock: Wydawnictwo Naukowe NOVUM.
Zaborowski, Z. (1964). Stosunki społeczne w klasie szkolnej. Warszawa: PWN.
Zaorska, M. (1997). Dziecko z wadą wzroku oraz z równoczesnym uszkodzeniem słuchu i wzroku w szkole masowej. Wychowanie na co Dzień, 7-8, 7-9.
Zawadzki, B., Strelau, J., Szczepaniak, P., Śliwińska, M. (1998). Inwentarz osobowości NEO-FFI Costy i McCrae. Adaptacja polska. Podręcznik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.
Barłóg, K. (2001). Efekty procesu integracji dzieci pełnosprawnych oraz z mózgowym porażeniem dziecięcym w młodszym wieku szkolnym. Rzeszów: Wydawnictwo WSP.
Barłóg, K. (2003). Funkcje integracyjne szkoły a jej funkcje wykluczające. W: Cz. Lewicki, W. Jakubowicz (red.), Integracja w teorii i praktyce edukacji szkolnej (s. 11-21). Rzeszów: Kolegium Nauczycielskie Tarnobrzeg–Uniwersytet Rzeszowski.
Bąbka, J. (2001). Edukacja integracyjna dzieci pełnosprawnych i niepełnosprawnych – założenia i rzeczywistość. Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora.
Bąk, E. (1987). Integracja dzieci niepełnosprawnych w przedszkolu. W: A. Hulek (red.), Integracja społeczna ludzi niepełnosprawnych – zadania pedagoga (s. 63-69). Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Bene, E., Anthony, J. (1993). Podręcznik do testu stosunków rodzinnych. Warszawa: Centralny Ośrodek Metodyczny Poradnictwa Wychowawczo-Zawodowego MEN.
Błeszyńska, K. (1992). Determinanty przystosowania ucznia niepełnosprawnego do środowiska szkoły masowej. W: A. Hulek, B. Grochmal-Bach (red.), Uczeń niepełnosprawny w szkole masowej. Kraków: Wydawnictwo WSP.
Chodkowska, M. (2004). Socjopedagogiczne problemy edukacji integracyjnej dzieci z obciążeniami biologicznymi i środowiskowymi. Warszawa: Wydawnictwo WSP TWP.
Cole, C. M., Waldron, N., Majd, M. (2004). Academic progress of students across inclusive and traditional settings. Mental Retardation, 42, 2, 136-144.
Deptuła, M. (1996). Koncepcja diagnozy rozwoju społecznego dzieci w klasach I-IV. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane WSP.
Dykcik, W. (1997). Efekty i uwarunkowania integracji społecznej uczniów niepełnosprawnych z rówieśnikami na wsi i w mieście. Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie. Prace Pedagogiczne, 20, 186, 9-17.
Fairbairn, G., Fairbairn, S. (red.) (2000). Integracja dzieci o specjalnych potrzebach, wybrane zagadnienia etyczne. Warszawa: Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej MEN.
Garrick-Duhaney, L. M., Salend, S. J. (2000). Parental perceptions of inclusive educational placements. Remedial and Special Education, 21, 2, 121-128.
Hatlen, P. (2004). Is social isolation a predictable outcome of inclusive education? Journal of Visual Impairment & Blindness, 98, 11, 676-679.
Hornby, G. (1999). Inclusion or delusion: Can one size fit all? Support for Learning, 14, 4, 152-157.
Hulek, A. (1987). Człowiek niepełnosprawny a system integracyjny (współczesne tendencje). W: A. Hulek (red.), Integracja społeczna ludzi niepełnosprawnych – zadania pedagoga (s. 9-27). Wrocław: Ossolineum.
Janzen, L., Wilgosh, L., McDonald, L. (1995). Experiences of classroom teachers integrating students with moderate and severe disabilities. Developmental Disabilities Bulletin, 23, 1, 40-51.
Kenrick, D. T., Neuberg, S. L., Cialdini, R. B. (2002). Psychologia społeczna. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Kołodyńska-Woźniak, A. (1998). Mowa a słuch: dziecko niesłyszące w szkole masowej. Nowa Polszczyzna, 2, 54-55.
Kosakowski, Cz. (2001). Dziecko niepełnosprawne w kształceniu integracyjnym. W: Cz. Kosakowski (red.), Nauczanie i wychowanie osób lekko upośledzonych umysłowo (s. 287-293). Toruń: Wydawnictwo Edukacyjne „Akapit”.
Kossewska, J. (1999). Postawy społeczne wobec integracji szkolnej dzieci niepełnosprawnych oraz ich uwarunkowania. Rocznik Naukowo-Dydaktyczny. Prace Psychologiczne (Akademia Pedagogiczna Kraków), 7, 55-65.
Kossewska, J. (2000). Uwarunkowania postaw – nauczyciele i inne grupy zawodowe wobec integracji szkolnej dzieci niepełnosprawnych. Kraków: Wydawnictwo Naukowe AP.
Larkowa, H. (1979). Psychologiczne podstawy integracji uczniów z odchyleniami od normy. W: A. Hulek (red.), Współczesne teorie i tendencje wychowania i kształcenia specjalnego (s. 43-57). Wrocław: Instytut Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo.
Lausch-Żuk, J. (1998). Integracja osób z niepełnosprawnością intelektualną z osobami pełnosprawnymi – szanse czy zagrożenia? Wychowanie na co Dzień, 3, 15-18.
Lewicki, Cz. (2003). Stosunek nauczycieli szkół podstawowych do kształcenia integracyjnego, jego uwarunkowania i konsekwencje. W: Cz. Lewicki, W. Jakubowicz (red.), Integracja w teorii i praktyce edukacji szkolnej (s. 23-37). Rzeszów: Kolegium Nauczycielskie Tarnobrzeg. Uniwersytet Rzeszowski.
Łaś, H., Rempel, W. (1987). Funkcjonowanie klas specjalnych dla uczniów upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim w szkołach powszechnych. W: A. Hulek (red.), Integracja społeczna ludzi niepełnosprawnych – zadania pedagoga (s. 127-138). Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Łobocki, M. (2004). Metody i techniki badań pedagogicznych. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Maciarz, A. (1987). Integracja społeczna dzieci niepełnosprawnych. Warszawa: WSiP.
Maciarz, A. (1989). Wybrane zagadnienia pedagogiki specjalnej. Zielona Góra: Wydawnictwo WSP.
Maciarz, A. (1996). Psychoemocjonalne problemy społecznej integracji dzieci niepełnosprawnych. W: J. Bogucka, M. Kościelska (red.), Wychowanie i nauczanie integracyjne. Nowe doświadczenia (s. 30-34). Warszawa: Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej MEN.
Maciarz, A. (2001a). Przemiany w ujęciu istoty i uwarunkowań społecznej integracji dzieci niepełnosprawnych. Teraźniejszość, Człowiek, Edukacja, 1, 77-81.
Maciarz, A. (2001b). Psychoemocjonalne wyznaczniki społecznej integracji dzieci przewlekle chorych. W: M. Heine (red.), Problemy integracji społecznej osób niepełnosprawnych i niedostosowanych (s. 9-14). Zielona Góra: Wydawnictwo Szkoły Nauk Humanistycznych i Społecznych Uniwersytetu Zielonogórskiego.
Myers, D. G. (2003). Psychologia społeczna. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Nosal, Cz. (1987). Interpretacja zależności między zbiorami zmiennych w ramach modelu analizy kanonicznej. W: J. Brzeziński (red.), Wielozmiennowe modele statystyczne w badaniach psychologicznych (s. 152-170). Warszawa–Poznań: PWN.
Oleś, P. (1989). Wartościowanie a osobowość. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
Oskwarek, W. (1998). Pięć lat integracji. Dyrektor Szkoły, 7-8, 37-38.
Palak, Z. (2000). Uczniowie niewidomi i słabowidzący w szkołach ogólnodostępnych. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Peetsma, T. [i in.] (2001). Inclusion in education: Comparing pupils’ development in special and regular education. Educational Review, 53, 2, 125-135.
Pilecki, J., Kościółek, M., Gruntkowski, Z. (1995). Czynniki determinujące postawy nauczycieli wobec integracji szkolnej dzieci specjalnej troski. W: M. Chodkowska (red.), Dziecko niepełnosprawne w rodzinie. Socjalizacja i rehabilitacja (s. 229-236). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Pilkiewicz, M. (1973). Socjometryczna skala akceptacji jako technika badania pozycji jednostki w nieformalnej strukturze grupy. W: L. Wołoszynowa (red.), Materiały do nauczania psychologii (seria III, t. 2, s. 253-276). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Pivik, J., McComas, J., La Flamme, M. (2002). Barriers and facilitators to inclusive education. Exceptional Children, 1, 97-107.
Praisner, C. L. (2003). Attitudes of elementary school principals toward the inclusion of students with disabilities. Council for Exceptional Children, 69, 2, 135-145.
Prażmowska, K., Skalik, K. (1999). Nauczyciele wobec integracji. Problemy Poradnictwa Psychologiczno-Pedagogicznego, 2, 78-82.
Rea, P. J., MacLaughlin, V. L., Walther-Thomas, Ch. (2002). Outcomes for students with learning disabilities in inclusive and pullout programs. Exceptional Children, 68, 2, 203-222.
Rosman, M. (1998). Integracja – oczekiwania a rzeczywistość. Dyrektor Szkoły, 2, 16.
Rouse, M., Florian, L. (1996). Effective inclusive schools: A study in two countries. Cambridge Journal of Education, 26, 1, 71-85.
Salisbury, Ch. L., McGregor, G. (2002). The administrative climate and context of inclusive elementary schools. Exceptional Children, 68, 2, 259-274.
Sękowski, A. E. (1994). Psychospołeczne determinanty postaw wobec inwalidów. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Smykowski, B. (2000). Psycholog wobec instytucjonalizacji działalności integracyjnej. W: J. Brzeziński, M. Teoplitz-Wiśniewska (red.), Etyczne dylematy psychologii (s. 203-220). Poznań: SWPS.
Storey, K., Smith, D. J. (1995). Assessing integration in early childhood education: Clique analysis of social interactions. Education and Treatment of Children, 18, 2, s. 158-184.
Taylor, R. L., Smiley, L. R., Ramasamy, R. (2001). Effects of educationalbackground and expe¬rience on teacher – views of inclusion. Educational Research Quarterly, 26, 3, 3-16.
Vaughn, S., Elbaum, B. E., Schumm, J. S. (1996). The effects of inclusion on the social functioning of students with learning disabilities. Journal of Learning Disabilities, 29, 6, 598-609.
Walczak, G. (1998). Rozważania o integracji. Szkoła Specjalna, 1, 10-16.
Wall, R. (2002). Teachers’ exposure to people with visual impairments and the effect on attitudes toward inclusion. RE:view, 34, 3, 111-119.
Wiącek, G. (2004). Podręcznik do Skal Zadowolenia z Kształcenia Integracyjnego. Lublin: KPReh KUL.
Wiącek, G. (2005). Pomiar efektywności kształcenia integracyjnego dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. W: Cz. Kosakowski, A. Krause (red.), Normalizacja środowisk życia osób niepełnosprawnych (s. 313-319). Olsztyn: Wydawnictwo UWM.
Wojciszke, B. (2000). Postawy i ich zmiana. W: J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki (t. 3, s. 79-106) Gdańsk: GWP.
Zabłocki, K. J. (2002). Integracja szansą wychowania nowego pokolenia. Płock: Wydawnictwo Naukowe NOVUM.
Zaborowski, Z. (1964). Stosunki społeczne w klasie szkolnej. Warszawa: PWN.
Zaorska, M. (1997). Dziecko z wadą wzroku oraz z równoczesnym uszkodzeniem słuchu i wzroku w szkole masowej. Wychowanie na co Dzień, 7-8, 7-9.
Zawadzki, B., Strelau, J., Szczepaniak, P., Śliwińska, M. (1998). Inwentarz osobowości NEO-FFI Costy i McCrae. Adaptacja polska. Podręcznik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.
Published
2019-03-27
Issue
Section
Articles
Copyright (c) 2007 Roczniki Psychologiczne
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
