Modele funkcjonowania osób starszych w tym niesamodzielnych w rodzinie

Monika Dorota Adamczyk

doi:10.18290/rns22503.2

Monika Dorota Adamczyk Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II https://orcid.org/0000-0002-1331-6026

DOI: https://doi.org/10.18290/rns22503.2

Słowa kluczowe: osoby starsze, sposoby funkcjonowania osób starszych w rodzinie, modele opieki nad niesamodzielnymi osobami starszymi, niesamodzielność

Abstrakt

Celem artykułu jest ukazanie sposobów funkcjonowania osoby starszej w rodzinie ze szczególnym zwróceniem uwagi na aspekt opieki nad nią oraz na jej potencjał w obrębie rodziny. Problem badawczy, jaki został tu podjęty, zawiera się w pytaniach: Jakie znaczenie w życiu osób starszych ma rodzina? Jaką rolę odgrywają osoby starsze w rodzinie? Jak przebiega opieka nad osobami starszymi zależnie od przyjętego modelu sprawowania opieki w sytuacji niesamodzielności takiej osoby? Jaka forma zorganizowania życia na starość jest optymalna, czy osoby starsze powinny mieszkać z młodszym pokoleniem, czy też prowadzić samodzielne gospodarstwo domowe? W artykule wykorzystana została metoda analityczno-syntetyczna oparta na wybranej literaturze przedmiotu.

Wnioski: Obserwowany zanik rodzin wielopokoleniowych, a także obniżenie jakości relacji międzygeneracyjnych doprowadziły do tego, że osoby starsze zostały odsunięte na margines życia nie tylko społecznego, ale często rodzinnego. W sytuacji braku samodzielności osoby starszej opieka nad nią przybiera coraz częściej formę instytucjonalną, do czego przyczyniają się uwarunkowania społeczno-kulturowe. Zarówno jednak dla osób starszych, jak i ich rodzin najbardziej optymalnym sposobem funkcjonowania jest wspólne zamieszkiwanie lub też zamieszkiwanie w odległości pozwalającej na częsty bezpośredni kontakt.

Bibliografia

Adamczyk M., Betlej A. (2021), Social Security in Ageing Societies in a Sustainable Development Perspective. The Analysis of Context Indicator of Ways of Organizing Life in Old Age in Poland, Journal of Security and Sustainability Issues, nr 11 (1), s. 147-157.

Adamczyk M. (2021), Factors influencing ways of organising life in old age in the context of social exclusion risk. The case of Poland, Entrepreneurship and Sustainability Issues, 8, nr 4, s. 418-430.

Adamczyk M. (2014), Proces starzenia się populacji szansą na wzmocnienie działalności woluntarystycznej i prywatnych przepływów międzypokoleniowych w społeczeństwie polskim, Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Sociologica, 6, nr 2, s. 34-52.

Adamczyk M. (2016), Usługi świadczone przez osoby starsze na rzecz rodziny i środowiska lokalnego, [w:] M. Szyszka (red.), Dylematy życia rodzinnego. Diagnoza i wsparcie, Lublin: Wydawnictwo KUL, s. 231-247.

Art. 13 ust. 5 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczenia Społecznego (Dz.U. 1998, nr 162, poz. 1118 z późn. zm.).

Błędowski P. (2012), Potrzeby opiekuńcze osób starszych, [w:] M. Mossakowska, A. Więcek, P. Błędowski (red.), Aspekty medyczne, psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne starzenia się ludności w Polsce. PolSenior, Warszawa: Termedia Wydawnictwo Medyczne, s. 449-467.

Błędowski P., Szatur-Jaworska B., Szweda-Lewandowska Z., Zrałek M. (2016), Modele wsparcia społecznego osób starszych w środowisku zamieszkania, [w:] B. Szatur-Jaworska, P. Błędowski, (red.), System wsparcia osób starszych w środowisku zamieszkania. Przegląd sytuacji, propozycja modelu, Warszawa: Rzecznik Praw Obywatelskich, s. 13-47.

Brągiel J. (2005), Więzi społeczne w rodzinie, [w:] S. Kawula, J. Brągiel, A.W. Janke (red.), Pedagogika rodziny, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, s. 115-134.

Cantor H.M. (1975), Life Space and the Social Support System of the Inner City Elderly of New York, The Gerontologist, 15, nr 1, s. 23-27.

Cantor H.M. (1983), Strain Among Caregivers: A Study of Experience in the United States, The Gerontologist, 23, nr 6, s. 597-604.

Czekanowski P. (2020), Wpływ rodziny i społeczeństwa na rozwój człowieka starego. Wybrane zagadnienia, [w:] M. Kielar-Turska (red.), Starość: jak ją widzi psychologia: szanse rozwoju w starość, Kraków: Akademia Ignatianum w Krakowie, s.117-136.

Fundacja im. Stefana Batorego, (2022), W stronę sprawiedliwej troski. Opieka nad osobami starszymi w Polsce, Raport, Warszawa, s. 29-33.

GUS, Prognoza gospodarstw domowych na lata 2016–2050, https://stat.gov.pl/files/gfx/ portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5469/9/4/1/prognoza_gospodarstw_domowych_na_lata_2016-2050_002.pdf [dostęp: 24.04.2022].

GUS, Spis Powszechny 2021, https://stat.gov.pl/spisy-powszechne/nsp-2021/nsp-2021-wyniki-wstepne/nsp-2021-wyniki-wstepne-informacja-sygnalna,7,1.html [dostęp: 15.06.2022].

GUS, Sytuacja osób starszych w Polsce w 2020 roku, s. 57. https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/osoby-starsze/osoby-starsze/sytuacja-osob-starszych-w-polsce-w-2020-roku,2,3.html [dostęp: 26.06.2022].

Ilinca S., Leichsenring K., Rodrigue R. (2015), From care in homes to care at home: European experiences with (de)institutionalisation in long-term care, Policy Brief December, Vienna: European Centre for Social Welfare Policy and Research.

Jan Paweł II (1984), Na straży nierozerwalności małżeństwa. Do Roty Rzymskiej 24 I 1981, [w:] tegoż, Nauczanie społeczne 1981, t. IV, Warszawa: Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych.

Kacperczyk A. (2006), Wsparcie społeczne w instytucjach opieki paliatywnej i hospicyjnej, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 36-40.

Kaczmarczyk M., Trafiałek E. (2007) Aktywizacja osób w starszym wieku jako szansa na pomyślne starzenie, Gerontologia Polska, 15, nr 4, s. 116-118.

Kawczyńska-Butrym Z. (2008), Wyzwania rodziny: zdrowie, choroba, niepełnosprawność, starość, Lublin: Makmed.

Kilian M. (2020), Funkcjonowanie osób w starszym wieku, Warszawa: DIFIN.

Kluzowa K. (2014), Demograficzne drogowskazy dla gerontologicznej pracy socjalnej, Zeszyty Pracy Socjalnej, 18, nr 1, s. 53-64.

Kofuor Maafo Darteh E., Nantogmah B., Kumi-Kyereme A. (2014), “If your parents help you grow your teeth; you help them lose theirs”: Family Support for the Aged in Yamoransa, Ghana, Oguaa Journal of Social Sciences, nr 7, s. 38-50.

Lisowska E. (2008), Diagnostyka pedagogiczna w pracy z dzieckiem i rodziną, Kielce: Wszechnica Świętokrzyska.

Leszczyńska-Rejchert, A. (2006), Człowiek starszy i jego wspomaganie – w stronę pedagogiki starości, Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.

Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej, Informacja o sytuacji osób starszych w Polsce za 2019 r., https://das.mpips.gov.pl/source/2020/Informacja%20za%202019%20r.%2027.10.2020%20r.pdf [dostęp: 22.06.2022].

Mirewska E. (2016), Model opieki senioralnej i wsparcia opiekunów osób starszych-zależnych, [w:] M. Halicka, J. Halicki, E. Kramkowska (red.), Starość: poznać, przeżyć, zrozumieć, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, s. 81-100.

OECD (2013), A Good Life in Old Age? Monitoring and Improving Quality in Long-Term Care, https://www.oecd.org/els/health-systems/PolicyBrief-Good-Life-in-Old-Age.pdf [dostęp: 23.04.2022].

Patsios D., Davey A. (2005), Formal and Informal Community Care for Older Adults, [w:] L. Johnson (ed.), The Cambridge Handbook on Age and Ageing, Cambridge: Cambridge University Press, s. 597-598.

Pawłowska R. (2000), Samotność człowieka – rozważania teoretyczne, [w:] R. Pawłowska, E. Jundził (red.), Pedagogika człowieka samotnego, Gdańsk: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Humanistycznej, s. 15-42.

Perek-Białas J. (2015), Opiekunowie rodzinni osób starszych – problemy, potrzeby, wyzwania dla polityki społecznej. Raport z badań, ROPS, Kraków.

Petrová Kafková M. (2016), The “Real” Old Age and the Transition between the Third and Fourth Age, Sociológia, 48, nr 6, s. 622-640.

PFE, Portal Funduszy Europejskich, Wsparcie dla opiekunów osób niesamodzielnych, https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/nabory/wsparcie-dla-opiekun%C3%B3w-os%C3%B3b-niesamodzielnych/ [dostęp: 27.06.2022].

Steuden S. (2011), Psychologia starzenia się i starości, Warszawa: PWN.

Szarota Z. (2010), Starzenie się i starość w wymiarze instytucjonalnego wsparcia, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Pedagogicznego.

Szlendak T. (2010), Socjologia rodziny. Ewolucja, historia, zróżnicowanie, Warszawa: PWN.

Szukalski P. (2006), Zagrożenie czy wyzwanie – proces starzenia się ludności, Polityka Społeczna, nr 9, s. 6-10.

Szwałkiewicz E. (2020), Definicja osoby niesamodzielnej, „Profesjonalizacja usług asystenckich i opiekuńczych dla osób niesamodzielnych – nowe standardy kształcenia i opieki”, https://aio.uksw.edu.pl/sites/default/files/ctools/css/Definicja%20osoby%20niesamodzielnej.pdf [dostęp: 28.04.2022].

Szweda-Lewandowska Z. (2014), Modele opieki nad osobami niesamodzielnymi, Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, nr 179, s. 215-224.

Szweda-Lewandowska Z. (2017), Opieka nad osobami starszymi. Wspierający i wspierani, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Tobiasz-Adamczyk B. (2015), Wyzwania przed opiekunami rodzinnymi w zmieniającym się społeczeństwie, Referat wygłoszony na Konferencji pt. „Opiekunowie rodzinni osób starszych – jak zbudować skuteczny system wsparcia?”, Kraków, https://slidetodoc.com/wyzwania-przed-opiekunami-rodzinnymi-w-zmieniajcym-si-spoeczestwie/ [dostęp: 29.04.2022].

Tyszka Z. (1976), Socjologia rodziny, Warszawa: PWN.

Wawrzyniak J.K. (2014), Starość i starzenie się, [w:] A. Chabior, A. Fabiś, J.K. Wawrzyniak, Starzenie się i starość w perspektywie pracy socjalnej, Warszawa: Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, s. 19-35.

WHO (2015), World report on ageing and health 2015, https://www.who.int/ageing/events/world-report-2015-launch/en/ [dostęp: 24.04.2022].

Wojtyniak B. (2021), Stan zdrowia ludności Polski w starszym wieku na podstawie danych statystyki publicznej, [w:] P. Błędowski, T. Grodzicki, M. Mossakowska, T. Zdrojewski (red.), Badanie poszczególnych obszarów stanu zdrowia osób starszych, w tym jakości życia związanej ze zdrowiem, Gdańsk: Gdański Uniwersytet Medyczny, s. 37-58.

Worach-Kardas H. (1983), Wiek a pełnienie ról społecznych, Warszawa–Łódź: PWN.