Motywacje wiary religijnej i praktyk religijnych dorosłych katolików w Polsce w XX i XXI wieku. Na podstawie wyników badań socjologicznych

Józef Baniak

doi:10.18290/rns22501.5

Józef Baniak Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Polska

DOI: https://doi.org/10.18290/rns22501.5

Słowa kluczowe: wiara religijna, porzucenie wiary, postawa ateistyczna, praktyki religijne, motywacje wiary i niewiary, motywacje realizacji praktyk religijnych, dorośli katolicy

Abstrakt

W artykule tym odpowiadam na trzy pytania: 1) Jakimi motywami uzasadniali swoją wiarę religijną dorośli katolicy w Polsce na przełomie XX i XXI wieku? 2) Pod wpływem jakich motywów dorośli katolicy polscy realizowali w okresie przełomu wieków praktyki religijne? 3) Z jakich powodów niektórzy katolicy dorośli w Polsce rezygnowali z wiary religijnej i z realizacji praktyk religijnych w tym okresie przełomu wieków? Pytania te tworzą łącznie podstawowy problem podjętych badań. Podstawę odpowiedzi na te pytania stanowią wyniki badań socjologicznych i sondaże opinii publicznej zrealizowane w drugiej połowie XX wieku i w obu dekadach XXI wieku. Prezentacja szczegółowa istniejących badan naukowych i socjologiczna analiza ich wyników są odpowiednią metodą do opracowania tego artykułu na podjęty temat w jego tytule. Wyniki badań ukazują, że dorośli katolicy w Polsce uzasadniali w tym okresie przełomu wieków swoją wiarę religijną i własne praktyki religijne różnymi motywami i powodami. Jednak najczęściej sami deklarowali stosowanie motywacji religijnych. Z różnych też powodów niektórzy katolicy dorośli rezygnowali z wiary religijnej i z praktyk religijnych. Najczęściej wskazywali oni jednak motyw osobistych przemyśleń i własny wybór postawy ateistycznej oraz rezygnacji z kultu religijnego. Zmiana postawy religijnej na postawę niereligijną i ateistyczną wśród dorosłych katolików częściej występowała w obecnym XXI wieku niż w minionym XX wieku.

Bibliografia

Baniak J. (1990), Religijność miejska w warunkach uprzemysłowienia i ruralizacji na przykładzie Kalisza. Studium socjologiczne, Kalisz: Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.

Baniak J. (2007), Desakralizacja kultu religijnego i świąt religijnych w Polsce. Studium socjologiczne, Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.

Dudek W. (1957), Współczesna próba religijności polskiej, Ateneum Kapłańskie, 49(3), s. 384-405.

Dzięcielska-Machnikowska S., Duraj D. (1984), Rola kobiet w klasie robotniczej, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Galek A. (1983), Praktyki religijne jako przejaw pobożności ludowej (na przykładzie wybranych społeczności lokalnych Lubelskiego Zagłębia Węglowego, [w:] W. Piwowarski (red.), Religijność ludowa – ciągłość i zmiana, Wrocław: Wydawnictwo Księgarni Archidiecezjalnej, s. 199-220.

Kamiński R. (1987), Przynależność do parafii katolickiej. Studium pastoralne, Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.

Kawecki Z. (1979), Światopogląd robotników. Studium postaw hutników ozimskich, Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza.

Kiciński K. (1987), Sytuacja zagrożenia a sądy moralne, [w:] J. Koralewicz (red.), Społeczeństwo polskie w świetle badań socjologicznych z lat 1977-1979, Warszawa: PWN, s. 225-252.

Koseła K. (1989), Studenci o moralnej sytuacji swego pokolenia, [w:] T. Doktór, K. Koseła (red.), Ruchy pogranicza religii i nauki jako zjawisko socjologiczno-psychologiczne, t. 3, Warszawa: Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, s. 24-49.

Kowalski T. (1963), Motywy religijności młodzieży licealnej, Wychowanie, nr 4, s. 16-18.

Kozielecki J. (1991), Kościół a osobowość człowieka, Odra, 31(10), s. 24-29.

Korzeniowski M. (2005), Religijność pokoleń. Studium przypadku rejonu kędzierzyńsko-kozielskiego, Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.

Kubiak H. (1972), Religijność a środowisko społeczne. Studium zmian religijności od wpływem ruchów migracyjnych ze wsi do miasta, Wrocław–Warszawa–Gdańsk–Kraków: Ossolineum.

Libiszowska-Żółtkowska M. (1991), Postawy inteligencji wobec religii. Studium Socjologiczne, Warszawa: Instytut Filozofii i Socjologii PAN.

Libiszowska-Żółtkowska M. (2000), Wiara uczonych. Esej socjologiczny mocno osadzony w empirii, Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.

Majka J. (1960), Socjologia religii w ujęciu prof. Gabriela Le Bras’a a socjologia duszpasterska, Zeszyty Naukowe KUL, 3(1), s. 91-108.

Majka J. (1970), Przemiany społeczne a religijność, [w:] B. Bejze (red.), W nurcie zagadnień posoborowych, t. 4, Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, s. 165-179.

Mariański J. (1984), Dynamika przemian religijności wiejskiej w rejonie płockim w warunkach industrializacji (1967-1976), Poznań–Warszawa: Pallottinum.

Mariański J. (1991), Religijność w procesie przemian. Studium socjologiczne, Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.

Mariański J. (2001), Niedzielne i wielkanocne praktyki religijne, [w:] W. Zdaniewicz (red.), Religijność Polaków: 1991–1998, Warszawa: Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC, s. 82-99.

Mariański J., Smyczek L. (2007), Praktyki religijne, [w:] W. Zdaniewicz, S. H. Zaręba, T. Zembrzuski (red.), Religijność mieszkańców Warszawy, Warszawa: Zakład Wydawnictw Statystycznych, s. 77-105.

Mariański J. (2008), Emigracja z Kościoła. Religijność młodzieży polskiej w warunkach zmian społecznych, Lublin: Wydawnictwo KUL.

Mariański J. (2010), Konsekwencje wiary w dziedzinie praktyk religijnych, [w:] Tenże (red.), Postawy religijno-społeczne w diecezji płockiej. Raport z badań przeprowadzonych przez Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC, Płock: Płocki Instytut Wydawniczy, s. 78-106.

Mariański J. (2014), Praktyki religijne w Polsce w procesie przemian. Studium socjologiczne, Sandomierz: Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu.

Noris P., Inglehart R. (2006), Sacrum i profanum. Religia i polityka na świecie, tłum. R. Babińska, Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.

Pankowski K. (2002), O tradycjach wielkopostnych i nieświętym świętowaniu. Komunikat z badań CBOS. BS/58/2002, Warszawa.

Pastuszka J. (1975), Charakterologiczne aspekty religijności człowieka, Więź, nr 12, s. 5-11.

Pin E. (1969), Motywy praktyk religijnych a przejście od cywilizacji pretechnicznej do cywilizacji technicznej, Znak, nr 4-5, s. 207-223.

Pin E. (1983), Pobudki religijne a przejście ku społeczeństwu technicznemu, tłum. Z. Szpotański, [w:] F. Adamski (red.), Socjologia religii. Wybór tekstów, Kraków: WAM, s. 217-227.

Piwowarski W. (1971), Religijność wiejska w warunkach urbanizacji. Studium socjologiczne, Warszawa: Biblioteka „Więzi”.

Piwowarski W. (1977), Religijność miejska w rejonie uprzemysłowionym. Studium socjologiczne, Warszawa: Biblioteka „Więzi”.

Piwowarski W. (1983), Przemiany globalnych postaw wobec religii (na przykładzie Puław), [w:] Tenże (red.), Religijność ludowa – ciągłość i zmiana, Wrocław: Wydawnictwo Księgarni Archidiecezjalnej, s. 181-198.

Słomba J. (1971), Religijność współczesnej wsi dolnośląskiej na przykładzie parafii K, [w:] J. Krucina (red.), Kościół na Ziemiach Zachodnich. Ćwierćwiecze polskiej organizacji kościelnej, Wrocław: Wydawnictwo Księgarni Archidiecezjalnej, s. 191-219.

Sroczyńska M. (1999), Kultura religijna nauczycieli. Studium socjologiczne, Kielce: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Jana Kochanowskiego.

Szacki J. (1970), Trzy pojęcia tradycji, Studia Socjologiczne, nr 3, s. 126-147.

Święs K. (2011), Przemiany religijności miejskiej w czasie transformacji systemowej, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Taras P. (1986), Znaczenie religii w życiu społeczeństwa a powołania kapłańskie, [w:] W. Piwowarski, W. Zdaniewicz (red.), Z badań nad religijnością polską. Studia i materiały, Poznań: Pallottinum, s. 143-167.

Zaręba S. H. (2010), Wiara sakralne, wiara klerykalna, wiara masowa…? Wizerunek polskiej religijności, [w:] Tenże (red.), Rodzina, religia, społeczeństwo. Polacy 2009 w diagnozie socjologicznej, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, s. 77-99.