Historyczność i normatywność sfery publicznej Habermasa

Maciej Hułas

doi:10.18290/rns21493.2

Maciej Hułas Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II https://orcid.org/0000-0003-2833-972X

DOI: https://doi.org/10.18290/rns21493.2

Słowa kluczowe: Habermas, sfera publiczna, normatywność, historyczność, nowoczesność, legalizm

Abstrakt

Celem niniejszych studiów jest eksploracja historyczności i normatywności w koncepcji sfery publicznej J. Habermasa. Historyczność odnosi się do empirycznych okoliczności zaistnienia sfery publicznej; normatywność czyni z niej organizacyjno-regulującą zasadę nowoczesnego ustroju politycznego. W teorii Habermasa historyczność splata się z normatywnością, a połączenie to zawiera desygnaty zarówno: (1) empirycznych stanów rzeczy, jak i (2) emancypacyjnych aspiracji i moralnych powinności. Odpowiednio do swej funkcji mobilizowania dążeń zwykłych ludzi usiłujących uchronić się przed kolonizującym działaniem mocy autorytarnych (państwa absolutystycznego i świata systemów), sfera publiczna (Öffentlichkeit) jest synonimem moralnie uprawomocnionych roszczeń. Jej historyczność jest związana z na wpół instytucjonalnymi strukturami życia europejskiego mieszczaństwa; normatywność jest zakotwiczona w moralności uniwersalnej: wolnościach indywidualnych (Menschenrechte) i kolektywnym samostanowieniu (Volkssouveränität). Ponieważ obydwie dyspozycje znajdują modelowe odzwierciedlenie w etosie mieszczańskim, Habermas znajduje w nim repozytorium uniwersalnej zdroworozsądkowości, którą usiłuje aktualizować i aplikować jako remedium na inercję polityczną późnego kapitalizmu. W jego koncepcji sfera publiczna umocowana w moralności uniwersalnej zachowuje swój oryginalny sens normatywny w późnokapitalistycznym świecie systemowym i w państwie demokratycznym. Jako arena komunikacji obywatelskiej sfera publiczna jest nieodzownym instrumentem w procesie demokratycznego prawotwórstwa.

Bibliografia

Allen A. (2012), The Public Sphere: Ideology and/or Ideal?, Political Theory, 40(6), s. 822-829.

Baker K.M. ([1992] 1996), Defining the Public Sphere in Eighteen-Century France: Variations on a Theme by Habermas, [w:] C. Calhoun (red.), Habermas and the Public Sphere, Cambridge, MA: The MIT Press, s. 181-211.

Böckenförde E.W. (1976), Staat, Gesellschaf, Freiheit, Frankfurt a. M.: Suhrkamp Verlag.

Brunkhorst H. (2009), Rationalität und Rationalisierung, [w:] H. Brunkhorst, R. Kreide, C. Lafont (hg.), Habermas-Handbuch. Leben-Werk-Wirkung, Stuttgart: Wissenschafliche Buchgesellschaf, s. 367-368.

Busch W. ([1995] 2001), Kunsttheorie/Kunstkritik, [w:] W. Schneiders (hg.), Lexikon der Aufklärung. Deutschland und Europa, München: C.H. Beck, s. 230-233.

Calhoun C. (2007), Nations Matter. Culture, History, and the Cosmopolitan Dream, London: Routledge Tylor & Francis Group.

Dews P. (1993), Faktizität, Geltung, Öﬀentlichkeit, Deutsche Zeitschrift für Philosophie, 41(2), s. 359-364.

Edgar A. (2005), Philosophy of Habermas, [b.m.w.]: McGill-Queen’s University Press.

Eisenstadt, S.N. (2000), Multiple Modernities, Daedalus, 129(1), s. 1-29.

Eisenstadt, S.N. (2006), Public Spheres and Civil Society in Selected Pre-Modern Societies: Some Comparative Observations, Comparative Sociology, 5(1), s. 1-31.

Fleming M. (1993), Women and the „Public Use of Reason”, Social Theory and Practice, 19(1), s. 27-50.

Fraser N. ([1992] 1996), Rethinking the Public Sphere: A Contribution to the Critique of Actually Existing Democracy, [w:] C. Calhoun (red.), Habermas and the Public Sphere, Cambridge, MA: The MIT Press, s. 109-142.

Fraser N. (2009), Theorie der Öﬀentlichkeit, tłum. N. Gramm, [w:] H. Brunkhorst, R. Kreide, C. Lafont (hg.), Habermas-Handbuch. Leben-Werk-Wirkung, Stuttgart: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, s. 148-155.

Giddens A. (2006), Sociology, Cambridge: Polity Press.

Głażewski M. (2016), Kategoria wolności w teorii systemów autopojetycznych Niklasa Luhmanna, Przegląd Pedagogiczny, nr 2, s. 9-32.

Habermas J. ([1963] 1968), Verwissenschaftlichte Politik und öffentliche Meinung, [w:] J. Habermas, Technik und Wissenschaf als “Ideologie”, Frankfurt a. M.: Suhrkamp Verlag, s. 120-145.

Habermas J. ([1965] 1968), Erkenntnis und Interesse, [w:] J. Habermas, Technik und Wissenschaft als “Ideologie”, Frankfurt a. M.: Suhrkamp Verlag, s. 146-168.

Habermas J. (1969a), Gegen einen positivistisch halbierten Rationalismus, [w:] Th. Adorno, R. Dahrendorf, H. Pilot, H. Albert, J. Habermas, K.R. Popper (hg.), Der Positivismusstreit in der deutschen Soziologie, Neuwied a. R.: Luchterhand Verlag, s. 235-266.

Habermas J. ([1961] 1969b), Über den Begriﬀ der Politischen Beteiligung, [w:] J. Habermas, Ch. Oehler, L. von Friedburg, F. Weltz (hg.), Student und Politik. Eine soziologische Untersuchung zum politischen Bewußtsein Frankfurter Studenten, Neuwied/R: Luchterhand Verlag, s. 11-55.

Habermas J. (1970), Soziologische Notizen zum Verhältnis von Arbeit und Freizeit, [w:] J. Habermas, Arbeit, Erkenntnis, Fortschritt, Amsterdam: Verlag de Munter, s. 56-74.

Habermas J. ([1968] 1973), Erkenntnis und Interesse. Mit einem neuen Nachwort, Frankfurt a. M.: Suhrkamp Verlag.

Habermas J. ([1957/1964] 1976), Öﬀentlichkeit. Ein Enzyklopädiaartikel (1964), [w:] E. Faenkel, K.D. Bracher (hg.), Staat und Politik. Das Fischer Lexikon, Frankfurt a. M.: Fischer Taschenbuch Verlag, s. 220-226.

Habermas J. (1976), Können komplexe Gesellschafen eine vernünfige Identität ausbilden?, [w:] J. Habermas, Zur Rekonstruktion des historischen Materialismus, Frankfurt a. M.: Suhrkamp Verlag, s. 92-126.

Habermas J. ([1972] 1984), Wahrheitstheorien, [w:] J. Habermas, Vorstudien und Ergänzungen zur Theorie des kommunikativen Handelns, Frankfurt a. M.: Suhrkamp Verlag, s. 127-183.

Habermas J. (1988), Nachmetaphysisches Denken I. Philosophische Aufsätze, Frankfurt a. M.: Suhrkamp Verlag.

Habermas J. ([1985] 2000), Filozoficzny dyskurs nowoczesności, tłum. M. Łukasiewicz, Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas.

Habermas J. (2001), Kommunikatives Handeln und detranszendentalisierte Vernunft, Jürgen Habermas, Stuttgart: Reclam.

Habermas J. (2003), Die Moderne – ein unvollendetes Projekt, [w:] J. Habermas, Zeitdiagnosen. Zwölf Essays1980-2001, Frankfurt a. M.: Suhrkamp Verlag, s. 7-26.

Habermas J. ([1992] 2005), Faktyczność i obowiązywanie. Teoria dyskursy wobec zagadnień prawa i demokratycznego państwa prawnego, tłum. A. Romaniuk, R. Marszałek, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Habermas J. (2005), Zwischen Naturalismus und Religion. Philosophische Aufsätze, Frankfurt a. M.: Suhrkamp Verlag.

Habermas J. (2005a), Öﬀentlicher Raum und politische Öﬀentlichkeit. Lebensgeschichtliche Wurzeln von zwei Gedankenmotiven, [w:] J. Habermas, Zwischen Naturalismus und Religion. Philosophische Aufsätze, Frankfurt a. M.: Suhrkamp Verlag, s. 15-26.

Habermas J. ([1962] 2007), Strukturalne przeobrażenia sfery publicznej, tłum. W. Lipnik, M. Łukaszewicz, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Habermas J. [1996] 2009, Uwzględniając Innego. Studia do teorii politycznej, tłum. A. Romaniuk, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Habermas J. (2012), Nachmetaphysisches Denken II. Aufsätze und Repliken, Berlin: Suhrkamp Verlag.

Habermas J. ([1973] 2015), Legitimationsprobleme im Spätkapitalismus, Frankfurt a. M.: Suhrkamp Verlag.

Habermas J. (2019), Auch eine Geschichte der Philosophie I. Vernünftige Freiheit. Spuren des Diskurses über Glauben und Wissen, Berlin: Suhrkamp Verlag.

Hansen M. ([1972] 1993), Foreword, [w:] O. Negt, A. Kluge, Public Sphere and Experience. Toward an Analysis of the Bourgeois and Proletarian Public Sphere, tłum. P. Labanyi, J.O. Daniel, A. Oksiloﬀ, Minneapolis, MN: The University of Minnesota Press, s. ix-xli.

Häberle P. (1969), Öﬀentlichkeit und Verfassung: Bemerkungen zur 3. Aufl. von Jürgen Habermas, Strukturwandel der Öﬀentlichkeit (1968), Zeitschrift für Politik. Neue Folge, 16(2), s. 273-287.

Hohendahl P.U. ([1992] 1996), The Public Sphere: Models and Boundaries, [w:] C. Calhoun (red.), Habermas and the Public Sphere, Cambridge, MA: The MIT Press, s. 99-108.

Hohendahl P.U. (2000), Einleitung, [w:] P.U. Hohendahl, R.A. Berman, K. Kenkel, A. Strum (hg.), Öﬀentlichkeit – Geschichte eines kritischen Begriﬀs, Stuttgart: Verlag J.B. Metzler, s. 1-7.

Hohendahl P.U., Russian P. (1974), Jürgen Habermas: „The Public Sphere” (1964), New German Critique, No 3, s. 45-48.

Holub R.C. (1994), Habermas Among the Americans: Modernity, Ethics, and the Public Sphere, German Politics & Society, No 33, s. 1-22.

Höﬀe O. (1993), Eine Konversion der kritischen Theorie? Zu Habermas‘ Rechts-Staatstheorie, Rechtshistorisches Journal, Nr 12, s. 70-88.

Hölscher L. (1979), Öﬀentlichkeit und Geheimnis. Eine begriﬀsgeschichtliche Untersuchung zur Entstehung der Öﬀentlichkeit in der frühen Neuzeit, Stuttgart: Klett-Cotta.

Hułas M. (2019), Decydować samemu. Sfera publiczna jako „locus” autonomii według Jürgena Habermasa, Lublin: Wydawnictwo KUL.

Jacoby E.G. (1971), Die moderne Gesellschaf im sozialwissenschaflichen Denken von Ferdinand Tönnies Eine biographische Einführung, Stuttgart: Ferdinand Enke Verlag.

Kaniowski A. M. (1990), Filozofa społeczna Jürgena Habermasa. W poszukiwaniu jedności teorii i praktyki, Warszawa: Kolegium Ortyckie.

Kellner D. (2009), Habermas, the Public Sphere, and Democracy: A Critical Intervention, s. 1-17, http://www gseis ucla edu/faculty/kellner/kellner html [dostęp: 6.03.2021].

Kleinstüber, H.J. (2001), Habermas and the Public Sphere: From a German to a European Perspective, The Public, 8(1), s. 95-108.

Koselleck R. (1972), Einleitung, [w:] O. Brunner, W. Conze, R. Koselleck (hg.), Geschichtliche Grundbegriﬀe. Historisches Lexikon zur politischen Sprache in Deutschland I, Stuttgart: Klett-Cotta, s. xiii-xxvii.

Koselleck R. ([1959] 2015), Krytyka i kryzys. Studium patogenezy świata mieszczańskiego, tłum. J. Duraj, M. Moskalewicz, Warszawa: Biblioteka Res Publiki Nowej.

Kramer L.S. ([1992] 1996), Habermas, History, and Critical Theory, [w:] C. Calhoun (red.), Habermas and the Public Sphere, Cambridge, MA: The MIT Press, s. 236-258.

Krasnodębski Z. (2005), Postkomunistyczna etyka i duch kapitalizmu, [w:] System wartości i norm społecznych podstawą rozwoju Polski, Gdańsk: Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową/Fundacja Konrada Adenauera, s. 19-26.

Landes J.B. (1988), Women and the Public Sphere in the Age of the French Revolution, Ithaca: Cornell University Press.

Llanque Marcus (2003), Räsonnement und Deliberation. Zu einem Grundproblem öﬀentlicher Kommunikation bei Habermas, [w:] L. Laberenz (hg.) Schöne neue Öﬀentlichkeit. Beiträge zu Jürgen Habermas »Strukturwandel der Öﬀentlichkeit«, Hamburg: VSA Verlag, s. 171-195.

Locke J. ([1689-1690] 1824), An Essay Concerning Human Understanding in four Books, [w:] J. Locke, The Works in Nine Volumes, London: J Rivington, http://lf-olls3amazonawscom/ titles/761/0128–01_Bkpdf [dostęp: 28.06.2018].

Loewenstein J., Stevens P. (2004), Introduction: Charting Habermas’s „Literary” or „Precursor” Public Sphere, Criticism, nr 46(2), s. 201-215.

Luhmann N. (1970), Öﬀentliche Meinung, Politische Vierteljahresschrift, 11(1), s. 2-28.

Mandeville B. [1705] 1957), Bajka o pszczołach, tłum. A. Glinczanka, Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

McCarthy T. (2009), Geschichte und Evolution. Zur Rekonstruktion des historischen Materialismus, [w:] H. Brunkhorst, R. Kreide, C. Lafont (hg.), Habermas-Handbuch. Leben – Werk – Wirkung, Stuttgart: Wissenschafliche Buchgesellschaft, s. 199-205.

Nathans B. (1990), Habermas’s „Public Sphere” in the Era of French Revolution, French Historical Studies, 16(3), s. 620-644.

Outhwaite W. (2009), Habermas: A Critical Introduction, Cambridge: Polity Press.

Peters B. (1993), Die Integration moderner Gesellschafen, Frankfurt a. M.: Suhrkamp Verlag.

Randall D. (2008), Ethos, Poetics, and the Literary Public Sphere, Modern Language Quarterly, 69(2), s. 221-243.

Saccamano N. (1991), The Consolations of Ambivalence: Habermas and the Public Sphere, MLN 106(3), German Issue, s. 685-698.

Schneider F. (1966), Pressefreiheit und politische Öffentlichkeit: Studien zur Geschichte Deutschlands bis 1848, Berlin: Hermann Luchterhand Verlag.

Schröter M.W. (2007), Jürgen Habermas, [w:] J. Nida-Rümelin, E. Özmen (hg.) Philosophie der Gegenwart in Einzeldarstellungen, Stuttgart: Alfred Kröner Verlag, s. 240-256.

Schumpeter J.A. ([1942] 2009), Kapitalizm, socjalizm, demokracja, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Smith A. ([1759] 1853), The Theory of Moral Sentiments or an Essey towards an Analysis of the Principles by which Men Naturally Judge Concerning the Conduct and Character, First of Teir Neigboughs, and Aferwards of Temselves. To which is added, a Dissertation on the Origin of Languages, London: H.G. Bohn.

Smith A. ([1775-1776] 2007), Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, t. 1, tłum. S. Wolﬀ, O. Einfeld, Z. Sadowski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Taylor, Ch. (2007), A Secular Age, Cambridge, MA: The Belknap Press of Harvard University Press.

Tönnies F. (1926), Fortschritt und soziale Entwicklung. Geschichtsphilosophische Ansichten, Karlsruhe: Verlag G. Braun.

Warner M. (2002), Publics and Counterpublics, Public Culture, 14(1), s. 49-90.

Zaret, D. ([1992] 1996), Religion, Science, and Painting in the Public Spheres in Seventeenth-Century England, [w:] C. Calhoun (red.), Habermas and the Public Sphere, Cambridge, MA: The MIT Press, s. 212-235.