„Odwrócony dekalog”, popękana kultura. Socjologiczne refleksje wokół kultury i religijności

Wojciech Świątkiewicz

doi:10.18290/rns20481-3

Wojciech Świątkiewicz University of Silesia in Katowice https://orcid.org/0000-0002-8459-5114

DOI: https://doi.org/10.18290/rns20481-3

Słowa kluczowe: Dekalog, moralność, kultura, religia, młodzież

Abstrakt

Postawy wobec Dekalogu wyrażające się w akceptacji lub odrzuceniu jego zasad stanowią sygnaturę kierunku przemian chrześcijańskiej cywilizacji i kultury. Wyniki ogólnopolskich socjologicznych badań empirycznych prowadzonych wśród młodzieży akademickiej w roku 2017 były przesłanką do konkluzji o dekonstrukcji Dekalogu, który podlega procedurom relatywizacji i zostaje wpisany w kulturowe przestrzenie przejścia od moralności obiektywnej do moralności subiektywnej, od moralności nakazów i zakazów do moralności swobodnych wyborów usprawiedliwianych zasadą sytuacyjnego konformizmu. Postawy wobec Dekalogu są nie tylko konsekwencją selektywnych wyborów i odrzuceń, lecz także subiektywnego komponowania i swobodnego strukturyzowania dekalogicznych zasad. „Dekalog odwrócony” ukazuje popękane fundamenty chrześcijańskiej cywilizacji i zagubione doświadczenie tożsamości kulturowej wyrażającej się w formule etsi Deus non daretur. Artykuł składa się z sześciu punktów: Wprowadzenie: Kultura i religia, Rola religii w procesach legitymizacji kultury, Dekalog w tradycji chrześcijańskiej i jego rola w kulturze, Dekalog akceptowany i odrzucany, Dekalog głęboko wierzących i systematycznie praktykujących, Wnioski.

Bibliografia

Annuarium Statisticum Ecclesiae Polonia AD 2018, Warszawa: ISKK 2018.

Baniak J., Czy kryzys wiary? Prawdy religijne katolicyzmu w świadomości licealistów i studentów. Od akceptacji do kontestacji, „Uniwersyteckie Czasopismo Socjologiczne” 17(2016), nr 4, s. 28-50.

Baniak J., Między buntem a potrzebą akceptacji i zrozumienia. Świadomość religijna i moralna a kryzys tożsamości osobowej młodzieży gimnazjalnej. Studium socjologiczne, Kraków: Wydawnictwo Homini 2008.

Benedykt XVI, Audiencja generalna w dniu 11 maja 2011 roku, „L’Osservatoro Romano” 32(2011), nr 7, s. 49.

Berger P.L., Four Faces of Global Culture, „The National Interest” 1997, nr 49, s. 23-29.

Berger P.L., Luckman T., Społeczne tworzenie rzeczywistości, tłum. J. Niżnik, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1983.

Davie G., Socjologia religii, tłum. R. Babińska, Kraków: Wydawnictwo Nomos 2010.

Dawson Ch., Zależność między religią a kulturą, w: Człowiek. Wychowanie. Kultura. Wybór tekstów, wybór i oprac. F. Adamski, Kraków: Wydawnictwo WAM 1993.

Durkheim E., Elementarne formy życia religijnego, tłum. A. Zadrożyńska, Warszawa: PWN 1990.

Eliade M., Sacrum i profanum, tłum. R. Reszke, Warszawa: Wydawnictwo KR 1999.

Geertz G., Religia jako system kulturowy, w: Racjonalność i styl myślenia, wybór i oprac. E. Mokrzycki, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN 1992.

Hryniewicz J.T., Polityczny i kulturowy kontekst rozwoju gospodarczego, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe „Scholar” 2004.

Jan Paweł II, List apostolski Jana Pawła II do młodych z całego świata z okazji z okazji Międzynarodowego Roku Młodzieży z dnia 31 marca 1985 roku, „L’Osservatore Romano” 6(1985), nr 1, s. 6-7.

Jan Paweł II, Posynodalna adhortacja apostolska Ecclesia in Europa, Watykan, 30 czerwca 2003 r.

Katechizm Kościoła Katolickiego, Poznań: Pallottinum 2004.

Koseła K., Polak i katolik. Splątana tożsamość, Warszawa: IFiS PAN 2003.

Kramer S., Fahmy D., Younger People are Less Religious than Older Ones in Many Countries, Especially in the U.S. and Europe, http://www.pewresearch.org/fact-tank/2018/06/13/younger-people-are-less-religious-than-older-ones-in-many-countries-especially-in-the-u-s-and-europe/ (dostęp: 28.06.2018).

Krasnodębski Z., Postmodernistyczne rozterki kultury, Warszawa: Oficyna Naukowa 1996.

Luckmann T., Komunikacja moralna w nowoczesnych społeczeństwach, w: Współczesne teorie socjologiczne, t. 2, red. A. Jasińska-Kania, L.M. Nijakowski, J. Szacki, M. Ziółkowski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe „Scholar” 2006, s. 938- 947.

Mariański J., Godność ludzka jako nowy paradygmat w socjologii moralności, „Uniwersyteckie Czasopismo Akademickie” 21(2017), nr 4, s. 9-20.

Mariański J., Młodzież między tradycją a ponowczesnością, Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL 1995.

Mariański J., Moralność katolików procesie przemian, w: Religia – Kościół – Społeczeństwo. Wyniki porównawczych badań socjologicznych w 12 diecezjach, red. W. Zdaniewicz SAC, S.H. Zaręba, Warszawa: ISKK SAC 2006, s. 47-76.

Mariański J., Postawy katolików wobec Dekalogu i norm moralności małżeńsko-rodzinnej, w: Postawy społeczno-religijne mieszkańców Archidiecezji Szczecińsko-Kamieńskiej, red. W. Zdaniewicz, S.H. Zaręba, Szczecin: Szczecińskie Wydawnictwo Archidiecezjalne „Ottonianum” 2006, s. 97-129.

Mariański J., Przemiany moralności polskich maturzystów w latach 1994-2009. Studium socjologiczne, Lublin: Wydawnictwo KUL 2011.

Mariański J., Religijność społeczeństwa polskiego w perspektywie europejskiej. Próba syntezy socjologicznej, Kraków: Nomos 2004.

Mariański J., Tożsamości religijne w społeczeństwie polskim, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek 2017.

Mariański J., Wargacki S., Płynne sacrum w społeczeństwie ponowoczesnym, „Uniwersyteckie Czasopismo Socjologiczne” 17(2016), nr 4, s. 7-27.

Parsons T., Motywacje wierzeń i zachowań religijnych, w: Socjologia religii, oprac. F. Adamski, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy 1984, s. 198-203.

Pawełczyńska A., Głowa hydry. O przewrotności współczesnego zła, Warszawa: Wydawnictwo Test 2004.

Pawlik W., Między nomosem i anomią. Uwagi o relatywizmie młodzieży, w: Światopogląd między transcendencją i codziennością, red. I. Borowik, H. Hoffmann, Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos 2004, s. 166-179.

Possenti V., Religia i życie publiczne. Chrześcijaństwo w dobie ponowożytnej, tłum. T. Żeleźnik, Warszawa: PAX 2005.

Possenti V., Religie światowe wobec pytania o prawdę. Wywiad z kardynałem Josephem Ratzingerem, „Społeczeństwo” 2005, z. 4-5, s. 719-726.

Radio Watykańskie, Spotkanie Benedykta XVI z intelektualistami francuskimi, Serwis Radia Watykańskiego, 12.09.2008.

Rahner K., Theologische Deutung der Position der Christen in der modernen Welt, w: K. Rahner, Sendung und Gnade, Innsbruck–Wien–Munchen: Tyrolia-Verlag 1959.

Romaniuk K., Św. Paweł. Życie i dzieło, Katowice: Księgarnia św. Jacka 1995.

Sroczyńska M.A., Rytuały młodzieżowe w świecie. Studium socjologiczne, Kraków: Wydawnictwo FALL 2013.

Świątkiewicz W., Chrześcijański Dekalog: między akceptacją a marginalizacją, w: Między konstrukcją a dekonstrukcją uniwersum znaczeń. Badania religijności młodzieży akademickiej w latach 1988-1998-2005-2017, red. S. H. Zaręba, M. Zarzecki, Warszawa: WWS 2018, s. 29-50.

Świątkiewicz W., Między sekularyzacją i deprywatyzacją. Socjologiczne refleksje wokół polskiej religijności w kontekście europejskim, Katowice: Wydawnictwo UŚ 2010.

Świątkiewicz-Mośny M., Konstruowanie nowych tożsamości w warunkach globalizacji, Kraków: WUJ 2015.

Štefaňak O., Wartości moralne maturzystów słowackich, Lublin: Norbertinum 2013.

Tradycja i innowacja w polu refleksji socjologii religii, red. S.H. Zaręba, I. Borowik, Warszawa: Kontrast 2016.

Wielgosz Z., List sprzed 100 lat, a jaki aktualny!, https://tarnow.gosc.pl/doc/5134370.List-sprzed-100-lat-a-jaki-aktualny (dostęp: 3.11.2018).

Zaręba S.H., Dynamika świadomości religijno-moralnej młodzieży w warunkach przemian ustrojowych w Polsce (1988-1998), Warszawa: ISKK 2003.

Zduniak A., Franza-Xavera Kaufmanna koncepcja socjologii religii, Kraków: Nomos 2006.

Zemło M., Szkoła w stanie anomii. Raport, Białystok: Urząd Miejski. Wydział Spraw Społecznych 2006.