From tradition to modernity. Changes of the value of family in Silesia

Urszula Swadźba

doi:10.18290/rns.2015.7(43).4-13

Urszula Swadźba Uniwerrsytet Śląski w Katowicach

DOI: https://doi.org/10.18290/rns.2015.7(43).4-13

Słowa kluczowe: wartość; rodzina; Śląsk; zmiana

Abstrakt

Artykuł odnosi się do problemu zmian w postrzeganiu wartości rodziny na Śląsku, regionie o wyjątkowej specyfice kulturowej. Autorka artykułu omawia wartości rodzinne na Śląsku w perspektywie historycznej i zestawia z aktualnymi badaniami własnymi. Za perspektywę teoretyczną przyjęta została koncepcja wartości materialistycznych i post-materialistycznych R. Ingleharta. Badanie zakończone w 2010 roku dotyczyło problematyki rodzinnej, wartości samego małżeństwa i funkcji małżeństwa. Ważną zmienną, na którą zwrócono uwagę były odpowiedzi respondentów dotyczące identyfikacji ze Śląskiem, sprawdzając, czy ich poglądy na rodzinę wykazują się dodatkową specyfiką. Analiza wykazała, że młode pokolenie z dużych miast (w tym młodych Ślązaków) w zdecydowanej większości zadeklarowało wartości post-materialistyczne, a mieszkańcy mniejszych miast, bardziej tradycyjne - wartości materialistyczne. Identyfikacja etniczna ze Śląskiem ma pozytywny wpływ na deklarowanie tradycyjnych wartości rodzinnych i daje większy odpór wpływom modernistycznym. Jest to wynikiem obecności i znaczenia dziedzictwa kulturowego w regionie.

Bibliografia

Baniak J., Małżeństwo i rodzina w świadomości młodzieży gimnazjalnej na tle kryzysu jej tożsamości osobowej. Studium socjologiczne, Kraków: Wydawnictwo Nomos 2010.

Barczak A.S. (ed.), Gospodarka Górnego Śląska na przełomie XX I XXI wieku, Katowice: Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej 2006.

Barteczek A., Sytuacja gospodarcza województwa śląskiego, In: L. Frąckiewicz (ed.), Społeczny obraz Śląska na przełomie wieków, Katowice: Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej 2004, p. 11-26.

Biały F., Górnośląski Związek Przemysłowców Górniczo-Hutniczych (1854-1914), Katowice: Wydawnictwo „Śląsk” 1963.

Boguszewski R. Kontrowersje wokół różnych zjawisk dotyczących życia małżeńskiego i rodzinnego. Komunikat z badań CBOS. (BS/54/2008), www.cbos.pl

Boguszewski R. Wartości i normy w życiu Polaków. Komunikat z badań CBOS. (BS/133/ 2005), www.cbos.pl.

Boguszewski R., Co jest ważne, co można, a czego nie wolno – normy i wartości w życiu Polaków, Komunikat z badań CBOS. (BS/99/2010), www.cbos.pl

Boguszewski R., Rodzina – jej współczesne znaczenie i rozumienie. Komunikat z badań CBOS. (BS/33/2013/), www.cbos.pl

Bukowska-Floreńska I., Rodzina na Górnym Śląsku, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 1987.

Bukowska-Floreńska I., Społeczno-kulturowe funkcje tradycji w społecznościach industrialnych Górnego Śląska, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 1987.

Duch-Krzysztoszek D., Małżeństwo, seks, prokreacja. Analiza socjologiczna, Warszawa: Wydawnictwo IFiS Polskiej Akademii Nauk 1998.

Dutkiewicz H., Małżeństwa mieszane w czterech miastach GOP jako wskaźnik integracji społecznej, Katowice: Wydawnictwo Śląski Instytut Naukowy 1968.

Dyczewski L. (ed.), Małżeństwo i rodzina jako wartość, Lublin: Wydawnictwo KUL 2007.

Filipczyk-Halladin B., Procesy demograficzne na Śląsku, „Górnośląskie Studia Socjologiczne”, Seria Nowa, 2010, Vol. 1, p. 70-82.

Filipczyk-Halladin B., Sytuacja społeczno-demograficzna rodziny. Stan i przeobrażenia, kierunki przemian, In: W. Świątkiewicz (ed.), Rodzina w województwie katowickim. Opracowania i raporty, Katowice: Wydawnictwo Instytut Górnośląski 1998, p. 27-33.

Górnikowska-Zwolak E., Szkic do portretu Ślązaczki. Refleksja feministyczna, Katowice: Wydawnictwo „Śląsk” 2000.

IInglehart R., Modernization and Postmodernization. Cultural, Economic and Political Change in 43 Societies, Princeton: Princeton University Press 1997.

Inglehart R. [& others], Human Beliefs and Values. A Cross-Cultural Sourcebook Based on the 1999-2002 Values Surveys, Buenos Aires: Siglo Veintiuno XXI 2004.

Inglehart R., Basanez M., Moreno A., Human Values and Beliefs; A Cross-Cultural Sourcebook, Ann Arbor: A Michigan University Press 1998.

Inglehart R., Culture Shift in Advanced Industrial Society, Princeton: Princeton University Press 1990.

Inglehart R., Norris R., Rising Tide. Gender Equality and Cultural change around the Word, Cambridge: Cambridge University Press 2003.

Inglehart R., Siemieńska R., Changing values and political satisfaction In Poland and West, „Goverment and Opposition” 1988, No 23/4.

Inglehart R., The Silent Revolution: Changing Values and Political Systems among Western Publics, Princeton: Princeton University Press 1977.

Jonca K., Polityka socjalna Niemiec w przemyśle ciężkim Górnego Śląska 1871-1914, Katowice: Wydawnictwo „Śląsk” 1966.

Kaczmarek R., Ślązacy w Wermachcie, Kraków: Wydawnictwo Literackie 2010.

Kawińska M., Małżeństwo czy związek nieformalny? Kryzys czy przemiany? In: H. Zaręba (ed.), Rodzina, religia, społeczeństwo, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego 2010.

Kotowska I., Sztanderska U., Zmiany demograficzne a zmiany na rynku pracy w Polsce, In: I.E. Kotowska, U. Sztanderska, I. Wóycicka (ed.), Aktywność zawodowa i edukacyjna a obowiązki rodzinne w Polsce w świetle badań empirycznych, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar 2007, p. 13-46.

Kotowska I.E., Matysiak A., Domaradzka A., Scenariusze polityki ludnościowej dla Polski. Badanie eksperckie Delhi, Warszawa: Szkoła Główna Handlowa 2005.

Kwak A., Od i do małżeństwa i rodziny: „czas” rodziny – „czas” jednostki, In: A. Kwak, M. Bieńko (ed.), Wielość spojrzeń na małżeństwa i rodzinę, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego 2012, p. 39-60.

Kwak A., Rodzina w dobie przemian. Małżeństwo i kohabitacja, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak” 2005.

Ligęza J. & Żywirska M., Zarys kultury górniczej, Katowice: Wydawnictwo „Śląsk” 1964.

Mariański J., Kryzys moralny czy transformacja wartości? Studium socjologiczne, Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 2001.

Mariański J., Socjologia moralności, Lublin: Wydawnictwo KUL 2006.

Marody M., Pojęcie wartości w wyjaśnianiu zachowań społecznych, In: M. Marody & E. Gucwa-Leśny (ed.), Podstawy życia społecznego w Polsce, Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Studiów Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego 1996.

Michalkiewicz S. (ed.), Historia Śląska, Vol. III, Part 2, Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1985.

Misztal M., Problematyka wartości w socjologii, Warszawa: Wydawnictwo PWN 1980.

Mrozek W., Górnośląska rodzina robotnicza w procesie przeobrażeń, Katowice: Wydawnictwo Śląski Instytut Naukowy 1987.

Mrozek W., Rodzina górnicza. Przekształcenia społeczne w górnośląskim środowisku górniczym, Katowice: Wydawnictwo Śląsk 1965.

Narodowy Spis Powszechny 2002, www.stat.gov.pl

Narodowy Spis Powszechny 2011, www.stat.gov.pl

Nowak S., Pojęcie wartości w empirycznych teoriach działań społecznych, In: J. Wiatr (ed.), Systemy wartości a wzory konsumpcji społeczeństwa polskiego, Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego 1980, p. 12-60.

Omyła-Rudzka M., Materialne warunki życia Polaków, Komunikat z badań CBOS. (BS/54/ 2012), www.cbos.pl

Ossowski S., Konflikty niewspółmiernych skal wartości, In: Dzieła, Vol. III: Z zagadnień psychologii społecznej, Warszawa: Wydawnictwo PWN 1967.

Rabusic L., Hamanova J., Hodnoty a postoje v CR 1991-2008. Pramenna publikace European Values Study, Brno: Wydawnictwo Masarykova Univerzita 2009.

Rogulska B., Potrzeby prokreacyjne oraz preferowany i realizowany model rodziny, Komunikat z badań CBOS. (BS/52/2006), www.cbos.pl

Siemieńska R., Od wartości postmaterialistycznych do materialistycznych – casus Polski, In: M. Marody (ed.), Zmiana czy stagnacja, Warszawa: Wydawnictwo „Scholar” 2004.

Siemieńska R., Political materialist-postmaterialist values and their determinants in Poland in cross-national perspective, „International Review of Sociology” 1988, No 3.

Sikorska M., Coraz mniej rodziny, coraz więcej jednostek, czyli o przemianach sfery życia rodzinnego w Polsce, In: A. Jasińska-Kania (ed.), Wartości i zmiany. Przemiany postaw Polaków w jednoczącej się Europie, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe „Scholar” 2012, p. 15-30.

Slany K., Alternatywne formy życia małżeńsko-rodzinnego w ponowoczesnym świecie, Kraków: Wydawnictwo Nomos 2002.

Swadźba U., Śląski etos pracy. Studium socjologiczne, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 2001.

Swadźba U., Wartości – pracy, rodziny, religii – ciągłość i zmiana. Socjologiczne studium społeczności śląskich, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 2012.

Szczepańska J., Więzi rodzinne. Komunikat z badań CBOS. (BS/4/2008), www.cbos.pl

Świątkiewicz W., Rodzina jako wartość w tradycji kulturowej Górnego Śląska, In: M. Ziemska (ed.), Rodzina współczesna, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego 2001, p. 71-89.

Świątkiewicz W., Rodzina w sercu Europy. Rybnik – Nitra – Hradec Kralove – Szeged, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 2009.

Wanatowicz M., Inteligencja na Śląsku w okresie międzywojennym, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 1986.

Wilk T., Edukacja, wartości, i style życia reprezentowane przez współczesną młodzież w Polsce w odmiennych regionach gospodarczych, Kraków: Wydawnictwo Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2003.

Ziółkowski M., Przemiany interesów i wartości społeczeństwa polskiego. Teorie − tendencje − interpretacje, Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań 2000.

Zygmunt A., Demograficzny obraz województwa śląskiego na tle przemian ludnościowych w Polsce – szanse, zagrożenia, prognozy, „Studia Socjologiczne” 2009, No 4, 1, p. 67-190.

Zygmunt A., System wartości rybniczan, In: U. Swadźba (ed.), Śląski świat wartości. Z badań empirycznych w Rybniku, Katowice: Wydawnictwo Gnome 2008, p. 49-64.