Przemiany moralności w polskim społeczeństwie między mitem a rzeczywistością. W kręgu socjologii Janusza Mariańskiego

Abstrakt

Janusz Mariański formułuje cztery scenariusze przemian moralności w społeczeństwie polskim – sekularyzacja, indywidualizacja, rekonstrukcja i rewitalizacja moralności. Wyniki badań socjologicznych wskazują, że obecnie najintensywniej realizującym się scenariuszem jest sekularyzacja, w rozumieniu autonomizacji religijności i moralności. Można przypuszczać, że w przyszłości nastąpi intensyfikacja procesów przemian moralności również w ramach pozostałych scenariuszy. Wskazują na to hipotezy braku i socjalizacji Ronalda Ingleharta. Obecne pokolenie młodzieży wzrasta w zgoła odmiennych warunkach bezpieczeństwa materialnego niż reprezentanci starszych kohort urodzeniowych, których młodość przypadała w okresie Polski Ludowej. Osłabione poczucie bezpieczeństwa fizycznego czy materialnego wiąże się z silniejszym rygoryzmem moralnym. Niepodważalność reguł moralnych sprawia bowiem, że świat społeczny jest bardziej przewidywalny, a w związku z tym bardziej bezpieczny, mimo zagrożeń bytu fizycznego i materialnego. Wzrastanie w warunkach bezpieczeństwa fizycznego i materialnego wywołuje efekt odwrotny – relatywizacja moralności jest łatwiejsza. Zgodnie z koncepcją Ingleharta społeczeństwo polskie czeka intensywniejsza faza przemian moralności na skutek wymiany pokoleniowej. Porównanie wyników badań Mariańskiego nad kondycją moralną młodzieży z wynikami badań w przekroju ogólnospołecznym nie uprawnia do wniosku, że przemiany te będą mieć charakter gwałtowny. Rzeczywiście młodzież w większym stopniu, niż dorośli opowiada się za relatywizacją moralności. Jednak w obszarze autonomizacji moralności, w kwestiach obyczajowości oraz zaufania społecznego jako spoiwa ładu moralnego różnice pomiędzy młodzieżą a dorosłymi nie mają charakteru międzypokoleniowej „przepaści”.